زندگی یک بازی تقریباً واقعی است

نقدی بر مجموعه داستان واهمه های سرخابی نوشته احسان عباسلو

کسی که اولین بار مجموعه داستان واهمه‌های سرخابی را به دست می‌گیرد، با نوعی بازی زبانی روبه‌رو می‌شود که نشانی از یأسی عمیق را برخود دارد. یأسی که به هیچ روی نمی توان آن را نادیده گرفت. چینش واژه‌ها برای خلق روایتی که پازل‌گونه داستان را می‌سازند، در لفافه‌ای از طنز قرار گرفته است و نمی‌تواند تفکری را پنهان دارد که در زیر همین سطور خود را نشان می‌دهند و در تفکرات خواننده سرک می کشند.

نویسنده واقعیت داستانی را با واقعیت زندگی روبه‌رو می‌سازد و یکی را در دیگری حل می‌کند. اما این، به این معنا نیست که واقعیت زندگی چیزی جز یک بازی ناامید کننده است و تا پایان هم بر همین موضوع تاکید می شود... زندگی یک بازی ناامید کننده...!

داستان‌های واهمه‌های سرخابی که با زبان گفتاری روایت می‌شوند، از همان ابتدای شروع با درهم شکستن مرزهای داستانی و واقعیت، با تخیل در می‌آمیزند تا فلسفه‌ای که نویسنده در نظر دارد را به خواننده القا کند.

ساختار داستانی، خواه‌ناخواه وقتی از سوی نویسنده کتاب شکل می‌یابد، با فلسفه شخصی‌اش درآمیخته می‌شود. ساختار متناسب با افکار نویسنده شکل می‌یابد و سبک چیزی جز دیدگاه نویسنده و جهان‌بینی او نیست. نویسنده آن‌چه که می‌خواهد القا کند را نه مستقیم که با ساختار داستان‌هایش نشان می‌دهد و در این محدوده است که پدیده‌ای به نام بازی خود را نشان می‌دهد. نویسنده دارد نوشتن را بازی می‌کند.

کلمات را با خنده‌هایی بیمارگونه درهم می‌ریزد، دوباره می‌چیند و باز در هم می‌ریزد تا بازی متفاوتی بسازد که مختص خود اوست. در این بازی شخصیت‌های داستانی فراخوانده و شرکت داده می‌شوند تا در نهایت نویسنده بگوید که این بازی نتیجه‌ای در برندارد. ما فقط بازی می‌کنیم بدون آن‌که بردی در میان باشد.

به گمان من نهیلیسم خاصی در همه داستان‌ها موج می‌زند. نوعی پوچی که خود را در متن انتقادات اجتماعی‌ای که نویسنده مطرح می‌کند به وضوح خودش را نشان می‌دهد.

نویسنده در حالی که پرسش‌ها را مطرح می‌کند، به دنبال جواب برای آن‌ها نیست، شاید اصلا جوابی برای آن‌ها ندارد یا اصلاً گمان نمی‌کند جوابی داشته باشند. ما هستیم آن‌چه هستیم، نه چیز دیگر و زمان تنها یک دور باطل را یادآوری می‌کند.

واهمه‌های سرخابی، نشانی از وهم و کلافگی را نیز برخود دارد. به ریشخند گرفتن شخصیت‌های داستانی و فیلم‌ها و وارد کردن آن‌ها در بازی مخصوص نویسنده یا به بازی‌گرفتن ژانرهای سینمایی، فرافکنی نوعی از یأس است که نویسنده با طنز و گونه‌ای تمسخر بیان می‌کند. ما انسان‌ها داریم به کجا می‌رویم؟ ارزش‌هایی انسانی به چه مقدار تحقیر شده و می‌شوند؟ و چه چیزهای دیگری ارزش پیدا کرده‌اند؟ آیا زندگی ما جز یک سیر قهقرایی چیزی دیگری هست؟ اینها پرسش‌هایی است که می‌توان از متن داستان‌ها بیرون کشید.

واهمه‌های سرخابی، مجموعه‌ای است از داستانک‌ها یا داستان‌های خیلی کوتاه طنزگونه با بارهای ادبی متفاوت.

نویسنده گاه در روایت و ساختار ضعف نشان می‌دهد و گاه با تمام توان خود را مطرح می‌سازد. او در حالی که می‌خنداند سوزنی هم به کمر خواننده فرو می‌کند تا در لابه‌لای لبخند یا خنده‌اش، یک آخ نیز چاشنی احساس‌اش کند.

در تعدادی از داستان‌های این کتاب همچنین دغدغه خاص نویسنده به درونی‌گاه‌های برخی مسائل زنان و جوانان نیز دیده می‌شود. همچنین وضعیت انسان حاشیه جنگ ایران و عراق نیز در بخش‌هایی از جهان داستانی این کتاب، به نوعی با ظرافت طرح شده که می‌توان رد پای آن‌ها را با تامل در برخی داستان‌ها پیدا کرد.

بخشی از داستان «گذشت» از این کتاب این‌گونه نوشته شده است: «اصلا حواسش به ذکر و دعاهایی که خوانده می‌شد، نبود. تمام هوش و حواسش پی عالیه خانم بود. میون اون همه زن چادر مشکی که صورتاشون معلوم نبود، عالیه خانم را راحت پیدا می‌کرد. آدم وقتی چیزی رو بخواد راحت پیداش می‌کنه.عالیه خانم زن خوبیه. حکما حالا که خوب شدم قبول می‌کنه از آقا مظفر طلاق بگیره...»

«واهمه‌های سرخابی»، «شش کلمه‌ای»، «الگوی طرح توسعه»، «رویا»، «بیتا» و «سرور» نام برخی داستان‌های کتابند.

مجموعه داستان «واهمه‌های سرخابی» نوشته احسان عباسلو، در ۱۱۸ صفحه و در زمستان ۱۳۸۹ توسط انتشارات آموت به چاپ رسیده است.

فریق تاج‌گردون