به خرج پزشکان, مردمی نشویم

گفتگو با دکتر کیانوش صادق دقیقی, نماینده کمیسیون بهداشت مجلس در شورای عالی نظام پزشکی

دکتر صادق دقیقی، از آن دسته پزشکانی است که سلامت را دارای گستره‌ای وسیع‌تر از بهداشت و درمان می‌بیند و سعی می‌کند از فرصت حضورش در مجلس، برای تبیین این موضوع استفاده کند. حضور او در کمیته‌ها و شوراهای مختلف نظیر شورای عالی ترافیک و فراکسیون مبارزه با دخانیات مجلس و راه‌اندازی فراکسیون گردشگری، همه در مسیر جا انداختن این مسأله است که سلامت، یک موضوع فرابخشی است.

▪ ارزیابی شما به عنوان یک عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و یک کارشناس نظام سلامت که در سال‌های اخیر از نزدیک در جریان عملکرد سازمان نظام پزشکی هم بوده‌اید از جایگاه و عملکرد این سازمان چیست؟

ـ سازمان نظام پزشکی، یک نهاد صنفی است که به نظر من و در این دوره‌ای که من از نزدیک شاهد کار آن بود‌ه‌ام، در حد توان و مقدوراتش خوب کار کرده است، اما از آن‌جا که میزان مشکلات و مطالبات بسیار بالا و وسیع است و توانایی‌ها و امکانات نظام پزشکی هم محدود است، این سازمان به تنهایی نمی‌تواند به همه خواسته‌ها پاسخ دهد و همه مشکلات را رفع کند. دوستان نظام پزشکی، با وجود همه مشکلات و کارشکنی‌هایی که در مسیرشان بوده، تمام تلاششان را کرده‌اند که وضع را بهبود بخشند و البته بسیاری از اقدامات زیربنایی هم که کرده‌اند، چندان نمود و بازتاب نداشته و معرفی نشده است.

▪ از مشکلات و کارشکنی‌ها یاد کردید؛ به نظر شما چرا باید دستگاه‌ها و نهادهای مختلف اجرایی و تصمیم‌گیری، در کار یکدیگر و به ویژه نهادی مثل نظام پزشکی که برآمده از دل جامعه است، کارشکنی کنند؟

ـ مشکل اصلی به نظر من در این است که مسؤولان ما، در هر موقعیت و مجموعه‌ای قرار می‌گیرند، تنها منافع و مصالح آن بخش را در نظر می‌گیرند و به مشکلات و مسائل سایر حوزه‌ها توجه نمی‌کنند و به این سبب، بعضاً یک مسؤول، نامه‌ای را که خود در مسؤولیت قبلی‌اش تأیید کرده، در جایگاه جدید رد می‌کند و با اجرای طرحی که قبلاً موافق آن بوده، اکنون مخالفت می‌کند. مثلاً فردی در گذشته، در شیلات مسؤولیت داشته و یک طرح را تأیید کرده و هزینه زیادی هم برای آن شده و حال که به محیط زیست منتقل شده، به طور کل با طرح مخالفت می‌کند. این، به این معنی است که ما طرح جامعی برای اداره امور اجرایی کشور نداریم و هر دستگاهی برای خودش عمل می‌کند.

▪ به نظر می‌رسد که در این میان، حوزه سلامت مهجورتر و مظلوم‌تر از سایر حوزه‌ها است و عملاً توجه کمی از سوی دولت به آن صورت می‌گیرد. از این منظر وضعیت نظام سلامت را چگونه می‌بینید؟

ـ مادامی که این‌گونه باشد که دولت‌ها سلامت را به عنوان اولویت خود در نظر نگیرند، وضع به همین گونه خواهد بود. باید به این دیدگاه برسند که انسان سالم، محور توسعه پایدار است و باور کنند که تمام شؤون زندگی مردم در همه نقاط، با حوزه سلامت ارتباط تنگاتنگ دارد. شغل، حمل و نقل، ازدواج و تشکیل خانواده و درمان و بیماری، همه با موضوع سلامت مرتبط است. مثلاً اگر توجه کنیم که موضوعی مثل حوادث و سوانح جاده‌ای و حمل و نقل، چه خسارت عظیمی به کشور می‌زند و هر سال در کشور، حدود سی هزار نفر یعنی رقمی معادل قربانیان زلزله بم، در این حوادث جان خود را از دست می‌دهند و عده زیادی معلول و از کارافتاده می‌شوند، پی به عمق فاجعه‌ای که در جریان است می‌بریم و آن وقت است که قبول می‌کنیم باید فکری برای سلامت جامعه کرد. یک مثال ملموس برای این موضوع این است که شاهد بودیم به محض اصلاح و بهبود نسبی وضعیت جاده قزوین ـ رشت، تعداد بیماران بیمارستان‌های دولتی رشت، کاهش محسوسی یافت.

