چگونه بوش بن لادن را فراری داد

نویسنده در این مقاله از غفلت بوش در دستگیری بن لادن پس از حملات یازده سپتامبر سخن می گوید و معتقد است که همین بی عملی باعث فرار بن لادن به پاکستان شده است

وقتی که در میانه اکتبر سال ۲۰۰۱، جورج دبلیو بوش پیشنهاد طالبان مبنی بر محاکمه بن لادن توسط گروهی از کشورهای میانه روی اسلامی را رد کرد، تنها فرصت آمریکا برای پایان بخشیدن به عملیات تروریستی در نه سال بعد را از دست داد.پس از آن بود که رهبر القاعده توانست ظرف مدت چند هفته به پاکستان بگریزد چرا که دولت بوش هیچ طرحی برای به دام انداختن وی نداشت.

وکیل احمد متوکل، آخرین وزیر خارجه طالبان در یک ملاقات سری در اسلام آباد در تاریخ ۱۵ اکتبر ۲۰۰۱ پیشنهاد کرد که بن لادن تحت نظر سازمان کنفرانس اسلامی به اتهام حمله تروریستی ۱۱/۹ سپتامبر محاکمه شود. او این مطلب را سال قبل در مصاحبه با پایگاه خبری اینتر پرس سرویس(IPS) در کابل فاش کرد. سازمان کنفرانس اسلامی سازمانی میانه رو است که عربستان سعودی پایه گذار آن بود و تمام کشورهای اسلامی را نمایندگی می کند. در مقایسه با کارهایی که ایالات متحده علیه القاعده انجام داد، محاکمه بن لادن توسط قضاتی از این سازمان می توانست ضربه سخت تری به اعتبار اسلامی القاعده وارد کند. علاوه بر آن متوکل به توصیف شرایطی پرداخت که ایالات متحده در اواخر سپتامبر به جمع آوری شواهدی اقدام کرد که بن لادن را در حملات ۱۱/۹ سپتامبر مقصر نشان می داد. این کار در اواخر سپتامبر انجام گرفت و توسط عبد السلام ضعیف سفیر طالبان در پاکستان در روز ۵ اکتبر یعنی دو روز پیش از آن که آمریکا بمباران اهداف طالبان را شروع کند، بازگو شد.

در آن زمان گزارش های پراکنده ای در مطبوعات منتشر شد مبنی بر این که وزیر خارجه طالبان پیشنهاد جدیدی را در اسلام آباد مطرح کرد تا بن لادن توسط یک یا دو کشور خارجی مورد محاکمه قرار گیرد. اما تا قبل از افشاگری متوکل هیچ مقام کنونی یا سابق طالبان جزییات این پیشنهاد را افشا نکرده بود.

متوکل که پس از سقوط رژیم طالبان به مدت هجده ماه در پایگاه هوایی بگرام در بازداشت به سر می برد، اکنون با اجازه حکومت حامد کرزای در کابل به سر می برد. وی در گفتگو با اینتر پرس سرویس گفت که پیشنهاد دومی هم به آمریکا داده بود مبنی بر این که بن لادن در یک « دادگاه ویژه » که افغانستان و کشور اسلامی دیگری برپا می کنند، محاکمه شود.

آمریکا باور داشت که متوکل مورد اعتماد ملا عمر رهبر طالبان است. یک تلگرام که در دسامبر ۱۹۹۸ از سفارت آمریکا در پاکستان فرستاده شد می گوید متوکل « نزدیک ترین مشاور ملا عمر در مسایل سیاسی است و این که او « سوزن بان » ملا عمر در روابط خارجی اش در سال ۱۹۹۷ بوده است. »

بلافاصله پس از این که آمریکا در ۷ اکتبر سال ۲۰۰۱، شروع به بمباران اهداف طالبان کرد، آنها پیشنهاد جدیدی برای مذاکره به آمریکا دادند. ترس از بمباران و عواقب آن باعث شد تا طالبان بیشتر مایل به همکاری در مورد بن لادن باشد. اما بوش هرگونه پیشنهاد گفتگو از جانب طالبان را رد کرده و گفت « نباید به حرفهای آنها گوش داد، گفتگویی در کار نیست.»

