معرفی قراردادهای بیع متقابل

حتما تا حالا بارها لفظ قراردادهای بیع متقابل به گوشتون خورده شاید خیلی هاتون بدونین منظور از این قرادادها چیه ولی من درست منظور از اون و مخالفت هایی که هست رو نفهمیدم به همین خاطر و با توجه به این که متداول ترین روش عقد قرارداد در ایران این نوع قراردادهاست به دنبال تعریف درستی از اون رفتم امیدوارم مورد توجه قرار بگیره

حتما تا حالا بارها لفظ قراردادهای بیع متقابل به گوشتون خورده شاید خیلی هاتون بدونین منظور از این قرادادها چیه؛ ولی من درست منظور از اون (و مخالفت هایی که هست) رو نفهمیدم به همین خاطر و با توجه به این که متداول ترین روش عقد قرارداد در ایران این نوع قراردادهاست به دنبال تعریف درستی از اون رفتم.امیدوارم مورد توجه قرار بگیره!

محدودیت‌های مورد اشاره در قانون اساسی، قانون بودجه و الزامات مجلس برای سرمایه‌گذاری خارجی در کشور، در بخش نفت و گاز سبب گردیده است تا راه‌های جذب منابع مالی و انتقال تکنولوژی به شیوه‌های خاص از قراردادهای توسعه نفت محدود گردد. یکی از شاخص‌ترین گونه‌های قابل قبول مراجع قانونگذار کشور، قراردادهای خرید خدمات پیمانکاری توأم با تامین منابع مالی، موسوم به « بیع‌متقابل» می‌باشد.

قراردادهای بیع‌متقابل جزو قرارداد‌های خرید خدمت محسوب می‌گردد. در این نوع قرارداد، شرکت سرمایه‌گذار خارجی کلیه وجوه سرمایه‌گذاری و همچنین نصب تجهیزات و راه‌اندازی و انتقال تکنولوژی را برعهده می‌گیرد و پس از راه‌اندازی، به کشور میزبان واگذار می‌کند. بازگشت سرمایه و همچنین سود سرمایه‌ از طریق فروش محصولات بدست می‌آید.

این نوع قرارداد در کشورهایی که قوانین آنها هرگونه مالکیت بخش‌خصوصی یا خارجی را در صنعت نفت منتفی می‌‌داند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

● مهمترین ویژگی‌های قراردادهای بیع متقابل:

۱) شرکت‌های خارجی نقش پیمانکار را ایفا می‌کنند و وظیفة‌ آنها تامین همه سرمایه مورد نیاز عملیات اکتشاف، توسعه،‌ نوسازی و بازسازی میادین است.

۲) کلیه مخارج و هزینه‌هایی که پیمانکاران متحمل می‌شوند، به‌همراه بهرة ‌سرمایه‌های به‌کار گرفته شده و نرخ سود توافق شده، از درآمد حاصل از فروش محصولات، بازپرداخت می‌گردد.

۳) نرخ بازده سالانه سرمایه‌گذاری، متناسب با پروژه، متغیر بوده و در قالب اقساط مساوی به پیمانکار پرداخت خواهد شد.

۴) پس از پایان دورة پرداخت اصل سرمایه و بهره و سود آن، پیمانکار، دارای هیچ‌گونه حقی در میادین نفت و گاز کشور میزان نخواهد بود.

۵) پس از پایان دوره عملیات اجرایی پروژه، راه‌اندازی، تولید و شروع تولید، کشور میزبان کنترل عملیات را برعهده خواهد گرفت و مسؤول تأمین هزینه عملیات جاری خواهد بود.

۶) پیمانکار خارجی در این سرمایه‌گذاری‌ مشترک فاقد سهم است.

۷) پروژه‌ها فاقد خطر‌پذیری اکتشاف‌اند. زیرا همگی در میادینی که دارای ذخایر اثبات شده نفت و گاز هستند، به اجرا در‌خواهند آمد.

بنابراین باتوجه به آنچه که گفته شد، پیمانکار وظیفة‌ تأمین مالی طرح (به‌صورت کامل)، مسئوولیت اجرایی و مهندسی، مسئولیت سفارشات، ساخت و نصب، تصویب‌خواهی از کشور میزبان بوسیلة‌ کمیته مشترک مدیریت، انتقال تکنولوژی، آموزش و راه‌اندازی و تحویل میدان پس از توسعة‌ آن به کشور میزبان را به عهده دارد و کلیه مراحل مذکور تحت نظارت فنی و مالی کشور میزبان صورت می‌گیرد.

