تبارشناسی گفتمان امنیت و ایران

▪ نویسنده: مهدی‌ مطهرنیا
فوكو می گوید: «تاریخ یك قانون دارد؛ هر قدر خواست یك ملّت ساده تر باشد، وظیفه ی سیاستمداران آن پیچیده تر است... »؛ و شاید هیچ خواستی بدیهی تر و در عین حال ساده …

نویسنده:

مهدی‌ مطهرنیا

فوكو می گوید: «تاریخ یك قانون دارد؛ هر قدر خواست یك ملّت ساده تر باشد، وظیفه ی سیاستمداران آن پیچیده تر است... »؛ و شاید هیچ خواستی بدیهی تر و در عین حال ساده تر از «امنیت» برای مردم یك جامعه نتوان تصور نمود.

این در حالی است كه از دیرهنگام تاكنون، مفهوم امنیت در مقام دانش، واژه ای غلیظ، قابل حس و خواستنی، امّا غیرشفاف، دیرادراك و توهم زا در تاریخ بشر حضور دارد؛ و این ابهام ـ به تعبیر سوسوری آن ـ با هم نشینی و هم زمانی با فراز و نشیب ها و تغییر و تحولات پیچیده ی تاریخ حیات بشری به جانشینی و در زمانی با مفهوم «ابهام» درآمیخته است.

شاید «زندگی امن» نخستین تمنّای بشر بوده است، چرا كه عالی ترین درخواست بشر در مقامِ اولویت تمنیات انسان سالم و تعالی طلب متأثر از فطرت پاك انسانی ـ یعنی آزادی ـ در پرتو اوّلیّت بخشی به مفهوم امنیت حاصل می آید؛ و در پرتو حركت آزادانه ـ آزادی طبیعی فطری ـ در جامعه ای با ساختار متضمن امنیت «انسانِ آزاد» ـ آزادی آگاهانه ـ كمال انسانی و جوامع انسانی فراهم می گردد. از همین رو «جامعه امن» در نگاه استراتژیسین های مدرن زیربنای توسعه پایدار تلقی می شود؛ و در مقام اهمیت، جانشین قدرت و هم نشین منافع ملّی است.

بحث حاضر، با تأكید بر این اهمیت؛ و بازگشایی اتمسفر گفتمانی این بحث در پرسه گشایی (مقدمه) آن، از طریق نگرش بر دقایق گفتمانی مفهوم امنیت در دو سطح «انسانی ایرانی» و «انسانِ فراهمسنگ ایرانی» به بررسی دیرینه شناسی و تبارشناسی گفتمان امنیتی در ایران پرداخته و رستنگاه نگرش امنیتی در ایران را در هم نشینی مفاهیم «قدرت، حق و عدل» بازیافته است. بررسی حاضر، گفتمان های امنیتی را در زمان های متفاوت متون تاریخی به اجمال مورد بررسی قرار داده؛ در متن با پردازش گفتمان امنیتی عصر پهلوی به پژوهشی اجمالی در گفتمان های امنیتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران همت نهاده است و در پایان با تأكید بر تلاش بر ایجاد صورت بندی گفتمانی «سیاست محور فرهنگ گرا» به «دكترین انزواطلبی فعال» از برون در صحنه ی بین المللی مبتنی بر «انباشت قدرت در درون» تأكید داشته براساس «دكترین مشاركت فعال در درون» بر ایجاد «پاسیفیسم سیاسی» (مكتب آرامش طلبی سیاسی) به عنوان محیط مهندسی نیروی انسانی ابرام ورزیده است.

مقدمه

پیش پرسه

پرسه گشایی

نگاهی به امواج مطالعات امنیتی

۱) گفتمان امنیت منفی Negative Security Discourse

۲) گفتمان امنیت مثبت Positive Security Discourse

ایران و امواج چهارگانه ی مطالعات امنیتی