عملکرد و داستان هائی از سای اوکیناوائی

هرگونه نقد و بررسی که در تاریخچه‌ٔ سلاح‌های اوکیناوائی رسوخ یافته، با تلفیقی از افسانه و حقیقت همراه است. بیشتر هنرجویان هنرهای رزمی در عصر حاضر، آموخته‌اند که کوبودوی kobudo اوکیناوائی (روش مبارزه بدون اسلحه)، در نتیجهٔ خلق سلاح و کنار گذاشتن هرگونه اسلحه توسط سامورائی‌های اوکیناوائی در دو مقطع زمانی متفاوت از تاریخشان، رشد و گسترش یافته است. اما بررسی مجددِ این رویدادها، نشان می‌دهد که دیدگاه رایج ما از ریشه‌های کوبودوی اوکیناوائی، ممکن است مبتنی بر تصورات غلط باشد.

در زمان سلطنت پادشاه شوشین shoshin ۱۵۲۶ -۱۴۷۷، برای اولین‌بار، سلاح‌های سامورائی ـ های اوکیناوائی ـ ضبط و توقیف شد. هر چند بر طبق مدارک برجای مانده، شوشین شاه، دستور داده بود که صاحبان اسلحه و حاکمان محلی در نزدیکی کاخ در شوری، زندگی کنند؛ بسیاری از مورخین بر این باورند که او افراد طبقهٔ حاکمش را تماماً خلع سلاح کرد. یک مقبرهٔ سنگی و تاریخی مشهور، به نام Momo Urasoe Kan No Mei، که در زمان سلطنت شوشین، منقوش و حکاکی شده، به روشنی، ضبط و توقیف شمشیرهای خاندان سلطنتی و صاحبان اسلحه، و چگونگی تحویل و ذخیره‌سازی این سلاح‌ها را در انباری نزدیک کاخ شوری، برای ما بیان و آشکار می‌کند. اما امروزه برخی از تاریخ‌شناسان اوکیناوائی، این‌گونه تفسیر می‌کنند که شوشین شاه، نه تنها سامورائی‌های اوکیناوائی و یا صاحبان اسلحه را از جنگ افزارهای خویش محروم نکرد، بلکه وی عملاً به ساخت یک بنای زرّادخانه (اسلحه‌خانه)، جهت محافظت از بنادر ساحلی و آماده‌سازی در برابر هرگونه مهاجم یا تاخت و تاز احتمالی توسط دشمنان یا دزدان دریائی، مبادرت ورزید.

دومین باری که حاکی از خلع سلاح سامورائی‌های اوکیناوائی است، به دوران پس از استیلای حکومت ساتسوما Satsuma در ۱۶۰۹ بر می‌گردد. اما اسناد تاریخی نشان می‌دهند که ساتسوما در شرایطی حق مالکیت و فروش ابزار و سلاح‌های گرم را ممنوع اعلام کرد، که تمام سامورائی‌های اوکیناوائی جزء طبقهٔ پچین Pechin و بالاتر، مجاز بودند تفنگ‌ها و تپانچه‌هائی که از قبل به خانواده‌هایشان تعلق داشت، حفظ کنند.

مدارک بیشتری وجود دارد مبنی بر این‌که در سال ۱۶۱۳، ساتسوما به سامورائی‌های اوکیناوائی این اجازه را صادر کرد تا جهت حفظ، تعمیر و صیقل‌کاری شمشیرهایشان، با شمشیرهای مخصوص خود (تاچی tachi و واکی‌زاشی wakizashi)، به شهر کاگوشیما Kagushima در ژاپن سفر کنند. به واسطهٔ صدور این اجازه، به طور منطقی می‌توان استنباط کرد که ممنوعیت حمل سلاح در ملأ عام، برای سامورائی‌های اوکیناوائی وجود داشته؛ اما علاوه بر آن، دلیل واضحی است بر این‌که این سلاح‌ها توسط ساتسوما، ضبط و توقیف شده بود.

بیشتر دانش آموزان هنرهای رزمی در عصر حاضر، بر مبنای این تصور غلط که سامورائی‌های اوکیناوائی توسط ساتسوما از حمل و کاربرد سلاح‌هایشان محروم شدند، آموخته‌اند که علت رشد و گسترش کوبودوی اوکیناوائی، روی آوردن اوکیناوائی‌ها به استفاده از ابزارهای کشاورزی، جهت دفاع شخصی و تمرینات رزمیشان، بوده است. هنگامی‌که به ویژه، سای Sai را مورد مطالعه قرار می‌دهیم، منطقاً در می‌یابیم که این افسانهٔ متداول و رایج، دچار تغییر و تحریف گشته است.