▪ نقش نمایندگان مردم در مجلس در زمینه توجه بیشتر به سلامت و رفع کمبود‌ها و نواقص آن چیست؟

ـ مجلس در این زمینه، عملاً توان محدودی دارد و تا دولت برای این کار همراه نشود، کار به خوبی انجام نمی‌شود، چرا که توان اجرایی در اختیار دولت است. همان‌طور که نمایندگان مجلس در دولت‌های قبل هم همواره برای همراه ساختن دولت تلاش کرده‌اند، این سعی و کوشش ادامه خواهد داشت تا بالاخره بتوانیم دولت را قانع کنیم. البته یکی از بهترین کارهایی که در این زمینه می‌توان کرد، فرهنگ‌سازی توسط دولت و سایر دستگاه‌ها برای جا انداختن اهمیت سلامت برای مردم است. مثلاً آیا تا کنون دقت کرده‌اید که چند درصد مردم حاضرند هزینه‌ای که برای بیمه کردن خودرو خود و نگهداری آن می‌پردازند را برای سلامت خودشان هم پرداخت نمایند؟ در حالی که اگر این مسأله برایشان تشریح و تفهیم شود، یقیناً مردم هم خود توجه بیشتری به سلامتشان می‌کنند و هم آن را از دولت مطالبه می‌کنند و لذا یک عزم ملی برای این کار نیاز است.

▪ یکی از معضلاتی که در این حوزه در کشور شاهد هستیم، فشار بالای هزینه‌های درمانی به مردم است که طبیعتاً این فشار به پزشکان هم منتقل می‌شود و نارضایتی‌هایی را برای هر دو گروه در پی دارد. از دید شما برای حل این مشکل چه باید کرد؟

ـ نکته‌ مهم این است که دولت باید با برنامه‌ریزی صحیح و تقویت بیمه‌ها، به سمت کاستن از رابطه مالی پزشک و بیمار حرکت کند؛ اما سرانه درمان فعلی که رقمی حدود ۴۰۰۰ تومان است و یا حتی اگر رقمی که برای صندوق خدمات درمانی کارکنان دولت در نظر گرفته شده را به همه هم تعمیم‌ دهیم و سرانه را ۵۰۰۰ تومان فرض‌ کنیم، باز هم رقم بسیار پایینی است که جوابگوی نیازها نخواهد بود و طبق اعلام کارشناسان خود شورای عالی بیمه، این رقم باید حداقل ۸۵۰۰ تا ۹۰۰۰ تومان می‌بود که این فاصله زیاد و شکاف بزرگ بین رقم کارشناسی و رقم واقعی، توسط مردم و پزشکان پر می‌شود و از جیب آن‌ها پرداخت و به آن‌ها فشار وارد می‌شود و در واقع هزینه مردمی بودن ما را، پزشکان پرداخت می‌کنند. باید این پرسش را مطرح کرد که اگر توقع داریم پزشکان از حق خود بگذرند و بخشی از هزینه را از جیب خود بدهند، آیا برای آن‌ها تسهیلاتی هم در زمینه اجاره مطب و هزینه‌های نگهداری آن، حقوق پرسنل و هزینه وسایل و مواد مصرفی در نظر می‌گیریم؟ آیا در نظر می‌گیریم که پزشک جوان ما، با کدام سرمایه و درآمد قرار است منزل یا مطبی اجاره کند و یا حتی اصلاً توان تهیه یک قطعه زمین برای چادر زدن را دارد یا نه؟

▪ به موضوع مشکلات اقتصادی جامعه پزشکی اشاره کردید. جنابعالی به عنوان نماینده مجلس که مورد مراجعه گروه‌های مختلف مردم هستید، وضعیت اقتصادی اعضای جامعه پزشکی را چگونه می‌بینید؟

ـ عده‌ای تصور می‌کنند که پزشکان همه درآمد بالا دارند و در رفاه کامل زندگی می‌کنند، در حالی که اکثریت مطلق این قشر، نه‌ تنها درآمدهای بالا و آن‌چنانی ندارند، بلکه حتی درآمد کافی و قابل قبول هم ندارند و به سختی زندگی را می‌گذرانند.

