چگونه کودکان را با موسیقی آشتی دهیم

بچه پولدارهای گریزان از موسیقی

با وجود همه نوع امکانات همانند معلم خوب، مکان‌های آموزشی فراوان، سازهای لوکس، کتاب‌های متنوع و... بخصوص در خانواده‌های متمول که در پایتخت‌ها و شهرهای بزرگ کم نیستند کودکان به اندازه کافی تمرین نمی‌کنند و با این همه نعمت و کثرت که در اختیار دارند در نهایت موفقیتی در زمینه موسیقی حاصل نمی‌کنند. یک مربی موسیقی همواره از والدین می‌شنود که فرزندان در منزل علاقه‌ای به تمرین موسیقی ندارند و روزانه ۱۰ یا ۱۵ دقیقه آن هم به اجبار پدران و مادران به طرف‌ساز خود می‌روند. چطور می‌توان این فرزندان را به تمرین موسیقی وا داشت؟ در این مقاله به اختصار به بازگشایی این مشکل‌خواهیم پرداخت.

● موسیقی تفننی راه به جایی نمی‌برد

کودکی که امکان فراگیری موسیقی را دارد، بسیار خوش اقبال است و این موهبت زمانی به کمال خود می‌رسد که از یک معلم خوب و یک خانواده جدی و پیگیر نیز بهره‌مند باشد، زیرا موسیقی والا و اصیل، کودک را از همان دوران کودکی با اخلاق، منظم و منضبط رشد می‌دهد، قدرت حافظه و تمرکز و دقت او را بیشتر می‌کند و موجب شادی و نشاط او می‌شود. اگر به موسیقی نگاهی پاک داشته باشیم و تحقیق و مطالعه کنیم، درمی‌یابیم که چه انسان‌های شریف و بزرگی به این حرفه پرداخته‌اند و چه آثار گرانقدر و وزین از خود بر جای گذاشته‌اند و متوجه می‌شویم که این هنر چطور می‌تواند باعث اعتلای روحی و شخصیتی انسان شود.

بسیاری از معلمین نهایت تلاش خود را می‌کنند تا از جدید ترین و بهترین روش‌های آموزشی برای تربیت هنرجوی خود بهره گیرند، به مطالعه و تحقیق روی می‌آورند و با حوصله و پشتکار و با خلوص نیت به تربیت شاگرد خود می‌پردازند، اما گاه فراموش می‌کنند که روش تمرین را به هنرجو بیاموزند و این مورد بخصوص در مورد کودکان اجتناب‌ناپذیر است. خوب درس دادن، تأکید برای تمرین، استفاده مفید از زمان کلاس، عشق به هنر و تعلیم هنر، وجدان کاری، همه این موارد به جای خود اما فراموش نکنیم کودک هنگامی که به منزل می‌رود برای تمرین فقط سراسر قطعه را می‌نوازد و خود را خسته می‌کند و در پایان هم نتیجه لازم را نمی‌گیرد و این مسئله باعث خستگی و کسالت او می‌شود و تمام اشتیاق او به تمرین از بین می‌رود. هر معلم می‌تواند با توجه به نوع‌ساز و نوع قطعه برنامه‌ای مشخص برای تمرین به کودک ارائه دهد. به عنوان مثال برای‌ساز پیانو اگر کودک قرار است سوناتین فا ماژور از بتهوون در کتاب کلاسیک فوریت را بنوازد، معلم قطعه را به شش قسمت تقسیم می‌کند تا در هر روز ۱۰ یا ۱۲ میزان را تمرین کند و ابتدا یک دستی بنوازد، در حالی که برای یافتن ریتم قطعه بلند می‌شمارد. در غیر این صورت، هنرجو هر روز از ابتدا تا انتها می‌نوازد خود را خسته می‌کند، قسمت‌های اول قطعه را یاد می‌گیرد و بقیه را تا چندین جلسه نمی‌تواند بنوازد. این یک نمونه بود. ارائه روش تمرین می‌تواند بسیار متنوع و خلاقانه باشد. علاوه بر این معلم باید دائماً با والدین در ارتباط باشد و وظایف آنها را یاد‌آوری نماید. همچنین معلم باید شناخت کافی از روحیه شاگرد خود داشته و در میان انبوه قطعات آنهایی را انتخاب کند که برای هنرجو جذاب‌تر است. البته باید اذعان کرد که قطعات مورد علاقه کودکان اغلب برای اجرا به تکنیکی پیشرفته و خارج از توانایی آنان نیاز دارد. کودک از جلسه چهارم حضور در کلاس تمایل دارد فورالیز بتهوون یا مارش ترک موتزارت را بنوازد و نمی‌تواند بپذیرد که برای رسیدن به آن باید سونات‌های ساده تر اما از نظر او بی‌معنی ترِ بتهوون را بنوازد. بسیاری از قطعات از نظر معلم زیبا و شگفت‌انگیز و فوق‌العاده و از نظر شاگردان کسل‌کننده هستند. گاهی آنچه معلم را به ملکوت می‌برد، شاگرد را به خمیازه‌ای می‌رساند و بدتر از آن اینکه برای نواختن آن چند هفته باید زمان بگذارد. با این حال می‌توان با کنکاش، قطعات کودک پسند و البته در جهت اهداف آموزشی پیدا کرد تا آنها با علاقه بیشتری به طرف‌ساز خود بروند. علاوه بر این معلم باید قطعه‌ای در حد توان شاگرد به او بدهد تا کار برای هنرجو سخت نباشد و با رغبت به تمرین بپردازد.

