یونیسیست

یونیسیست نهادی بین المللی با هدف ایجاد نظام جهانی اطلاعات علمی و فنی است که وابسته به یونسکو و شورای بین المللی اتحادیه های علمی ایکسو ۲ است یونیسیست به عنوان بخشی از برنامه عمومی یونسکو در زمینه اطلاعات, توسط شورایی بین الدوّلی که در کنفرانس عمومی یونسکو تشکیل می شود, اداره می گردد ۱ ذیل واژه ۴ ۳۹۷

● یونیسیست[۱] یونیسیست نهادی بین‌المللی با هدف ایجاد نظام جهانی اطلاعات علمی و فنی است که وابسته به یونسکو و شورای بین‌المللی اتحادیه‌های علمی (ایکسو)[۲] است. یونیسیست به‌عنوان بخشی از برنامه عمومی یونسکو در زمینه اطلاعات، توسط شورایی بین‌الدوّلی که در کنفرانس عمومی یونسکو تشکیل می‌شود، اداره می‌گردد (۱: ذیل واژه؛ ۴: ۳۹۷).

● تاریخچه

در ۱۹۶۶ به‌دنبال کنفرانس عمومی یونسکو و نشست عمومی شورای بین‌المللی اتحادیه‌های علمی (ایکسو)، این دو سازمان متعهد شدند که امکان ایجاد یک نظام جهانی اطلاعات علمی را بررسی کنند. یک گروه کاری مطالعه راهبردها روی این پروژه را که بعدها یونیسیست نام گرفت، انجام داد و پیشنهاد کرد نظام مزبور با همکاری میان سرویس‌های اطلاع‌رسانی در سراسر جهان به‌وجود آید. در ژانویه ۱۹۶۷ کمیته‌ای به ریاست هریسون براون، نایب رئیس وقت ایکسو، تشکیل شد. گروه‌های کاری متعددی، هریک به ریاست یکی از اعضای کمیته مرکزی، مطالعاتی را روی مسائلی از قبیل نیازسنجی برای ایجاد یک نظام جهانی اطلاع‌رسانی، مشکلات زبانی در انتقال اطلاعات علمی، ارزشیابی و فشرده‌سازی اطلاعات علمی، مشکلات خاص کشورهای در حال رشد، و نیز فعالیت‌های نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی در سازمان ایکسو انجام دادند. به علاوه، کمیته مرکزی، یک گروه مشورتی متشکل از نمایندگان نظام‌های بزرگ اطلاعات علمی را در سراسر جهان مأمور کرد که به‌دنبال راهکارهای علمی بگردد. گروه‌های کاری، گزارش‌های متعددی را در چهار نشست کمیته مرکزی در فاصله سال‌های ۱۹۶۷-۱۹۶۹ ارائه دادند. سرانجام، در ۱۹۷۱، کمیته مرکزی، گزارش نهایی را منتشر کرد. مطالعات انجام شده نشان داد که ایجاد یک نظام جهانی اطلاعات علمی نه تنها امکان‌پذیر، بلکه ضروری است (۵: ۱۹-۲۰).

با تصویب رسمی طرح یونیسیست در هفدهمین اجلاس کنفرانس عمومی یونسکو در نوامبر ۱۹۷۲، برنامه‌ای بلندمدت در ابعاد بین‌المللی برای تسهیل انتقال اطلاعات علمی با هدف توسعه اقتصادی و اجتماعی ملت‌های دنیا آغاز شد (۳: ج ۲۷، ص ۲۵؛ ۴: ۳۹۷).

● اهداف

بهبود و هماهنگ‌سازی، تعیین استانداردها، اصول، و روش‌های گردآوری، پردازش، و اشاعه اطلاعات علمی و فنی در سطح جهان به منظور آسان‌سازی مبادله اطلاعات و دسترس‌پذیری آنها برای دانشمندان و پژوهشگران، تربیت نیروی انسانی متخصص در کتابداری، دبیزش، اطلاع‌رسانی، تهیه نمایه نامه‌ها و چکیده‌نامه‌ها به‌عنوان ابزارهای کنترل کتابشناختی اطلاعات، فراهم‌سازی امکانات مناسب سیاسی و اقتصادی در سطح جهانی برای مبادله اطلاعات علمی و فنی، و مشارکت داوطلبانه نهادها و سرویس‌های اطلاع‌رسانی در سراسر جهان، اهداف یونیسیست هستند.

کمک‌های خاص به کشورهای در حال رشد به‌ویژه مورد توجه ویژه یونیسیست است (۱: ذیل "یونیسیست"؛ ۲: ۱۷۸؛ ۳: ۵: ج ۲۷، ص ۲۵؛ ۴: ۳۹۷) و تقریبآ دو سوم بودجه یونیسیست برای کشورهای جهان سوم صرف می‌شود (۳: ج ۲۷، ص ۲۵).