متأسفانه ما نتوانسته‌ایم آن‌طور که شایسته است، مشکلات اقتصادی جامعه پزشکی را برطرف کنیم و لذا اعضای جامعه پزشکی اعم از پزشکان و پرستاران، ناچارند در چند بیمارستان و مرکز درمانی و بیش از میزان استاندارد، کار کنند و کشیک بدهند که بالطبع، باعث افت کیفیت کار آن‌ها می‌شود، چرا که مجبورند از ساعتی که طبق بررسی‌های کارشناسی برای استراحت آن‌ها در نظر گرفته شده، بگذرند تا بتوانند هزینه‌هایشان را تأمین کنند. در این زمینه، با وجود این‌که مشکلات اقتصادی کم و بیش برای بسیاری از گروه‌ها وجود دارد، اما به جرأت می‌توان گفت که محجوب‌ترین و مظلوم‌ترین قشر، جامعه پزشکی هستند که با همه کمبودهای مادی، سکوت کرده‌اند و ارایه خدمت می‌کنند. نمونه این مظلومیت هم همین مصوبه‌ای بود که دولت در ابتدای سال داشت و علی‌رغم تأکید بر عدالت و مهروزی، پزشکان را از افزایش حقوق مستثنی کرده و نارضایتی جامعه پزشکی را به وجود آورده بود.

▪ به نظر شما علت گذراندن چنین مصوبه‌ای در دولت چه بود؟ آیا مسؤولان نسبت به شرایط پزشکان بی‌تفاوت هستند یا این‌که آن‌طور که عده‌ای می‌گویند، چون ایشان همواره با پزشکان مشهور و پردرآمد سر و کار داشته‌اند، از وضعیت عموم جامعه پزشکی بی‌خبرند؟

ـ نمی‌توان گفت که خبر ندارند و این اصلاً قابل قبول نیست که یک وزیر، معاون وزیر و یا مسؤول بالا‌دستی، از وضع اکثریت یک گروه نظیر جامعه پزشکی بی‌خبر باشد و تنها یک اقلیت اندک که وضع خوبی دارند را بشناسد و اگر چنین باشد که اصلاً شایستگی مدیر بودن ندارد.

▪ آیا به نظر شما چنین مصوبه‌ای در راستای اهداف و شعار‌هایی چون عدالت و مهرورزی و خدمت‌رسانی به مردم بود؟

ـ اگر ما بحث رسیدگی به مردم و دفاع از حقوق مردم را مطرح می‌کنیم، باید به یاد داشته‌ باشیم که پزشکان و خانواده‌های ایشان هم گروهی از همین مردم هستند و حق دارند که مانند سایرین، مورد لطف و مهروزی واقع شوند. مضاف بر این‌که کسانی که قرار است دردها و رنج‌های مردم را کاهش دهند و برای آن‌ها سلامت به ارمغان بیاورند، خود باید آرامش خاطر و دلگرمی و انگیزه داشته باشند.

مسؤولان باید به این نکته توجه داشته باشند که یک پزشک که بهترین سال‌های عمرش را صرف آموختن علم و مهارت برای خدمت به مردم کرده و اکنون جزء قشر فرهیخته جامعه محسوب می‌شود، در شرایطی نیست که دست به هر کاری بزند و از انجام برخی کارها و پذیرش بعضی امور، به نوعی پرهیز و تقوا دارد و لذا شایسته است که به مقتضیات زندگی وی هم توجه شود؛ کما این‌که خود وی نیز به هر طریق ممکن و با قرض و وام هم که شده، سعی می‌کند حداقل‌های ظاهر زندگی‌اش را درست کند.