سن‌سی‌ توشی‌هیرو اوشیرو Sensei Toshihiro Oshiro، یک رزمی‌کار با سابقه در رشتهٔ یامانی ـ چنین ریو بوجوتسو Yamanni - Chinen Ryu Bojutsu؛ و سرمربی ریوکیو بوجوتسو کن‌کیو دیوکای Ryukyu Bujutsu Kenkyu Doyukai در آمریکا، اظهار می‌دارد که در تحقیقات گسترده‌اش با هیچ‌گونه دلیلی، مبنی بر این‌که سای Sai، به‌عنوان یک ابزار کشاورزی مورد استفاده بوده، مواجه نشده و هیچ‌یک از استادانش نیز به این مطلب اشاره‌ای نداشته‌اند. او از این مسئله که سای همیشه به‌عنوان یک سلاح مطرح بوده است، دفاع می‌کند. اگر این مطلب حقیقت داشته باشد، پس سای، چگونه و در کجا پای به عرصهٔ وجود گذاشت؟

● داستان‌هائی در ارتباط با ریشه و خاستگاه سای

براساس یک روایت، برای رسیدن به چگونگی شکل‌گیری سای باید به پیگیری طریقت بودیسم در تاریخِ اوکیناوا، به دنبال مهاجرت از هند به چین و سپس به اوکیناوا، پرداخت. شکل و فرم سای، پس از این‌که بعضی راهبان، این سلاح‌ها را برای محافظت از خویش حمل می‌کردند، در پنداره‌ٔ انسان شکل گرفت و طراحی شد. در حالی‌که مسیر کوتاهی برای اثبات درستی و صحت این داستان وجود دارد، اما این روایت هم‌چون تصوری خیال‌انگیز در اذهان باقی خواهد ماند.

روایت دیگری که جدیدتر است و اغلب رزمی‌کاران نیز آن را شینده‌اند، بر این باور است که تمرین و اجرای سای، به وسیلهٔ نیروی پلیس اوکیناوائی که سای را هم‌چون یک اسلحهٔ کمری برای کنترل اوضاع و دستگیری اشرار، با خود حمل می‌کردند، شکل گرفت. اعتبار و باورپذیری این داستان بیشتر است چراکه کاناگوشیکو (کینجو) اوفوچیکو Kanagushiku (kinjo) Ufuchiku ورزشکار اوکیناوائی پیشکسوت در سای، از فرماندهان عالی رتبه پلیس بود که در سال‌های ۱۹۲۶ ـ ۱۸۴۱، زندگی می‌کرد. هر چند که سای، سلاحی مورد لزوم برای پلیس محسوب می‌شد، اما سن‌سی اوشیرو اعتقاد دارد که می‌بایست شواهدی از آن در قوانین و آئین‌نامه‌های سده‌های پیشین در تاریخ اوکیناوا به ثبت رسیده باشد. سن‌سی اوشیرو می‌گوید که او در تحقیقاتش نتوانسته هیچ دلیلی بر صحت این داستان بیابد. او می‌اندیشد که در جامعهٔ هنرهای رزمی اوکیناوائی، سای، شرح و دلایل بسیار گسترده‌تری می‌بایست داشته باشد.

