اختلال افسردگی کودکی

افسردگی, نوعی اختلال روانی ست که در آن, خُلق شخص آشفته می شود و یک بیماری جدی است که می تواند زندگی شخص مبتلا, خانواده و دوستان او را مختل کند

افسردگی، نوعی اختلال روانی‌ست که در آن، خُلق شخص آشفته می‌شود و یک بیماری جدی است که می‌تواند زندگی شخص مبتلا، خانواده و دوستان او را مختل کند و باعث بروز مشکلات جسمانی و هیجانی شود.

احساس‌های غم و ناراحتی در مقابل از دست‌دادن عزیزان یا شغل، یک پاسخ عادی است. با این‌حال، وقتی این احساس‌های نامناسب، افراطی و مخل کارآیی می‌شود، از آن‌ها به‌عنوان «اختلال خلق» یاد می‌شود. درواقع افسردگی به‌قدری متداول است که گاهی از آن به‌عنوان «سرماخوردگی روان‌پزشکی» یاد می‌شود. به‌طور کلی افسردگیِ طبیعی و متعادل در انسان، واکنشی است نسبت به یک عامل بیرونی که فرد از آن آگاه است و محرومیت آن‌را آگاهانه درک می‌کند.

اختلال افسردگی، فقط مختص بزرگسالی نمی‌باشد و از شایع‌ترین اختلال‌هایی است که در کودکی شناخته شده است. کودکانی که در معرض ابتلا به افسردگی قراردارند، چه درباره‌ی مشکلات خود و چه درباره‌ی مشکلات جهان، بدترین سناریوی ممکن را در ذهن می‌آفرینند و به طرف منفی‌ترین تعبیر از وقایع سوق پیدا می‌کنند. برای آنان تصور وقایع خوش‌بینانه، دشوار است.

برخی از کودکان افسرده، نشانه‌های کلاسیک افسردگی شامل غمگینی، اضطراب، بی‌قراری و مشکلات در خوردن و خوابیدن را نشان‌می‌دهند، در حالی‌که برخی دیگر، مشکلات و دردهای جسمانی را نشان‌می‌دهند که به درمان‌های متداول پاسخ‌نمی‌دهند.

افسردگی به ‌بازدهی فرد در محل کار یا تحصیل، لطمه‌ی جدی وارد می‌کند و حتی سلامت جسمانی فرد را به‌ خطر می‌اندازد. افراد افسرده، بیش‌تر روزهای خود را به بدی سپری می‌کنند. برای مثال کودک می‌خوابد اما نمی‌آساید، غذا می‌خورد در حالی‌که گرسنه نیست، گاهی سردرد دارد و خسته می‌نماید، هنگامی که خانواده یا دوستان می‌خواهند با او سخن بگویند، گوش نمی‌دهد و یا دوست‌دارد تنها باشد، به این می‌اندیشد که در گذشته چه کارهایی انجام داده و... شاید افراد عادی هم این نشانه‌ها را داشته باشند اما فرد افسرده برای هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌ها این نشانه‌ها را دارد. بعضی از افراد افسرده، اقدام به خودکشی هم می‌کنند.

نشانه‌های افسردگی در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان، به‌طور تقریبی یکسان است اما ویژگی‌های این نشانه‌ها، با افزایش سن، تغییر می‌کند. کودکان به‌ویژه در رده‌ی سنی پیش‌دبستانی، نمی‌توانند احساسات خود را از راه زبان بیان کنند بنابراین نشانه‌های افسردگی را باید از رفتار آنان دریافت؛ بی‌احساسی، کناره‌گیری از مادر، خستگی و بیماری‌های جسمی بدون‌ دلیل فیزیکی و مسائل دیگر مانند تعارضات و ناسازگاری‌های خانوادگی، انتقادهایی که به آنان وارد می‌شود، عدم پیشرفت آموزشی و... منجر به افت عزت‌نفس در کودک می‌شود. نشانه‌های کودکان افسرده در این رده‌ی سنی، به شکل اختلال‌های اضطرابی (ترس از مدرسه و اختلال اضطراب جدایی)، شکایت‌های جسمی (سردرد و دل‌درد) و آسیب‌پذیری (جاروجنجال و دیگر مشکلات رفتاری) بروز می‌کند.

افسردگی کودکی ممکن است به عوامل شیمیایی، روان‌شناختی یا ترکیبی از هر دو مربوط باشد. عوامل گوناگونی در ایجاد افسردگی کودکی نقش دارد ازجمله ژنتیک، عوامل زیستی، روان‌شناختی و محیط که عوامل محیطی شامل شیوه‌ی برخورد با کودک، محیط زندگی او، فقر، راندن کودک از خود، غفلت از کودک، مرگ یکی از عزیزان، افسرده‌بودن پدر و مادر، ازدواج مجدد پدر و مادر، تعداد خواهر و برادر، جایگاه اقتصادی و اجتماعی خانواده، طلاق و ترکیب خانواده می‌باشد. پژوهش‌ها نشان‌داده‌اند کودکانی که بیش از ۶ساعت به تماشای تلویزیون می‌نشینند، بیش‌تر در معرض ابتلا به اختلال‌های اضطرابی، پرخاش‌گری و نیز افسردگی هستند.

نشانه‌های افسردگی عبارتند از:

- خلق افسرده در بیش‌تر اوقات روز، با احساس درونیِ غمگینی یا پوچی مشخص می‌شود، برای مثال گریان به‌نظر می‌رسد. در کودکان و نوجوانان، بیش‌تر، خلقِ تحریک‌پذیر دیده می‌شود.