▪ مجلس شورای اسلامی و به ویژه کمیسیون بهداشت و درمان برای حل این مشکلات چه اقدامی انجام داده‌اند؟

ـ اعضای کمیسیون بهداشت مجلس و کلاً پزشکان حاضر در مجلس، علی‌رغم این‌که تعداد زیادی ندارند و در اقلیت مطلق هستند، ولی با تلاش زایدالوصفی برای حل مشکلات جامعه پزشکی تلاش می‌کنند و سعی در دفاع از حقوق این جامعه دارند و مواردی نظیر تصویب مجوز استخدام پزشکان برای وزارت بهداشت، با تلاش ایشان به ثمر نشسته است. یکی از کارهای مهم مجلس در این زمینه هم، تصویب قانون جدید سازمان نظام پزشکی و به ویژه اعطای حق تعیین تعرفه‌های بخش غیر دولتی به سازمان نظام پزشکی بود.

▪ درباره طرح اجباری خدمت پزشکان که یک قانون کاملاً تبعیض‌آمیز است چه طور؟ فکری کرده‌اید؟

ـ در زمینه حذف طرح اجباری پزشکان، در زمینه نظری یک توافق کلی و عمومی ایجاد شده و کم و بیش همه به این نتیجه رسیده‌اند که باید طرح اجباری به تدریج حذف شود، اما برای اجرایی شدن این مسأله، به زمان و مقدماتی نیاز است. البته باید به موازات آن، برای کسانی که علاقه‌مندند به طور داوطلبانه در مناطق نیازمند خدمت کنند، انگیزه کافی ایجاد کرد تا با دلگرمی ارایه خدمت کنند. طرح خدمت پزشکان باید از حالت بیگاری خارج شود، چرا که این پزشکان، کسانی هستند که حداقل هفت سال از بهترین سال‌های عمر خود را در دانشگاه‌های کشور و با صرف هزینه فراوان سپری کرده‌اند و در جامعه به عنوان یک پزشک عمومی، نگاه نامناسبی به آن‌ها می‌شود و از احترام و جایگاه لازم برخوردار نیستند و همه این مسائل، از سلامت‌نگر نبودن دیدگاه دولتمردان نشأت می‌گیرد.

▪ یکی از برنامه‌هایی که در سال‌های اخیر تبلیغ زیادی از طرف وزارت بهداشت روی آن شده و البته موافقان و مخالفانی هم داشته، طرح پزشک خانواده بوده است. دیدگاه شما در این‌باره چیست؟

ـ پزشک خانواده، یک ایده و طرح بسیار متعالی و خوب بود که به علت عدم دقت و مطالعه کافی، به یک معضل تبدیل شد. بسیاری از پزشکان جوان ما که به هر دلیل، از جمله نبودن امکان طبابت در شهرها، به حاشیه شهرها و روستاها پناه برده و مراکز درمانی دایر کرده بودند، با این طرح دچار مشکل شدند و مطب یا داروخانه آن‌ها تعطیل شد. عملکرد دولت در این زمینه، باعث شد که علاوه بر آن‌که سرانه درمان روستاییان کمتر از شهریان در نظر گرفته شود، بیمه آن‌ها هم متفاوت باشد و مثلاً نتوانند از دفترچه‌شان در هر جا و نزد هر پزشکی استفاده کنند. معنی آن این است که به روستایی بگوییم اگر از روستای خودت خارج شدی، حق نداری مریض شوی! ما وقتی که طرح بیمه روستاییان را با پزشک خانواده ادغام کردیم، از همان ابتدا باید به مشکلات آن هم فکر می‌کردیم و درصدد رفع آن برمی‌آمدیم و در طول این چند سالی که از شروع اجرای آن می‌گذرد، نقایص را اصلاح می‌کردیم. نحوه قرارداد بستن با پزشکان در این طرح که چند برگه را به عنوان قرارداد، به صورت تحمیلی به این پزشکان می‌دهیم و آن‌ها را مجبور می‌کنیم که امضا کنند، از نظر حقوقی و انسانی قابل قبول نیست؛ زیرا هیچ یک از دغدغه‌های آن‌ها نظیر بیمه، استخدام، استمرار طرح و... را برطرف نساخته‌ایم.