● کاکوشی بوکی kakushi Buki، کاربرد سلاح‌های مخفی

آن‌‌طور که در قبل اشاره کردیم، هرچند ساتسوما، سلاح‌های شخصی طبقه‌ٔ سامورائی در اوکیناوا را توقیف نکرد، اما سخت‌گیری و محدودیت‌های اعمال شده‌ای برای حق حمل اسلحه در ملأ عام، نزد آنان وجود داشت. اهالی اوکیناوا، به‌طور روزافزون بر کاکوشی بوکی یا تکنیک و تمرین سلاح‌های مخفی، برای دفاع شخصی و محافظت از خانواده و مایملک خویش، تکیه می‌ورزیدند. سن‌سی اوشیرو، تأکید دارد که سای، یکی از سلاح‌های مرسوم و مورد استفاده برای همین مقصود بود. سامورائی‌های اوکیناوائی، اغلب تمایل داشتند حدود سه قبضه سای را با خود حمل کنند که در آستین کیمونو یا کمربند‌هایشان (obi) پنهان می‌کردند. این سای‌های مخفی، مشخصاً کوتاه‌تر از سای‌های جدید مورد استفاده در عصر حاضر می‌باشد، با بال‌ (باله‌)هائی مستقیم و ترجیحاً کمانی یا قیفی شکل، به‌قدری که هنگام کشیدگی بدن، به لباس‌هایشان گیر نکند. اوکیناوائی‌ها در هنگام احساس خطر در برابر حملات احتمالی، سریعاً به حمله یا پرتاب با سلاح‌های پنهانی‌شان می‌پرداختند. از آن پس، پرتاب سای، به یک مهارت و تکنیک رایج مبدل شد. اوکیناوائی‌ها عادت داشتند که بیش از یک سای را با خود حمل کنند.

امروزه بیشتر رزمی‌کاران، قاطعانه اظهار می‌دارند که ساختار بالدار این سلاح، آنها را به بلوکه (to blick bo) یا دفاعِ بو bo، متمایل کرده است. اگر این اظهارات از لحاظ تکنیکی احیاناً امکان‌پذیر باشد، میدان عمل و اندازه و شتاب حرکت ایجاد شده توسط سلاحی بلندتر، سای را به یک سلاح پدافندی خطرناک مبدل خواهد ساخت. سن‌سی اوشیرو، بر این باور است که سای، معمولاً در اولین ضربه یا حرکت غافلگیرانه مورد استفاده واقع می‌شد. شکل بالدار سای، تنوع و قابلیت تغییر آن را افزایش داده و این سلاح را به استفاده در طیف وسیعی از تکنیک‌های مؤثر قادر می‌سازد.

گذشته از این، شاهدی وجود دارد مبنی بر این که کاربرد سای در موارد بسیار زیاد، در تمرینات هنرهای رزمی اوکیناوائی گنجانیده، و به مقررات انضباطی آن افزوده گشته بود. بسیاری از کتاب‌های مرجع هنرهای رزمی اوکیناوائی، به استفاده از سای، برای هوجو آندو hojo undo یا تمرین استقامتی، اذعان دارند. اگرچه این احتمال وجود دارد که رزمی‌کارانِ بومی، این سای‌های پرقدرت و سنگین را برای جنگ و مبارزه به کار می‌بردند، اما به احتمال قوی‌تر، آنها این تمرینات را برای پرورش و افزایش قدرت مچ و بازوهایشان انجام می‌دادند؛ مشابه نوسان و چرخش چوب سنگین بیس‌بال در تمرین ضربه زدن به توپ. استفاده از این نوع تمرین، نه تنها موجب پیشرفت در ضربات سای خواهد شد بلکه به همان میزان منفعتش به کاراته و تمرین بو bo این ورزشکاران نیز منتقل می‌گردد.

● سای در تمرین هنرهای رزمی

سای، برای سال‌ها در اوکیناوا تمرین و تعلیم داده می‌شد؛ اما یک ورزش و تمرین بسیار اختصاصی بود. از آن‌جا که سای، در ابتدا به منظور دفاع شخصی به کار برده می‌شد، افراد، آن را به‌عنوان یک سبک مجزا و بر پایهٔ اسلوب معین، آموزش نمی‌دیدند. هر فرد، سای خود را در مکان‌های مخصوص خود، حمل و پنهان می‌کرد و تکنیک‌های مورد علاقه‌اش را بسط و پرورش می‌داد. بدین‌سان، ما در می‌یابیم که سای به اندازه کاراته یا بو bo، در فرهنگ هنرهای رزمی اوکیناوائی، دارای مدارک سنتی مستند نمی‌باشد. سای کاتای Sai Kata سنتی، که امروزه تمرین و تعلیم داده می‌شود، یک ابداع نسبتاً جدید است. چنان‌چه توضیحات درج شده در قبل، انصافاً درست و دقیق باشد، پس مکان و موقعیت سای در کوبودوی سنتی اوکیناوا در نزد رزمی‌کاران جدید در کجا می‌باشد؟ با وجودی که کاتای سای، به اندازهٔ کاتای بو bo، دارای قدمتی طولانی نیست، سن‌سی اوشیرو احساس می‌کند که مطالعه‌ٔ آن برای بودوکای budoka نوین بسیار سودمند است.