- کاهش آشکار علاقه یا لذت در تمام فعالیت‌ها

- کاهش چشم‌گیر وزن، بدون قصد رژیم یا افزایش وزن (بیش از ۵۰‌درصد تغییر در یک ماه) یا کم و زیاد شدن اشتها

- کم‌خوابی یا پرخوابی

- خستگی و بی‌رمقی

- احساس بی‌ارزشی یا گناه مفرط

- کاهش توانایی تفکر و تمرکز یا سردرگمی

- افکار تکراری درباره‌ی مرگ (نه فقط هراس از مرگ)، اندیشه‌ی مکرر در مورد خودکشی یا کشیدن نقشه یا اقدام برای خودکشی

- نشانه‌های منجر به ناراحتی یا افت قابل ملاحظه‌ی بالینی در عملکرد اجتماعی و تحصیلی

- نشانه‌های ناشی از اثرات فیزیولوژیکی مستقیم یک ماده (مانند مواد مخدر یا دارو) یا عارضه‌ی طبی عمومی (مانند پرکاری غده‌ی تیرویید)

این نشانه‌ها، تنها ملاک‌های افسردگی نیستند. نشانه‌های جسمانی هم در این گروه، بسیار گسترده است. سردرد و دل‌درد، ازجمله‌ی این نشانه‌ها می‌‌باشد.

● همبودی

پمفهوم همبودی در علم روان‌پزشکی، بسیار مهم است. همبودی به این معناست که اختلال‌های خاصی با هم در یک فرد رخ‌می‌دهد. بسیار دیده شده که یک فرد افسرده، مبتلا به اختلال ‌روانی دیگری هم می‌باشد. براساس تحقیقات دانشمندان، حدود ۴۰ تا ۷۰درصد کودکان افسرده، دست‌کم یک اختلال روانی دیگر را هم تجربه می‌کنند. اختلال‌هایی که ممکن است با اختلال افسردگی کودکی همبود شوند، شامل اختلال‌های اضطرابی، نارسایی بیش‌فعالی، وسواس اجباری، افسردگی، پرخاش‌گری، اختلال‌های شخصیت، اختلال خوردن، نافرمانی و لج‌بازی، اختلال یادگیری، استرس پس از سانحه و... می‌باشد.

● درمان

در خصوص افسردگی کودکان، هرچند همواره پیش‌گیری اولیه، کارآمد و مؤثر نبوده، ولی شواهد نشان‌می‌دهد پیش‌گیری ثانویه (مداخله‌های درمانی) می‌تواند مشکلات روانی و اجتماعی آن را به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد.

هنگامی که در کودک مشخصات بیماری دیده شد، باید به‌سرعت درمان صورت‌گیرد. شکایات افسردگی ممکن است پیامد اختلالی دیگر باشد، برای مثال شب‌ادراری، هراس از مدرسه، بیش‌فعالی، پرخاش‌گری و... در چنین مواردی، درمان باید نخست به‌منظور کاهش این اختلال‌ها صورت‌گیرد. پس از برطرف‌ شدن این مسائل، اگر افسردگی هم‌چنان پایدار باشد، باید درمان با هدف رفتارهای افسردگی خاص، مورد توجه قرارگیرد. روند درمان جامع اختلال افسردگی کودکی، آموزش‌درمانی، دارودرمانی، روان‌درمانی، خانواده‌درمانی و رفتاردرمانی می‌باشد.

▪ دارودرمانی

یکی از درمان‌های اصلی بزرگسالان یعنی استفاده از داروهای ضدافسردگی، برای کودکان، بی‌اثر شناخته شده است.

▪ درمان روان‌تحلیلی

به‌طور کلی هدف این روش ‌درمان، ایجاد تغییر در ساختمان شخصیتی فرد است نه فقط رفع علائم افسردگی.

▪ روان‌درمانی

در درمان اختلال افسردگی کودکی، روان‌درمانی می‌تواند مؤثر باشد، به‌خصوص در پرداختن به مسائل بین‌فردی، روان‌درمانی ‌همراه دارودرمانی، می‌تواند نتایج بهتری داشته باشد. محققان تأثیر مثبت‌ روان‌درمانی بر درمان افسردگی کودکی را تأیید کرده‌اند.

▪ درمان ‌شناختی– رفتاری

پژوهشگران بر اثربخشی روش‌ درمان ‌شناختی– رفتاری تأکید دارند و طی بررسی‌های خود، به این نتیجه رسیده‌اند که روش‌های مداخله‌ای شناختی- رفتاری در کنار دارودرمانی، به احتمال زیاد اثرات مفیدتری بر درمان افسردگی کودکی خواهد داشت.

● خانواده‌درمانی

این روش، به‌طور معمول درمان اولیه‌ی اختلال افسردگی کودکی نیست اما به بیمار برای کاهش و مقابله با فشار روانی کمک می‌کند. این روش، نقش کودک افسرده را در رفاه روانی خانواده بررسی می‌کند.

● سایر روش‌های درمانی

دانشمندان بر مداخله‌های جسمانی متعدد مانند نوردرمانی و الکتروشوک‌درمانی در مواقع لزوم نیز اشاره دارند. راه‌های درمانی دیگر، شامل استفاده از امگا۳، هنردرمانی، تکنیک‌های حواس‌پرتی، کتاب‌درمانی، ریلکسیشن‌، ویتامین ث و... می‌باشد. به‌طور کلی وجود برخی رویکردهای درمانی در کنار هم می‌تواند نتایج بهتری داشته باشد.