کودکان زیر سایه ترس

کودکان به علت ویژگی های سنی, بسیار آسیب پذیرند و نیاز به حمایت و مراقبت ما دارند اما گاهی بزرگسالان به دلایل مختلف, به جای حمایت و مواظبت از کودکان آنان را مورد آزار قرار می دهند

کودکان به علت ویژگی‌های سنی، بسیار آسیب‌پذیرند و نیاز به حمایت و مراقبت ما دارند. اما گاهی بزرگسالان به دلایل مختلف، به جای حمایت و مواظبت از کودکان آنان را مورد آزار قرار می‌دهند.

کودک‌آزاری شامل رفتارهایی است که توسط افراد دیگر، بخصوص بزرگسالان، درباره کودکان انجام می‌گیرد و به نوعی به سلامت جسمی و روانی آنان آسیب می‌رساند. البته رفتارهایی که به صورت تصادفی بروز می‌نمایند کودک‌آزاری به حساب نمی‌آیند، مانند این که کودکی به علت تصادف با خودرو دچار نقص جسمی شود. کودکی، دوران رشد و شکل‌گیری شخصیت است.

انواع کودک‌آزاری در این سال‌های حساس و مهم، به رشد و سلامت کودکان آسیب‌های جدی می‌رساند. کودکان آزار دیده در همه جنبه‌های رشد، مانند رشد جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی با مشکلات و نارسایی‌های فراوان روبه رو خواهند شد.کودکان آزار دیده بیگناهانی هستند که در آتش خشم بزرگسالان و بخصوص والدین نا آگاه می‌سوزند و باید باور داشت که این عمل انتقال خشونت بین نسل‌هاست، چرا که بررسی های انجام شده نشان می‌دهد بسیاری از کودکانی که در دوران کودکی قربانی آزار و بدرفتاری بوده‌اند، در بزرگسالی خود به آزار کودکان پرداخته‌اند و این بزرگترین زیان کودک‌آزاری است که سبب تداوم آن می‌شود. آنچه در رسیدگی به پرونده‌های کودک‌آزاری موجب رنجش خاطر و آزردگی روح آدمی می‌شود بی‌دفاع بودن کودک است که در مقابل شخص قوی بدون قدرت دفاعی فقط باید پذیرای رنج و عذاب تحمیلی باشد. قانونگذاران کشورها در مصوبات خود دید حمایتی نسبت به این قشر ضعیف ولی آینده ساز را دارند که کشور ما هم مستثنی از آنها نبوده و قانون حمایتی خاصی به تصویب رسیده که در ادامه بحث به آنها هم خواهیم پرداخت ولی ابتدا باید تعریفی از کودک‌آزاری بتوانیم ارائه کنیم.

کودک‌آزاری را با استفاده از منابع قانونی می‌توان چنین تعریف کرد:

هرگونه فعل یا ترک فعلی که باعث آزار روحی و جسمی و ایجاد آثار ماندگار در وجود یک کودک شود. مثل ممانعت از حاضر شدن در کلاس درس، محروم کردن از غذا، حبس در حمام یا زیرزمین و تنبیه بدنی. اشکال مختلف کودک‌آزاری را نیز می‌توان چنین برشمرد.

الف) کودک‌آزاری جسمی

یعنی رفتارهایی که به جسم کودک صدمه می‌زند، مانند کتک زدن، سوزاندن، مجروح کردن، شکستن و ...

ب) کودک‌آزاری روانی

شامل رفتارهایی است که به سلامت روانی کودک آسیب می‌رساند: توهین، ترساندن، تحقیر، تبعیض و ...

ج) بی توجهی و غفلت

یعنی توجه نکردن به نیازهای اساسی کودکان مانند تغذیه، بهداشت، پوشاک، آموزش و... در حدی که به سلامت جسمی و روانی آنان آسیب برسد.

د) سوء استفاده

یعنی استفاده از کودکان در ارتباط با موادمخدر، واداشتن آن‌ها به کارهای دشوار یا پست مثل گدایی وغیره که در هر صورت و شکلی کودک‌آزاری مذموم و ناپسند است. در این میان آنچه مهم است ریشه‌ها و علل کودک‌آزاری است که با توجه به سوابق بررسی پرونده‌های قضایی می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:

۱) ناآگاهی والدین: گاهی والدین یا افراد دیگر که به کودکان آزار می‌رسانند، نمی‌دانند که رفتارشان «مصداق کودک‌آزاری» است، مانند کسانی که کودکان را تنبیه بدنی می‌کنند، مورد تحقیر و توهین قرار می‌دهند، به نیازهای اساسی آن ها توجهی ندارند و این رفتارها را عادی و معمولی می‌دانند.