● فعالیت‌ها

فعالیت‌های یونیسیست از ۱۹۷۶ آغاز شده است. مهم‌ترین این فعالیت‌ها عبارت بوده است از:

۱) کمک به کشورهای عضو برای شناسایی و تشکیل مراکز کانونی خدمات اطلاع‌رسانی در حوزه علوم و فناوری؛

۲) کمک به کشورهای در حال رشد برای آموزش نیروی انسانی متخصص در اطلاع‌رسانی؛

۳) تدوین راهنمای بین‌المللی در زمینه پژوهش‌ها، نظام‌ها، و خدمات جاری اطلاع‌رسانی؛

۴) مشارکت در تأسیس تعدادی از نظام‌های اطلاع‌رسانی بین‌المللی، مانند نظام اطلاعات علمی توسعه، نظام جهانی اطلاعات جمعیت، و غیره؛

۵) تدوین نظام گسترده رده‌بندی علوم، موسوم به بی.اس.اُ.[۳] که ابزاری برای جایگزینی اصطلاحنامه‌ها با طرح‌های مختلف رده‌بندی به‌حساب می‌آید؛

۶) تشکیل مرکز مرجع اطلاعات بین‌المللی[۴] در ۱۹۷۶ در پاریس که فعالیت‌هایی از قبیل تدوین فهرست مادر از منابع مرجع را برعهده دارد؛

۷) گسترش حیطه موضوعی اطلاعات در یونیسیست به علوم اجتماعی. بدین منظور یونیسیست یک نظام رایانه‌ای بازیابی اطلاعات را در حوزه علوم انسانی و اجتماعی موسوم به دی.اِی.آر.ای.[۵] راه‌اندازی کرد (۳: ج ۲۷، ص ۲۵)؛ و

۸) تأسیس مرکز بین‌المللی توصیف کتابشناختی موسوم به یونیبید[۶] در سال ۱۹۷۶ با هدف تأمین خدمات اطلاع‌رسانی برای نظام‌های موجود توصیف کتابشناختی. این مرکز انتشار دستنامه مرجع اطاعات کتابشناختی ماشین‌خوان[۷] و دستنامه توصیف ماشینی پروژه‌ها و سازمان‌های پژوهشی[۸] را برعهده دارد (۴: ۴۲۵).

امروزه یونیسیست برنامه استانداردسازی امور اطلاع‌رسانی را به‌عنوان برنامه‌ای فراگیر و بلندمدت دنبال می‌کند. این برنامه قرار است سرانجام به یک نظام اطلاعات علمی جهانی منجر شود (۱: ذیل "یونیسیست").

یونیسیست سال‌هاست فصلنامه>خبرنامه یونیسیست<[۹]را به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، روسی، و اسپانیولی منتشر می‌کند. این نشریه راهبردها، گزارش‌ها، و مطالعات انجام شده در سازمان متبوع خو را ارائه می‌دهد (۴: ۳۹۷).

همچنین امروزه، کمیته ملی یونیسیست در بیشتر کشورهای عضو تشکیل شده است. در این کشورها برخی از سازمان‌های دولتی به‌عنوان هسته ملی برای اجرای برنامه‌های یونیسیست تعریف شده‌اند، از جمله کتابخانه ملی انگلیس، اداره خدمات اطلاع‌رسانی و بنیاد ملی علوم در امریکا، کتابخانه ملی کانادا، دپارتمان علوم و فناوری در دهلی‌نو، شورای ملی علوم دوبلین در ایرلند، و مرکز اطلاعات و مدارک علمی در ایران (۱: ذیل "یونیسیست").

مسعود بهمن آبادی

مآخذ: ۱) سلطانی، پوری؛ راستین، فروردین. دانشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی. ذیل "یونیسیست"؛ ۲) وثوق، سوادبه. راهنمای سازمان‌های ملی و بین‌المللی کتابداری و دبیزش. زیرنظر پوری سلطانی. تهران: مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی، مرکز خدمات کتابداری، ۱۳۵۸؛

۳) Chen, Ching-Chih. "Scientific and Technical Library". Encyclopedia of Library and Information Science. Vol.۲۷, PP.۱-۸۶: ۴) Intergovernmental Organization Directory. Munchen: Saur, ۱۹۸۴-۸۵; ۵) Unesco and ICSU. UNISIST: Synopsis of the Feasibility Study on a World Science Information System. Paris: Unesco, ۱۹۷۱.

مهدی اردستانی

[۱]. UNISIST (United Nations Information System inScience and Technology)

[۲]. International Council of Scientific Unions (ICSU)

[۳]. BSO (Broad System of Ordering)

[۴]. World Data Referral Center

[۵]. DARE

[۶]. UNIBID (UNISIST International Center for Bibliographic Descriptions)

[۷]. Reference Manual for Machine Readable Bibliographic Descriptions

[۸]. Reference Manual for Machine Descriptions of Research Projects and Institutions

[۹]. UNISIST Newsletter