ورزش‌کاران امروزی، با پرداختن به تکنیک‌های مقدماتی در آغاز، و با مطالعه و بررسی می‌توانند دریابند که چه‌طور در سای مسلط شوند، چه‌طور از مچ‌هایشان برای پرتای‌های سریع‌تر استفاده کنند و چه‌طور یک ضربهٔ پر قدرت‌تر را ایجاد نمایند. هنرجویان جدید می‌بایست ساعات زیادی را برای بالا بردن سرعت و توان رزمی خویش صرف کنند. همان‌گونه که سن‌سی‌ اوشیرو مرتباً به شاگردانش نصیحت می‌کند: وقتی شما در حال نوسان و چرخاندن سای هستید، همیشه باید هوا را بشکافید. سریع نوسان دهید، اما هرگز نگذارید که بازوهایتان به سمت خارج از محدودهٔ بدنتان حرکت کند. اساساً، شما باید همیشه سعی کنید که در زمان نوسان به مسافت بلندتری دست یابید. در فرم‌های پیشرفته، شما می‌بایست پس از ضربه (حملهٔ) خود، عقب‌گرد کنید (به حالت قبل برگردید)؛ سای خود را پنهان کنید و برای حرکت بعدی آماده شوید. انجام حرکات کیهون Kihon در سای، برای مبتدیان کاملاً متناسب است زیرا با کمک آن می‌توانند هر بازو را به ترتیب و پی در پی حرکت دهند؛ ابتدا یک طرف و بعد طرف دیگر. اما در تکنیک پیشرفته‌تر، راست و چپ سای، هر دو، باید پشت سر هم به کار روند؛ جاری و روان از یک وازا ـ waza به بعدی.

سن‌سی اوشیرو می‌گوید: مطمئناً، هنگامی‌که شما یک ترکیب معین یا یک‌سری از تکنیک‌ها را در مجموع به انجام می‌رسانید، باید کیم ـ Kime یا نقطهٔ کانونی را به کار ببرید.

همگام با پیشینهٔ سای تحت عنوان کوبوشی بوکی ـ Kabushi buki، ورزش‌کاران امروزی، می‌بایست تلاش کنند تا درست از جائی‌که دست‌هایشان بدون گیر و پیچش زیاد است، ضربات یا حملاتشان را به راه بیاندازند. به علاوه، آنها همان‌طور که آمادهٔ حمله می‌شوند، نباید بگذارند ساعد و بازویشان از نوک و لبهٔ سای جدا شود، چراکه موجب از کنترل خارج شدن موقعیت سای و مخابرهٔ حرکت مورد انتظارشان به حریف می‌گردد.

به دلیل مسافت کوتاهِ (بُرد کوتاه) سای، کاربرد پا، برای استفادهٔ درست از این سلاح، بسیار مهم و قابل تأمل می‌باشد. فراگیری این که چه‌طور حرکات پویا به داخل و خارج را انجام، و چه‌طور اطراف و زوایا تغییر دهیم، پس از ساعت‌ها تمرینات چالش‌انگیز، برای هنرجویان سای فراهم خواهد شد. برای رسیدن به حداکثر قدرت و تأثیر بخشی؛ کاربرد پا، حرکت مفصل ران و بالاتنه، همگی باید با هم متحد و یکپارچه گردند. یک سای کاتای مستحکم، می‌بایست این عوامل را باهم بیامیزد. در کاتاهای خود، در جستجوی ترکیبی از یک تکنیک مقدماتی و پیشرفته باشید.

هنر و ورزش سای اوکیناوائی، هنوز هم از پیشینه‌ای مبهم، تاریک و طولانی برخوردار است. علی‌رغم این حقیقت که فهم و استنباط متداول ما از ریشه‌ها و خاستگاه سای، به وضوح مشخص نیست، تمرین و تعلیم سای، می‌تواند برای هنرمندان رزمی‌ این فرصت را فراهم کند تا با نگاهی به گذشته و به سبک‌ها و روش‌های قدیم؛ تمرینات امروزی و نوین خود را با عطر اوکیناوای کهن، معطر و آغشته سازند....

این مقاله براساس تجربیات شخصی سن‌سی اوشیرو و نقل قول‌هائی از استادان وی که به‌طور شفاهی منتقل شده، تهیه و تنظیم گردیده است.