خراسان در یک پرواز

هواپیما که از اوج آسمان آبی در میان ابرهای نقره یی و پنبه یی غوطه خورد و پایین آمد, ناگهان پر از عطر گل محمدی شد آنها که برای نخستین بار وارد فضا و اسمان مشهد می شدند, بهت زده و متعجب همدیگر را نگاه کردند و در هواپیما چشم گرداندند چه کسی عطر در هوا پاشید

هواپیما که از اوج آسمان آبی در میان ابرهای نقره‌یی و پنبه‌یی غوطه خورد و پایین آمد، ناگهان پر از عطر گل محمدی شد. آنها که برای نخستین بار وارد فضا و اسمان مشهد می‌شدند، بهت زده و متعجب همدیگر را نگاه کردند و در هواپیما چشم گرداندند. چه کسی عطر در هوا پاشید؟

آنها که با این بوی و این فضا مانوس بودند، روی خود را به سمت راست هواپیما برگردانده و سعی کردند از شیشه‌های کوچک پنجره هواپیما گنبد و گلدسته‌های طلایی مرقد مطهر هشتمین خورشید ولایت و امامت حضرت موسی‌الرضا (ع) را ببینند.

قطره‌های اشک از چشم‌ها جوشید و بر گونه‌ها رها شد و رطوبتش با عطر فضای هواپیما در هم آمیخت و در دل‌ها بهار عشق شکفت. می‌دانی که چه می‌گویم.

اینجا خراسان است. چه آنها که مشهد را برای اولین بار است می‌بینند و چه آنها که هیچ فرصتی را برای سفر به این دیار عشق و غربت از دست نمی‌دهند. همه ایرانی هستیم و با نام خراسان آشنا هستیم. اگرچه پیش از حضرت موسی‌الرضا(ع) و شهادت او قدمت دارد و به نام توس و مرو مشهور بود، ولی ما مسلمان‌ها و شیعه‌ها، به اعتبار ضامن آهو و شهادت مظلومانه او را می‌شناسیم.

خراسان، سرزمین خورشید در شرق و شمال شرقی ایران، یک ششم از پهنه و گستره ایران است. با تاریخی بس طولانی، به قدمت باستان و فراباستان که کتیبه‌های شاهان هخامنشی، به ویژه داریوش گواه آن است و مورخان دوران یونان باستان که از شکوه آن می‌گفتند.

سرزمینی است که در فصل‌های متعدد تاریخ ناجیان – منجیان – ایران زمین از آنجا برخاسته‌اند و به گواهی تاریخ مکتوب، نخستین بار، “اشک” نامی از خراسان، موجد سلسله “اشکانیان” شد و به سلطه سلوکیان بیگانه – یونانی‌ها (مقدونی‌ها)یی که پس از اسکندر بر ایران مسلط بودند- خاتمه داد.

خراسان، قطعه‌یی از پازل و چینه نقشه ایران، بیرون از طول و عرض جغرافیایی، از فرا دست تخیلات و تصورات و افسانه‌ها تا آن سوی واقعیت ها گسترده است و با هزار تویی از ناشناخته‌های اغوا کننده مانند اقیانوسی بسیار زیبا که شیفتگانش را غرق می‌کند.

برای دیدن و شناختن خراسان و ابعاد بیرون از شمار آن، چشمان بی شمار باید داشت و عشقی نا تمام، دست طلب و پای شوقی که تو را یاری کند.

خراسان، تاریخ است، طبیعت است، هنر و صنعت است و کشاورزی است. علم است و معرفت و ... با بعدها و سویه‌های گوناگون که غور در آن‌ها را سفرهای طولانی باید.

خانم‌ها، آقایان – بعد از چند لحظه در فرودگاه مشهد به زمین می‌نشینیم. شرکت هواپیمایی “ایران ایر تور” اقامت خوبی را در مشهد برای شما آرزو می‌کند.

از هواپیما که بیرون می‌آیید، وارد یک شهر نمی‌شوید پای در یک دنیای دیگر می‌گذارید. دنیایی که با هر شناختی از آن، جهان‌های دیگر و تازه‌یی به روی شما باز می‌شود. در حالی که از هواپیما پیاده شده-اید، به پرواز خود ادامه می‌دهید.

در زیر آسمان آبی خراسان از پیچ و خم کوهستان‌های سر به فلک کشیده‌اش تا عمق کویر، بیست و دو شهرستان با ده‌ها شهر و صد هزاران روستا گسترده است که فزون از ۵/۲ میلیون نفر انسان، با قلب-های بزرگ و دست‌های گرم و مهربان در آن زندگی می‌کنند. و این سرزمین بزرگ و شگفت‌انگیز، در هر روز از سال، دست کم یک میلیون نفر مهمان دارد.

اینجا دربار سلطان محمود غزنوی است. محمود سرمست غرور خویش است. رامشگران و خنیاگران می‌نوازند. چهارصد شاعر گرداگرد مجلس حلقه بسته‌اند. یکی در آن میان از حلقه بیرون است و غم پنهان بر چهره دارد.