اما در نگاهی دیگر اگر بخواهیم نقش خانواده را در یک کلمه خلاصه کنیم، آن کلمه «جدیت» خواهد بود، یعنی اینکه خانواده و بخصوص مادر که بیشتر با کودک ارتباط دارد باید به کار اهمیت دهد به همان اندازه که به مدرسه و علوم و ریاضی اهمیت می‌دهد. نگاه تفننی به موسیقی راه به جایی نمی‌برد. کودک هوشمندانه درک می‌کند که درجه اهمیت موسیقی از نظر خانواده چقدر است. پیشرفت هر کودک رابطه مستقیم با نگاه خانواده او به هنر دارد. علاوه بر این خیلی خوب است که ساعت تمرین در منزل، به صورت ساعت مشخصی تعیین شود. همان طور که کودک در سرمای زمستان ساعت شش صبح از خواب بیدار می‌شود تا به مدرسه برود و آن را بدیهی می‌داند به همان شکل هم عادت خواهد کرد که به عنوان مثال هر روز از شش تا هفت بعد از ظهر به تمرین موسیقی بپردازد. البته یک ساعت تمرین روزانه منجر به تربیت یک نوازنده عالی نخواهد شد، اما با توجه به تکالیف مدرسه بیش از این نمی‌توان انتظار داشت مگر شاگردی که بسیار مصمم و با برنامه بخواهد زمان بیشتری را به موسیقی اختصاص دهد. حال اگر در این ساعت مشخص پدر یا مادر کنار فرزند در سکوت کامل بنشینند و تمرین کردن او را تماشا کنند نتیجه بسیار بهتر خواهد بود مگر اینکه کودک اجازه چنین کاری را ندهد، هر چند غالب کودکان در این وضعیت با لذت و انگیزه بیشتری تمرین می‌کنند. به هر حال هنگامی که ساعت تمرین به صورت مشخص و ثابت تعیین شود ساعت درونی بدن نیز خود را با آن وفق می‌دهد و راحت تر به این کار می‌پردازد. تنها تمرین و تکرار است که در نواختن‌سازی ایجاد مهارت می‌کند. تمرین صحیح هر چه بیشتر، نتیجه به دست آمده قابل قبول تر خواهد بود. انباشته شدن درس‌ها، برنامه‌های تلویزیون، بازی‌های رایانه‌ای و... دست به دست هم می‌دهند تا نه در ذهن کودک جای خالی برای دریافت موسیقی و نه در روز کودک جایی برای تمرین بماند. در زمان تعطیلی تابستان بهترین زمان برای تمرین صبح است زیرا ذهن در این زمان آمادگی بالایی برای فراگیری دارد و در زمان مدارس بدترین زمان بلافاصله بعد از رسیدن از مدرسه به خانه است زیرا ذهن کاملاً خسته است.

از موارد دیگر که در آخر می‌توان نام برد انتخاب صحیح ساز است که انگیزه را برای تمرین بیشتر می‌کند. اگر کودک نمی‌تواند سازی را انتخاب کند پدر و مادر‌ساز مورد علاقه خود را برای او انتخاب کنند چون در این صورت صدای آن‌ساز بیشتر به مذاق والدین خوش خواهد آمد و فرزندان را از اعماق دل و با اشتیاق واقعی تشویق می‌کنند. بدیهی است که این انتخاب با مشورت کودک و بدون تحکم یا اجباری صورت گیرد. تشویق دائمی کودک و در کانون توجه قرار دادن او از وظایف مهم خانواده است. بردن کودک به کنسرت‌های خوب و قوی و تهیه آثار صوتی و تصویری ارزشمند و هنری، کوک کردن به موقع ساز و کارهایی از این قبیل از دیگر مسئولیت‌های خانواده است که انگیزه کودک را افزایش می‌دهد زیرا کودکان درمی‌یابند که والدین آنها برای موسیقی ارزش قائل می‌شوند و در نتیجه آنها نیز برای‌ساز خویش ارزش قائل خواهند شد. با توجه با آنچه گفته شد درمی‌یابیم که تمرین نکردن کودک یا نوجوانان می‌تواند دلایل مختلف و گوناگونی داشته، دلایلی که کودک را تبرئه می‌کند و تقصیر اصلی را به شرایط تحمیل شده بر او می‌اندازد و به همین دلیل معلم و خانواده باید با او مدارا کند و با همکاری یکدیگر تا حد امکان زمینه را برای تمرین او فراهم کنند.