خون تاریخ در رگهای تبریز

ثبت تبریز به عنوان نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام

اخیرا باحضور رئیس جمهور کشورمان ،شهر تبریز به عنوان نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام در فهرست آثار ملی ایران ثبت معنوی شد. آیین ثبت معنوی تبریز با پرده برداری از لوح یادبود و با امضای معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری صورت گرفت. بدین ترتیب نام تبریز به عنوان یکی از پایه های اصلی مذهب شیعه در جهان به یادگار ماند. سلسله صفویه که به سال۹۰۷ هجری - قمری با اعلام تشیع به عنوان مذهب رسمی ایران به روی کارآمد، پس از تاج گذاری شاه اسماعیل در اردبیل، شهر تبریز را به عنوان پایتخت خود برگزید.

رابطه تاریخ و مذهب همواره رابطه ای استوار بوده است.تامل در تاریخ به عنوان آینه ای عبرت از اصلی ترین سفارش بزرگان دینی ما بوده است.از این رو باید میراثهای تاریخی جهان اسلام را به عنوان سرمایه هایی گرانقدر پاس داشت. بر اساس شواهد تاریخی، پرچم تشیع به وسیله صفویه در تبریز برافراشته شده است.حکومت صفویه در تاریخ ایران بعد از اسلام یک پدیده بسیار مهم به شمار می رود .نقش حکومت صفویه در تاریخ ایران نقشی منحصر به فرد و موثر بوده است.آیت الله شبستری امام جمعه شهر تبریز در این خصوص به نکته مهمی اشاره می کند:” در دوران صفویه عمده دو چیز را بیشتر مورد توجه بود یکی ایجاد هویت ایرانی و دیگری عجین کردن حکومت با مذهب بود.

ایجاد وحدت و هویت وحدت ایرانی از ویژگی های بسیار با ارزش دوران صفویه می باشد. در دورانی که در ایران بیش از پنجاه قوم مختلف وجود داشت و کشور به صورت ملوک الطوایفی اداره و هر کدام برای خود حاکمی داشت، صفویه ها توانستند این نقطه منفی را از ایران بزدایند و به ایران حاکمیتی واحد ببخشند. “

صفویه یا صفویان سلسله ای شیعی و ایرانی بودند که در سال های۸۸۰ تا۱۱۰۱ هجری خورشیدی بر ایران فرمانروایی کردند. بنیانگذار سلسله پادشاهی صفوی، شاه اسماعیل یکم است که در سال۸۸۰ خورشیدی در تبریز تاجگذاری کرد.دوره صفویه از مهمترین دوران تاریخی ایران محسوب می شود، چرا که پس از نهصد سال پس از نابودی حکومت ساسانیان، یک حکومت پادشاهی متمرکز ایرانی توانست بر سراسر ایران آن روزگار فرمانروایی کند. در حقیقت پس از اسلام، چندین حکومت ایرانی مانند صفاریان، سامانیان، آل بویه و سربداران تشکیل شد، ولی هیچکدام نتوانستند تمام ایران را زیر پوشش خود قرار دهند و وحدتی میان مردم ایران به وجود آوردند.از سوی دیگر،قرار گرفتن مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی کشور ایران نقش صفویان را در تاریخ کشورمان پررنگ تر می کند.در هر صورت صفویان، مذهب شیعه را مذهب رسمی ایران قرار دادند و آن را به عنوان عامل همبستگی ملی ایرانیان برگزیدند.

در خصوص انتخاب تبریز به عنوان نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام لازم است نکاتی را مدنظر قرار دهیم.

واقعیت امر این است که تکیه بر اهمیت تبریز به عنوان نخستین پایتخت رسمی شیعی جهان اسلام صرفا جنبه ای تاریخی ندارد.در این خصوص باید به جنبه معنوی مسئله و عمق نفوذ تفکر شیعی در کشورمان نیز توجه داشت.تکیه بر جوانب تاریخی این مسئله نباید ما را از توجه به عمق آن باز دارد.اصالت تفکر شیعی و پذیرش آن توسط ایرانیان که ذکاوت و درایت تاریخی آنها همواره زبانزد همگان می باشد باید مورد توجه و استناد ما قرار گیرد.به عبارت بهتر،ثبت تبریز به عنوان نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام بیش از ارزش تاریخی،ارزش معنوی این شهر را نشان می دهد.اینکه یک شهر برای نخستین بار به عنوان پایتخت حکومتی شیعی در ایران معرفی شود از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شاه اسماعیل صفوی در اولین اقدام مهم خود، در مسجد جامع شهر تبریز مذهب تشیع را به عنوان مذهب رسمی دولت و مملکت صفوی اعلام نمود.تشکیل دولت صفوی ایران در اوایل سده شانزدهم میلادی و تعیین تبریز به عنوان پایتخت صفویان جایگاه و نقش این شهر را برای همیشه در حافظه تاریخی تشیع در ایران ثبت کرد. پادشاهان صفوی در طول سه قرن حکومت خود سه شهر مهم ایران یعنی تبریز، قزوین و اصفهان را برای پایتختی برگزیدند. مهمترین آثار هنری و معماری ایران پس از اسلام در این سه شهر قرار دارد. در این بین شهر تبریز بیش از۵۰ سال۹۰۷-۹۶۲ (ه .ق) نخستین پایتخت صفویه و عالم تشیع محسوب می شد.این افتخاری معنوی و تاریخی برای تبریز می باشد که هم اکنون یادآوری می شود.آثاری که هم اکنون در شهر تبریز وجود دارد نمایانگر مجد و عظمت و شکوه دوران صفویه است.

ایران در دوره صفوی در زمینه فقه شیعه و هنر (معماری، خوشنویسی و نقاشی) پیشرفت شایانی نمود. از فقیهان و دانشمندان نامی در این دوره میرداماد، فیض کاشانی، شیخ بهایی، ملاصدرا و علامه مجلسی قابل ذکر هستند. علمایی که افتخار جهان اسلام محسوب می شوند و با گذشت سالیان دراز از دوران آنها،هنوز تشنگان فلسفه و عرفان و اخلاق از آثارشان بهره می برند.هنرمندان مشهور این دوره نیز رضا عباسی، علیرضا عباسی، میرعماد، و آقامیرک هستند.از نظر ادبی نیز در زمینه ادبیات شیعی و مرثیه سرایی آثاری درخور توجه پدید آمد. در هر صورت اقدام مسئولین کشور در اعلام شهر تبریز به عنوان نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام نه تنها اهمیت تاریخی این شهر را تداعی می نماید،بلکه عظمت مذهب شیعه و رسمیت یافتن آن برای نخستین بار در کشور را متذکر می شود.

در نهایت اینکه اقدام موثر و زیبنده ثبت معنوی شهر تبریز به عنوان نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام نباید تنها به یک عنوان و همایش معطوف شود.

باید در این شهر اصیل و فرهنگی تلاشهای زیادی را جهت احیای برخی بناهای به جا مانده از دوران صفوی،نگاهداری آثار باقیمانده،برگزاری بزرگداشت علما و بزرگان عصر صفوی و... انجام داد تا ارزش واقعی نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام را به جا آورد و در ضمن از دستاوردهای معنوی این نامگذاری نیز به طور کامل بهره جست.ثبت معنوی یک شهر به عنوان نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام نوعی برنامه های فرهنگی را به دنبال خود می طلبد.

سحاب فاطمی