▪ این طرح از زاویه کمک به ارتقای سلامت مردم و بهبود کیفیت ارایه خدمات به آن‌ها چه تأثیری داشته؟

ـ همان نبودن دیدگاه سلامت‌نگر و عدم کارشناسی دقیق در موضوع، باعث می‌شود تصمیمات غیر منطقی در این‌باره گرفته شود که با هیچ اصلی قابل توجیه نباشد؛ مثلاً کدام منطقی می‌پذیرد که سرانه درمان شهری بیشتر از روستایی در نظر گرفته شود؟ مگر هزینه درمان بیماری برای روستایی، کمتر از شهری است و یا کمتر مریض می‌شود و نیازش به خدمات کمتر از شهری‌ها است؟

یکی دیگر از مشکلات این طرح این بود که به علت تفاوت درآمدی ناگهانی که با بعضی بخش‌های دیگر حوزه سلامت به ویژه بخش‌های بهداشتی ایجاد کرد، بسیاری از نیروهایی که سابقه کار و مهارت قابل توجهی در مسائل بهداشتی و امور پیشگیری و مبارزه با بیماری‌هایی نظیر سل و ... کسب کرده بودند، وسوسه شدند تا کار خود را رها کرده و پزشک خانواده شوند که باعث اتلاف نیروی کارشناسی فراوانی در سیستم شد. اگر در نظر بیاوریم که یک بیمارِ در آستانه سل را با حداکثر ۲۰ هزار تومان می‌توان تشخیص داد و درمان کرد و یک بیمار با سل مقاوم به درمان را با ۲۰ میلیون تومان هزینه هم نمی‌توان علاج کرد، به اهمیت این مسأله پی می‌بریم.

▪ تا چه حد به برخوردهای قضایی و تعزیراتی با پزشکان اعتقاد دارید و آن را برای وضعیت نظام سلامت مفید می‌دانید؟

ـ این‌که برای برخورد با فرهیختگان جامعه، ابزاری مثل تعزیرات حکومتی را مطرح کنیم، اصلاً خوب نیست و نباید جامعه پزشکی را از تعزیرات بترسانیم؛ بلکه وجود نهادهای نظارتی نظیر تعزیرات، شاید تنها برای برخورد با اقلیت بسیار اندکی که اصلاً حاضر به پذیرش قانون و همکاری با نظام پزشکی نیستند، لازم باشد. این حساسیت‌ها درباره پزشکان در حالی است که اکثریت جامعه پزشکی ما درآمدهایی حتی زیر خطر فقر دارند و حاضرند در صورت توجه دولت به آن‌ها و در نظر گرفتن تسهیلاتی برای ایشان، در دور‌افتاده‌ترین و محروم‌ترین نقاط کشور هم به ارایه خدمت به مردم بپردازند؛ توقع زیادی هم ندارند و حاضرند معادل همان پزشکان پاکستانی و هندی که بیست سال پیش در کشور ما کار می‌کردند، حقوق دریافت کنند. اگر نیت ما این نباشد که از این جوانان تحصیل‌کرده بیگاری بکشیم، مطمئناً چنین پیشنهادی جای تأمل و بررسی دارد.

▪ به نظر شما دولت توان اجابت چنین خواسته‌ای را ندارد یا این‌که به آن توجه کافی نمی‌کند؟

ـ ما باید از ثروت خدادادی که داریم، برای خود این مردم استفاده کنیم. ما علاوه بر منابع زیرزمینی و معدنی، استعدادها و توانمندی‌های فراوانی در زمینه‌های مختلف نظیر کشاورزی، صنعت و گردشگری داریم که با اندکی مدیریت صحیح، می‌توانیم درآمد کشور را به میزان قابل توجهی افزایش دهیم و بخشی از آن را نیز برای سلامت همین مردم اختصاص دهیم.