۲) مشکلات اقتصادی: فقر سبب می‌شود که کودکان از دسترسی به نیازهای اساسی مانند تغذیه و... محروم شوند یا والدین به علت فشارهای مالی با رفتارهایی مانند پرخاشگری، خشونت، بی‌توجهی و ... کودکان را مورد آزار قرار می‌دهند.

۳) اعتیاد: اعتیاد به علت خصوصیاتی که در افراد ایجاد می‌کند، مانند پرخاشگری، بی‌مسئولیتی، کاهش عواطف و... سبب می‌شود که کودکان مورد آزار بویژه از نوع سوء استفاده قرار گیرند.

۴) بیماری‌های روانی: در صورتی که والدین به بیماری‌های روانی مبتلا باشند، با رفتارهایی مانند تندخویی، خشونت، ناسازگاری، بی‌توجهی و ... که ناشی از بیماری روانی آنهاست، سبب آزار کودکان می‌شوند.

۵) مشکلات خانوادگی: مشاجرات شدید و طولانی والدین، جمعیت زیاد خانواده‌ها، شیوه‌های تربیتی نامناسب در برخی موارد وجود ناپدری و نامادری و ... سبب می‌شود کودکان مورد آزار قرار گیرند، تا حدی که مشکلات خانوادگی یکی از دلایل کودک‌آزاری به شمار می‌رود.

۶) مشکلات کودکان: کودکانی که مشکلات نسبتاً پایدار و شدید دارند بیشتر از سایر کودکان مورد آزار قرار می‌گیرند، به عنوان مثال، کودکانی که به بیماری‌های جسمی مزمن و طولانی مدت یا مشکلات رفتاری، پرخاشگری، بیقراری، بیش فعالی، اضطراب، شب ادراری و ... دچارند به علت مشکلاتی که برای بزرگسالان ایجاد می‌کنند و نیز به سبب ناآگاهی والدین از این مشکلات، اغلب مورد آزار جسمی و روانی قرار می‌گیرند.

۷) مشکلات مدرسه: مشکلاتی که در مدرسه برای دانش آموزان ایجاد می‌شود، مانند انتظار بیش از حد، ندیدن تفاوت‌ها، ایجاد اضطراب، ترس و رقابت‌های شدید، تبعیض، تنبیه بدنی، تحقیر و توهین و ... سبب آزارهای جسمی و روانی کودکان می‌شوند.

● راهکارهای کاهش کودک‌آزاری

۱) کودکان را بیشتر و بهتر بشناسیم:

شناخت کودکان و نیازهای آنان سبب می‌شود که رفتار بهتری با آنها داشته باشیم. برای این کار می‌توانیم از روش‌های مختلف مانند خواندن کتاب‌های مناسب، شرکت در کلاس های آموزشی، مشورت کردن با افراد آگاه و ... استفاده کنیم.

۲) علت کودک‌آزاری: کودک‌آزاری مانند هر رفتار دیگری علتی دارد. سعی کنیم علت آن را پیدا کنیم و با برطرف کردن آن، کودک‌آزاری را کاهش دهیم. ممکن است برخی از مشکلات را نتوانیم از بین ببریم، در آن صورت پذیرش آن بهتر از آزار دادن کودکان است.

۳) از دیگران کمک بگیریم :

کمک گرفتن و مشورت کردن نشانه هشیاری و آگاهی است، نه ناتوانی. برای کاهش مشکلات خود می‌توانیم از مراکز مشاوره حضوری و تلفنی، سازمان‌های غیردولتی، افراد آگاه و ... کمک بگیریم.

۴) آرامش خود را حفظ کنیم :

زندگی همیشه با مشکلات همراه است، پس باید سعی کنیم خشم خود را کنترل کنیم و برای مشکلات چاره‌جویی نماییم. بسیاری از کودک‌آزاری‌ها در شرایطی انجام می‌گیرد که والدین قادر به کنترل خشم خود نیستند. کنترل خشم آموختنی است و می‌توانیم با تمرین بر خشم خود غلبه کنیم.

● پیشگیری

۱) دقت در ازدواج و تشکیل خانواده، خودداری از ازدواج‌های تحمیلی، ناشناخته، شتاب زده و ازدواج در سنین پائین.

۲) توجه به تنظیم خانواده و تعداد مناسب فرزندان.

۳) افزایش آگاهی خود در زمینه پرورش فرزندان و شیوه‌های مناسب رفتار با آنان.

۴) پذیرش مسئولیت‌ها و انجام وظایف خود به عنوان پدر، مادر، معلم، سرپرست و... نسبت به کودکان.

۵) آشنایی با حقوق و نیازهای اساسی کودکان.