دستگاه اطلاعاتی آمریکا در ماههای قبل به گزارشاتی دست پیدا کرد مبنی بر این که در رژیم طالبان بر سر مساله بن لادن اختلافات عمیقی بروز کرده اما با این وجود بوش پیشنهادات طالبان را به شدت رد کرد. به خاطر همین گزارشات بود که بوش در اواخر سپتامبر، اجازه انجام ملاقاتهای سری میان مامور سیا با یکی از مقامات بلند پایه طالبان را داده بود. جورج تنت رییس پیشین سازمان سیا در خاطراتش آورده است که رابرت گرِنیر (Robert Grenier) رییس پایگاه سیا در پاکستان با ملا عثمانی مرد شماره دوی طالبان در ایالت بلوچستان پاکستان ملاقات کرد. اما در این ملاقات گرنیر فقط مجاز بود که سه راه حل به عثمانی پیشنهاد کند: تسلیم بن لادن به ایالات متحده ؛ اجازه به آمریکا برای این که خودش او را پیدا کند و سومین راه حل همانطوری که تنت گفته است این بود: « خودشان عدالت را اجرا کنند به طوری که دیگر اثری از بن لادن بر جا نماند.» گرنیر در دوم اکتبر نیز پیشنهاد دیگری مطرح کرد و از عثمانی خواست که ملا عمر را برکنار کند و به طور علنی در رادیو اعلام کند که بن لادن فورا به ایالات متحده تسلیم خواهد شد. عثمانی همه این پیشنهادات را رد کرد.

در تاریخ سوم اکتبر، بوش به طور علنی مذاکره با طالبان را رد کرد و گفت که آنها باید « افراد القاعده را که در افغانستان زندگی می کنند، تسلیم کرده و پایگاههای تروریستها را نابود سازند.» و اضافه کرد که « مذاکره ای در کار نیست.» میلتون بِردن (Milton Bearden) که ریاست مرکز سیا در پاکستان در دوران جنگ مجاهدین علیه شورویها را برعهده داشت، دو هفته پس از این که بوش پیشنهاد جدید متوکل را رد کرد به واشنگتن پست گفت طالبان برای حل این ماجرا به راه حلی آبرومندانه مطابق با ارزشهای اسلامی نیاز دارد و افزود که « ما هیچ گاه آن چه که آنها می خواستند بگویند را نشنیدیم.»

امتناع بوش از مذاکره با طالبان راه فرار خوبی برای بن لادن و دستیارانش فراهم کرد زیرا دولت بوش هیچ طرحی برای دستگیری او در افغانستان نداشت. ضمن این که اصلا معلوم نبود آمریکا به چه میزان از عملیات نظامی برای سد کردن راه خروج بن لادن از افغانستان به پاکستان نیاز دارد.

فقدان طرح های نظامی برای به دام انداختن بن لادن در واقع حاصل کار تیم امنیت ملی بوش بود که توسط دیک چنی، معاون رییس جمهور و دونالد رامسفلد وزیر دفاع هدایت می شد. این دو نفر با انجام هرگونه عملیات نظامی در افغانستان که امکان دستگیری بن لادن و دستیارانش در آن وجود داشت، مخالفت می کردند.

رامسفلد و پل ولفوویتز، نفر شماره دوم پنتاگون ،هشدارهای سیا مبنی بر حمله تروریستی القاعده علیه ایالات متحده در تابستان ۲۰۰۱ را نادیده گرفتند و حتی پس از واقعه ۱۱/۹ سپتامبر به ایجاد تردید در نتیجه گیری سیا که بن لادن و القاعده را مسوول این حملات دانسته بود ادامه دادند. چنی و رامسفلد نمی خواستند که تمرکز بر مساله بن لادن در طرح آنها برای حمله به عراق و سرنگونی صدام حسین، اخلالی ایجاد کند.

