راویان نینوا

بررسی قدیمی‌ترین منابع تاریخی که درباره حادثه عاشورا وجود دارد
تاریخ، روشن‌ترین گواه دلاوری‌ها و مظلومیت‌های امام حسین(ع ) است. بسیاری از مورخان، در آثار خود به واقعه کربلا …

بررسی قدیمی‌ترین منابع تاریخی که درباره حادثه عاشورا وجود دارد

تاریخ، روشن‌ترین گواه دلاوری‌ها و مظلومیت‌های امام حسین(ع ) است. بسیاری از مورخان، در آثار خود به واقعه کربلا اشاره کرده‌اند و پس از شرح مختصر یا مفصل اتفاقات آن، پیامدها و اثرات تاریخی، سیاسی و مذهبی این واقعه را شرح داده‌اند. آشنایی با چند منبع معتبر و مقتل قابل رجوع در این زمینه، می‌تواند محققان و فرد فرد مردمان جامعه را هر چه بیشتر با این واقعه، آشنا کند و گسترش سنت رجوع به مقاتل، یکی از بهترین راه‌های جلوگیری از تحریف واقعه جان سوز عاشوراست. آنچه در این یادداشت گرد آمده، گزارشی از اصیل‌ترین و متقدم‌ترین منابع تاریخی درباره واقعه عاشورا و کربلاست؛ منابعی که بعدها بزرگانی چون سید بن طاووس در کتاب لهوف از آن‌ها بهره جسته‌اند و آثار برجسته‌ای پدید آورده‌اند.

مقتل الحسین(ع) ابومخنف

لوط بن یحیای ازدی، معروف به ابومخنف در نیمه دوم قرن اول هجری به دنیا آمد و در سال ۱۵۷ هجری قمری درگذشت. پدر وی، یحیی بن سعید از یاران امام علی(ع) بود و جدش، مخنف بن سلیم، نیز از یاران پیامبر(ص) و علی(ع) بود. او یکی از مورخان نام دار صدر اسلام و جزو نخستین کسانی است که در کتابی مستقل به وقایع زندگانی امام حسین(ع) پرداخته است. برخی او را شیعه و عده‌ای دیگر او را اهل سنت می‌دانند البته قول قوی این است که او اهل سنت بوده و به اهل بیت ارادت داشته است. او در حدود ۴۰ کتاب نوشته که مهم‌ترین آن برای شیعیان «مقتل الحسین» است. این کتاب تا حدود قرن چهارم هجری موجود بوده و طبری نیز در تاریخ خود از آن نقل‌هایی آورده است اما کتاب بعدا از بین رفته و هیچ نسخه‌ای از آن در دسترس نیست. البته امروز، کتاب‌هایی با نام مقتل ابومخنف در بازار موجود است اما همه پژوهشگران متفق‌القول بر این عقیده‌اند که این کتاب‌ها در قرن ششم هجری نوشته شده‌اند و هیچ کدام نسبتی با کتاب اصلی ندارند. البته گروهی از پژوهشگران بخش‌هایی از این کتاب را که طبری نقل کرده، گردآورده‌اند و این نسخه، معتبرترین یادگار مقتل ابومخنف است.

طبقات‌الکبری ابن سعد

طبقات‌الکبری کتابی تاریخی و معتبر است که در جلد هشتم خود با عنوان «ترجمه الامام الحسین علیه السلام و مقتله» به زندگانی حضرت امام حسین(ع )پرداخته است. بسیاری از پژوهشگران به این منبع استناد می‌کنند.

نویسنده کتاب، ابو عبدالله محمدبن سعد منیع بصری است که حدود صد و پنجاه سال پس از شهادت امام حسین(ع) آن را نوشته است. می‌توان در این کتاب به مواردی از جمله کودکی امام(ع)، احادیث پیامبر(ص) در شان امام(ع)، پیشگویی‌ها درباره شهادت او، رفتن به مکه و کوفه، رخدادهای روز عاشورا، روانه کردن اسیران به کوفه و شام، دگرگونی‌های آفرینش پس از شهادت امام(ع) و قیام توابین و مراثی امام(ع) اشاره کرد.

انساب‌الاشراف

این کتاب نوشته احمد بن یحیی بلاذری از بزرگان اهل سنت است که در آن به شرح مفصلی از وقایع کربلا و امام حسین(ع) در روز عاشورا پرداخته شده است. اینکه امام(ع) در مکه و مدینه و در منازل میان راه چه گفت و چه رفتارهایی از خود نشان داد، همه در کتاب «انساب‌الاشراف» ثبت شده است. این کتاب از مهم‌ترین منابع تاریخی است که بسیاری از وقایع عاشورا را نقل کرده است.

اخبار الطوال

این کتاب نیز یکی از مهم‌ترین منابع تاریخ اسلام است که دینوری، نویسنده آن پس از رسیدن به واقعه عاشورا، به شرح مفصلی از حوادث آن می‌پردازد. از جمله مواردی که در این کتاب ذکر شده است می‌توان به علل رفتن امام حسین(ع) به مکه، هجرت امام(ع) از مکه به کوفه، ورود امام(ع) به نینوا و ناخشنودی از اینکه در جنگ پیشی بگیرد، شدت یافتن تشنگی در لشگر امام(ع) و روانه کردن عباس(ع) برای تهیه آب، خطبه امام(ع) در شب عاشورا، شهادت علی اکبر(ع) و دیگر یاران امام(ع)، تعداد زخم‌های امام(ع)، تعداد شهیدانی که همراه امام(ع) بودند، تغییراتی که در آفرینش پس از شهادت امام حسین(ع) رخ داد، فرستادن سر مبارک امام حسین(ع) به کوفه، سخن گفتن سر امام حسین(ع) و انتقام خدا از قاتلان امام در دنیا اشاره کرد. دینوری یکی از مورخان اهل سنت است که در اواخر قرن سوم می‌زیسته است.