۶) توجه به سلامت جسمی و روانی خود و کاهش فشارهای عصبی و مشکلات رفتاری خود که سبب کودک‌آزاری می‌شود.

۷) تقویت روحیه کمک کردن، هنگام بروز مشکلات و آشنایی با مراکز حمایتی، مشاوره و امداد در مورد کودکان و خانواده‌ها.

در کنار این موارد نباید از اعمال قانون نیز جهت مجازات مرتکبین کودک‌آزاری غافل ماند. قانونی که در کشور ما به تصویب رسیده قانون موسوم به حمایت از کودکان و نوجوانان است که قانون نسبتاً پیشرفته‌ای به شمار می‌رود و ظرفیت‌های لازم را در راستای حمایت از کودکان داراست. تا آنجا که کودک‌آزاری را واجد جنبه عمومی دانسته و حتی شکایت شاکی خصوصی را برای تعقیب و مجازات مرتکبین لازم نمی داند و دادستان به محض اطلاع می‌تواند وارد عمل شود به جهت اختصار قانون مذکور عینا متن آن آورده می‌شود.

● قانون‌ حمایت‌ از کودکان‌ و نوجوانان‌

ماده‌۱ - همه اشخاصی‌ که‌ به‌ سن‌ ۱۸ سال‌ تمام‌ هجری‌ شمسی‌ نرسیده‌اند از حمایت‌های‌ قانونی‌ مذکور در این‌ قانون، بهره‌مند می‌شوند.

ماده‌ ۲- هر نوع‌ اذیت‌ و آزار کودکان‌ و نوجوانان‌ که‌ موجب‌ شود به‌ آنان‌ صدمه‌ جسمانی‌ یا روانی‌ و اخلاقی‌ وارد شود و سلامت‌ جسم‌ یا روان‌ آنان‌ را به‌ مخاطره‌ اندازد ممنوع‌ است.

ماده‌ ۳ - هرگونه‌ خرید، فروش، بهره‌کشی‌ و به‌ کارگیری‌ کودکان‌ به‌ منظور ارتکاب‌ اعمال‌ خلاف‌ از قبیل‌ قاچاق، ممنوع‌ و مرتکب، حسب‌ مورد علاوه‌ بر جبران‌ خسارات‌ وارده‌ به‌ شش‌ ماه‌ تا یک‌ سال‌ زندان‌ و یا به‌ جزای‌ نقدی‌ از ۱۰ میلیون‌ ریال‌ تا ۲۰میلیون‌ ریال‌ محکوم‌ خواهد شد.

ماده‌ ۴ - هرگونه‌ صدمه‌ و اذیت‌ و آزار و شکنجه‌ جسمی‌ و روحی‌ کودکان‌ و نادیده‌ گرفتن‌ عمدی‌ سلامت‌ و بهداشت‌ روانی‌ و جسمی‌ و ممانعت‌ از تحصیل‌ آنان‌ ممنوع‌ و مرتکب‌ به‌ سه‌ ماه‌ و یک‌ روز تا شش‌ ماه‌ حبس‌ و یا تا ده‌ میلیون‌ ریال‌ جزای‌ نقدی‌ محکوم‌ می‌گردد.

ماده‌ ۵ -کودک‌ آزاری‌ از جرایم‌ عمومی‌ بوده‌ و احتیاج‌ به‌ شکایت‌ شاکی‌ خصوصی‌ ندارد.

ماده‌ ۶ - همه افراد و مؤ‌سسات‌ و مراکزی‌ که‌ به‌ نحوی‌ مسئولیت‌ نگهداری‌ و سرپرستی‌ کودکان‌ را برعهده‌ دارند، مکلفند به‌ محض‌ مشاهده‌ موارد کودک‌ آزاری‌ مراتب‌ را جهت‌ پیگرد قانونی‌ مرتکب‌ و اتخاذ تصمیمی‌ مقتضی‌ به‌ مقامات‌ صالح‌ قضایی‌ اعلام‌ نمایند تخلف‌ از این‌ تکلیف‌ موجب‌ حبس‌ تا شش‌ ماه‌ یا جزای‌ نقدی‌ تا پنج‌ میلیون‌ ریال‌ خواهد بود.

ماده‌ ۷- اگر جرایم‌ موضوع‌ این‌ قانون‌ مشمول‌ عناوین‌ دیگر قانونی‌ شود یا در قوانین‌ دیگر حد یا مجازات‌ سنگین‌تری‌ برای‌ آنها مقرر شده‌ باشد، حسب‌ مورد، حد شرعی‌ یا مجازات‌ اشد اعمال‌ خواهد شد.

علی دلداری

کارشناس ارشد جرم‌شناسی و جزا