حتی پس از این که بوش تصمیم گرفت به افغانستان حمله کند به تامی فرنکس (Tommy Franks) فرمانده یگان مرکزی آمریکا و مسوول جنگ افغانستان هیچ دستوری برای تهیه طرحی برای دستگیری بن لادن و یا سد کردن راه فرار او به پاکستان داده نشد.

وقتی که در ۱۲ نوامبر ۲۰۰۱ سیا اطلاعاتی دریافت کرد مبنی بر این که بن لادن قندهار را ترک کرده و به سوی مجموعه غارهای کوههای تورا بورا نزدیک مرز پاکستان در حرکت است، فرنکس هیچ نوع امکاناتی در آن جا نداشت تا بتواند کاری انجام دهد. بر طبق گفته دیوید دبلیو لام که در آن زمان فرمانده یگان مرکزی در کویت بود، فرنکس از سرتیپ پل، تی ، میکولاشک، فرمانده یگان مرکزی ارتش (آرسنت) پرسید که آیا می تواند یک نیروی حایل میان القاعده و مرز پاکستان مستقر کند؟ اما این کار غیر ممکن بود چرا که آرسنت نه سرباز لازم و نه امکانات هوایی لازم برای حمل چنین نیروهایی به منطقه را نداشت.

آن طور که رامسفلد به جلسه شورای امنیت ملی گفت و رونوشت سخنان او در این جلسه در کتاب باب وودوارد به نام بوش در جنگ آمده است پس از آن فرنکس مجبور شد از ارتش پاکستان برای سد کردن راه فرار بن لادن به پاکستان کمک بخواهد. اما رامسفلد و سایر مشاوران مهم می دانستند که این کار بیشتر به یک بازی شبیه است چرا که بن لادن متحد قدیمی سرویس امنیت پاکستان ( آی اس آی) است و ارتش پاکستان او را دستگیر نخواهد کرد.

بر طبق گفته ویندی چمبرلین سفیر آمریکا، فرنکس از پرویز مشرف رییس جمهور پاکستان خواست تا نیروهایش را در امتداد مرز پاکستان-افغانستان نزدیک تورا بورا مستقر کند. مشرف موافقت کرد تا دوباره ۶۰ هزار سرباز در منطقه ای که از مرز هند شروع می شد، مستقر کند اما در عین حال گفت که ارتش او برای انجام این کار نیاز به کمک هوایی آمریکا برای حمل نیروهایش دارد. بنا به گفته لام این کار نیازمند این بود که کل یگان هوایی شامل صدها بالگرد و صد ها نیروی کمکی برای حمل این تعداد سرباز به منطقه مرزی به کار گرفته شود. ارتش ایالات متحده این مقدار امکانات در صحنه نداشت.

سیاست بوش که نه حاضر به مذاکره بود و نه می خواست علیه بن لادن عملیات نظامی انجام دهد یک راه مطمئن برای خروج او به پاکستان فراهم کرد. سخنان بوش در نشست مطبوعاتی ۱۳ مارس ۲۰۰۲ که گفته بود « بن لادن در حال حاضر منزوی شده است.» و اضافه کرده بود « راستش، من وقت زیادی برایش صرف نمی کنم.» به طور ضمنی این نظر را که دولت بوش در مورد دستگیری بن لادن جدی نبود، تایید می کند.

اشاره : گَرت پورتر تاریخ دان و روزنامه نگاری است که در حوزه امنیت ملی آمریکا تخصص دارد. آخرین کتاب او با نام « مخاطرات سلطه: قدرت نامتوازن و مسیر جنگ در ویتنام» در سال ۲۰۰۶ به چاپ رسیده است.

حسن توان

گَرِت پورتر(Gareth Porter)

۵ می ۲۰۱۱ ، آسیا تایمز

برگردان : حسن توان