ملاحظات حقوقی که در عقد قراردادهای خدماتی در چارچوب بیع‌متقابل باید مورد توجه کشور میزبان واقع ‌شود، عبارت است از:

۱) حاکمیت و مالکیت کامل کشور میزبان بر منابع هیدروکربوری و نفی مشارکت و سرمایه‌گذاری خارجی

۲) حاکمیت قوانین کشور میزبان بر قرارداد و همچنین بر حکمیت

۳) حاکمیت قوانین پولی کشور میزبان بر روابط ارزی فیمابین

۴) کنترل کامل تولید توسط کشور میزبان

۵) بازپرداخت، صرفاً از محل تولید مخزن

۶) ارایه نکردن تضمین بانکی یا دولتی

۷) اعمال حق کنترل و نظارت فنی و مالی

۸) تأمین بالاترین ضریب برداشت با ملاحظات فنی و حفظ مخزن

۹) به حداکثر ‌رساندن مشارکت توان فنی، مهندسی و ساختمانی داخلی

۱۰) انتقال تکنولوژی و آموزش

با وجود تحریم‌های آمریکا علیه ایران، دولت در پنج‌سال گذشته، حدود ۲۰ میلیارد دلار در بخش نفت و گاز سرمایه خارجی جذب کرده است.

عمدة‌ این سرمایه‌گذاری‌ها، به شکل بیع‌متقابل صورت گرفته است؛ به‌نحوی که شرکت‌های سرمایه‌گذاری خارجی از محل استحصال و فروش تولیدات نفت و گاز، اصل سرمایه و سود خود را برداشت خواهند کرد.

به این ترتیب، شرکت‌های خارجی در پروژه‌های نفتی، پس از تولید، سهم مدیریتی ندارند و صرفاً به‌عنوان پیمانکار با شرکت ملی نفت ایران کار می‌کنند.

نخستین پروژه بزرگی که در قالب بیع‌متقابل در ایران به ‌اجرا درآمد و در اکتبر ۱۹۹۸ به بهره‌برداری رسید، پروژه میدان نفتی سیری A است.

● معایب قراردادهای بیع‌متقابل:

۱) نرخ برگشت سرمایه ثابت است. این مسأله ممکن است برای بخش خارجی، به‌خصوص در زمانی که قیمت نفت تنزیل پیدا می‌کند، سودمند باشد؛ اما در حالت کلی انگیزه‌ای برای بهبود عملکرد یک پروژه، توسط شرکت خارجی ایجاد نمی‌کند.

۲) دورة‌ قراردادها کوتاه است و انگیزه کمی برای به کارگیری معیارهای افزایش بهره¬وری توسط سرمایه گذار خارجی، ایجاد می‌کند؛ در نظرگرفتن این معیارها، حداقل به یک دوره ۲۰ ساله نیاز دارد.

۳) شرایط این قراردادها انعطاف‌پذیر نیستند و راهی برای تعدیل شرایط، پیش‌بینی نشده است. مثلاً برای گسترش کار در شرایط پیش‌بینی نشده، موارد لازم درنظر گرفته نشده است.

۴) دورة کوتاه قراردادهای بیع‌متقابل، انگیزه‌ای برای انتقال تکنولوژی ایجاد نمی‌کند. چون کشور میزبان، کنترل تولید و بهره‌برداری را به دست میگیرد، طرف خارجی حاضر به بکارگیری تکنولوژی های برتر در معامله بیع متقابل نخواهد بود.

۵) در بخش نفت و گاز ایران، متخصصین زیادی فعالیت می‌کنند که در طول بیست‌سال گذشته از تحولات عظیم ایجاد شده در بخش نفت و گاز در سطح بین‌المللی دور بوده‌اند و توان استفاده مناسب و جذب تکنولوژی را ندارند. انتقال این تکنولوژی‌ها به سال‌ها زمان نیاز دارد. دورة کوتاه قراردادهای بیع‌متقابل فرصت لازم را ایجاد نمی‌کند و اگر این قراردادها برای مدت طولانی‌تری منعقد شود، امکان و انگیزه‌ لازم برای انتقال دانش و مهارت‌های مدیریتی فراهم می‌آید.

فرستنده: مصطفی ساغری