▪ در سال های گذشته همواره وزارت بهداشت با کمبود اعتبارات مواجه بوده و حتی سال گذشته مجلس برای جبران بخشی از کسر بودجه آن طرح برداشت از ذخیره ارزی را تصویب کرد. امسال اوضاع چگونه خواهد بود؟

ـ برای رفع کسری بودجه وزارت بهداشت، قاعدتاً دولت باید پیش‌‌قدم شود و برای آن فکری کند. سال گذشته، کار به جایی رسیده بود که دانشگاه‌ها و بیمارستان‌های دولتی، برای پرداخت حقوق و مزایای پرسنلی خود هم با مشکل مواجه بودند و اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، از سر ناچاری دست به دامن سایر نمایندگان شدند تا با تصویب طرح برداشت از ذخیره ارزی، مشکل حاد بیمارستان‌های دولتی حل شود. متأسفانه امسال هم دولت توجهی را که شایسته و لازم بود، به وزارت بهداشت نکرده و ممکن است مجدداً مجلس ناگزیر شود که برخلاف میل باطنی‌اش، اقدامی تسکین برای جبران کسر بودجه این وزارتخانه صورت دهد.

▪ به نظر شما کلیدی‌ترین اقدامی که باید توسط دولت برای بهبود وضعیت نظام سلامت انجام شود چیست؟

ـ دولت باید بیمه‌ها را تقویت کند و ارتباط پولی مستقیم پزشک و بیمار را کم و حتی حذف کند، زیرا طبابت یک کار مقدس است و نباید روی آن قیمت بگذاریم و بین بیمار و طبیب، رابطه مالی برقرار کنیم. اگر بیمه‌ها تقویت شوند، هم حلقه‌های زنجیره درمان اصلاح خواهد شد و هم از خود‌درمان‌گری‌‌ها پیشگیری می‌شود، هم پزشکان می‌توانند وقت بیشتری برای بیماران بگذارند و هم داروخانه‌ها و پاراکلینیک‌ها می‌توانند خدمات صحیح و مناسب ارایه دهند و رضایت‌مندی عمومی هم بالا خواهد رفت.

▪ برگردیم سر موضوع سازمان نظام پزشکی؛ حدود دو سال قبل، مجلس چندان از سازمان پشتیبانی نمی‌کرد و حتی از درون خود مجلس هم زمزمه‌هایی برای سلب اختیارات نظام پزشکی شنیده می‌شد. علت این امر چه بود؟

ـ پیشنهاد ما به دوستان نظام پزشکی، از سال‌های قبل این بود که برای انجام برخی امور به خصوص اعلام تعرفه‌ها، با مجلس و کمیسیون تعامل و مشورت داشته باشند که متأسفانه در دوره قبل، این توصیه چندان جدی گرفته نشد که طبعاً واکنش‌هایی را هم از طرف مجلس در پی داشت.

و به نظر می‌رسد که اکنون این وضعیت کاملاً عوض شده و مجلس در کنار سازمان قرار گرفته است.

خوشبختانه در طول دو سال گذشته، رویکرد سازمان در تعامل با مجلس و به ویژه کمیسیون بهداشت، بسیار مناسب و مثبت‌تر از قبل بوده و شاهد هستیم که به نتایج خوب و همکاری اثربخشی هم منتهی شده است. نقش شخص آقای دکتر صدر هم با توجه به جایگاهی که در جامعه پزشکی دارند و تجربه‌ای که از حضور در مجلس داشته‌اند، تأثیر بسیار قابل توجهی داشته است.

▪ آیا تأسیس معاونت پارلمانی در سازمان هم در این‌باره مؤثر بوده است و اصولاً آیا این کار را مفید می‌دانید؟

ـ تأسیس معاونت پارلمانی، از ابتدا جزء پیشنهادهای خود ما هم بود و آن را گامی بسیار مؤثر در تقویت تعامل ‌سازمان با مجلس می‌دانیم. اکنون نیز هر قدر که روی این موضوع کار شود و نماینده سازمان در مجلس بتواند ارتباط مؤثرتری با نمایندگان و به ویژه اعضای کمیسیون برقرار کند، نتایج بهتری از آن حاصل خواهد شد.

▪ و سؤال آخر؛ به عملکرد دوساله سازمان در دوره جدید چه نمره‌ای می‌دهید؟

ـ در مجموع، به عملکرد سازمان در دو سال گذشته نمره ۱۸ می‌دهم، چرا که اعتقاد دارم با توجه به امکانات سازمان و مشکلاتی که بر سر راه آن از سوی گروه‌های مختلف ایجاد شد، عملکرد سازمان قابل ‌قبول و شایسته‌ تقدیر بوده است.

ـ با تشکر از فرصتی که در اختیار ماهنامه نظام پزشکی قرار دادید.