او همان است که شاهنامه را سرود. فردوسی توسی – کسی که سی سال تمام شاهنامه را سرود. یک جهان شرف و ا نسانیت را در خلق و خوی ایران و ایرانی خلق کرد و پاسخی داد به اعراب و تمام بیگانگانی که در فصل‌های بعدی تاریخ چشم طمع به ایران داشتند. هر چند در تنگدستی مرد ولی ایران و ایرانی را برای همیشه رهایی بخشید.

قرن پنجم هجری، عصر وحشت و خون. زمان سلطه مغول‌ها بر ایران. اینجا سبزوار است. شهر سربداران. شهر خلیفه و شیخ حسن جوری و... کسانی که یکصد سال بعد از فردوسی و شاهنامه او، درس میهن پرستی خویش را پس می‌دهند، در برابر مغول سر به دار می‌دهند ولی سلطه را نمی‌پذیرند. «اگر سر به سر تن به کشتن دهیم از آن به که کشور به دشمن دهیم»

تاریخ تکرار شد. سربداران نخستین حکومت محلی خویش را در برابر مغول‌ها تشکیل دادند. به مغول‌ها باج ندادند و آنها را از خراسان بیرون کردند.

اینجا نیشابور است. شهر عطار، شهری که بیش از همه بر سر راه مغول بود.

عطار دانشمند داروفروش ثروتمندی که با مرگ یک درویش، شورید و سر از عالم عرفان درآورد و خود با عرفان خویش قطب مقاومت شد در برابر مغول‌هایی که بر خراسان هجوم آورده بودند.

در کنار همه آثاری که خلق کرد یک مثنوی به نام “بی سر نامه” سرود(حکایت مرگ و شهادت خویش) و گویند در سن و سال پیری، با مغول جنگید و شهید شد. عطار از شاعران شهید ایران در فتنه مغول است.

محلات نادری در شمال خراسان. آن مرد بلند قد استخوانی که پوستین بر دوش دارد و تبرزینی در کنار دستش گذاشته سات نادر است. نادر شاه افشار در عرصه نبرد با عثمانی‌ها، به توطئه در چادرش کشته شد. می‌گویند در خراسان آن روز مرد بسیار بود، اما نادر را همت بلند او و اراده برای رهایی ایران، از دیگران ممتاز می‌کرد. پوستین دوزی بود از قبیله افشار در روستاهای شمال خراسان.

این افسر بلند قامت که در زندان زنجیرش کرده‌اند کلنل محمد تقی خان پسیان است در مشهد. افسر دلیری که تا آخرین فشنگ خود علیه اجنبی‌ها جنگید و تسلیم نشد تا ایران را تسلیم کند.

دست آخر به دستور استعمار انگلیس سرش را از تنش جدا کردند و به رضاخان هدیه دادند.

اینجا، خانه محقری است در کاشمر، تبعیدگاه سید حسن مدرس- مجتهد و مجاهد نستوهی که حقیقت را فدای مصلحت نکرد.

زمان: ۲۳ آذر ۱۳۱۶ شمسی، ۲۶ رمضان ۱۳۵۷ قمری، یک ساعت بیش به افطار نمانده است. دو پاسبان شهربانی زهر در چایش می‌ریزند و به زور وادارش می‌کنند که روزه خود را با چای مسموم بشکند. تاثیر سم در بدن مدرس زمان می‌برد. ماموران تحمل نمی‌کنند، شال گردن او را بر گردنش می‌پیچند و قبل از آنکه سم اثر کند، با فشردن گلویش او را خفه می‌کنند.

جرم مدرس این بود که رضاخان را شاه قانونی و شرعی نمی‌دانست و با دیکتاتوری‌های او مخالف بود و این دو سال بعد از واقعه خونین مسجد گوهرشاد مشهد بود که رضاخان بر سر مساله حجاب مسجد و مردم را به خاک و خون کشید.

مشهد، بهمن ۱۳۵۷، قیام مردم، سرنگونی رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی.

خیابان‌ها لبریز از شادی و سرور است. اگرچه هنوز آثار قیام و انقلاب و خون شهیدان باقی است ولی نقل و نبات از زمین و آسمان می‌ریزد.

خراسان با تمام آنچه شمه‌ای از آن را دیدید و شنیدید سرشار از آثار و ابنیه تاریخی است و موزه‌های گوناگون دارد. هر گوشه‌یی از خراسان، یک موزه است و همه آنچه در خراسان هست، در فرصت کوتاه قابل شرح نیست و در یک فهرست مختصر نمی‌گنجد. در این سفر که هدیه‌ای است از ایران ایرتور، همه شما را دعوت می‌کنیم تا با راهنمایی کتاب “خراسان” نوشته ایرج افشار، از مجموعه جامع ایران شناسی و گردشگری، در خراسان گردش کنید و تا می‌توانید دیدنی‌های خراسان را ببینید.

صنایع دستی خراسان از فیروزه و منبت کاری و ملیله دوزی و گبه بافی و گلیم بافی، چهره گیرایی است از دیدنی‌های خراسان. خراسان امروز، علاوه بر اینها جلوه‌گاه صنعت و صنایع مدرن است که بحث آن از مقوله گردش و تفریح و تفرج بیرون است.

داریوش عباسی