چه فکر می کرد چه شد

دو دنیای اوباما

از آن روز سرد زمستانی که باراک اوباما وارد رقابت‌های ریاست‌جمهوری آمریکا شد اتفاقات زیادی در آمریکا و جهان افتاده است. آن روزها برنامه افزایش شمار نیروهای نظامی آمریکا در عراق تازه به اجرا درآمده بود و مخالفان زیادی داشت. حالا ۷۲۰ روز از اعلام ورود باراک اوباما به عرصه کاندیداتوری حزب دموکرات و ریاست‌جمهوری آمریکا می‌گذرد و کار تا آنجا پیش رفته که بحث خارج کردن نیروهای نظامی آمریکا از عراق به وضوح مورد توجه است. پیش‌تر شاید کمتر کسی فکر می‌کرد یکی از برنامه‌های اصلی رئیس‌جمهور جدید آمریکا خارج کردن نیروهای نظامی آمریکا از عراق باشد اما امروز این اتفاق واقعا افتاده است. ‌ زمانی که اوباما تازه خودش را برای رقابت با هیلاری کلینتون در حزب دموکرات آماده می‌کرد و هنوز امید چندانی به پیروزی‌اش در حزب نداشت، نقاط مختلف جهان شاهد اتفاقات دیگری نیز بود. آن روزها دو گروه فلسطینی فتح و حماس مشغول مذاکره برای تقسیم صلح‌آمیز قدرت در فلسطین بودند، شاخص سهام داوجونز اوضاع خوبی داشت، فروش محصولات کمپانی جنرال موتورز بالا بود و البته مقامات این شرکت گاهی بابت کم و زیاد شدن فروش محصولات غر می‌زدند. بزرگ‌ترین نگرانی‌ای که در کشورهایی مانند چین و هند وجود داشت این بود که چگونه باید اوضاع کشور را با روند سریع رشد اقتصادی هماهنگ کرد. اما واقعیت این است که اوباما اکنون در حالی قدرت را به دست می‌گیرد که هیچ چیز سر جای خودش نیست. جهان در دو سال اخیر و به خصوص در همین چند ماهه اخیر شرایطی کاملا متفاوت با گذشته را تجربه کرده است. نمونه‌اش همین بحران اقتصادی جهانی و فاجعه انسانی است که در غزه اتفاق افتاد. درواقع برنامه‌ای که باراک اوباما در دو سال اخیر برای موفقیت احتمالی‌اش در رقابت‌های ریاست‌جمهوری آمریکا در ذهن داشته اکنون قطعا تغییرات بسیار زیادی را از سر خواهد گذراند. شاید بخشی از این تغییرات به رویکردهای خاص اوباما برگردد اما قطعا بخش اعظم آن ناشی از تحولاتی است که در جهان رخ داده است. ‌

در دو سال اخیر و به خصوص در دو ماهه پس از پیروزی در انتخابات، میزان توجه اوباما به مساله‌ای مثل بحران عراق دائما کمتر و کمتر شده و درمقابل،‌توجه به برنامه‌های اقتصادی و مقابله با بحران جهانی رو به افزایش بوده است. از سوی دیگر،‌مشاورانی که اوباما برای خود انتخاب کرده پیش از آغاز به کار دولت جدید، به بررسی اوضاع مناطق حساس و استراتژیک دنیا از جمله افغانستان، پاکستان، فلسطین و ایران پرداخته‌اند. جان ایکنبری استاد دانشگاه پرینستون در این خصوص می‌گوید: <پیش از آنکه اوباما فرصتی برای مهندسی سیاست‌های خود به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا داشته باشد، ‌بحران‌های زیادی در داخل و خارج آمریکا او را احاطه کرده‌اند و این مساله می‌تواند دردسرهای بزرگی برای او درست کند.> مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه سابق آمریکا در توصیف اوضاع اوباما در راس قدرت در آمریکا گفته است: <اوباما مثل کسی است که در هواپیمایی نشسته و دارد آن را می‌راند اما در عین حال مجبور است آن هواپیما را از نو طراحی کند.>

در این میان، به نظر می‌رسد که اوباما مجبور شده بسیاری از مواضع گذشته خود را تغییر بدهد و به مشاوران جدیدی متوسل شود که خیلی‌هایشان جزو حلقه طرفداران رقیب سابقش - هیلاری کلینتون - بوده‌اند. قضاوتی که عموم در مورد مشاوران و مسوولان امور امنیت ملی و سیاست خارجی دولت اوباما داشته‌اند این بوده که سیاستمداران انتخاب‌شده توسط اوباما دارای گرایش‌های تندروانه‌تری نسبت به خود او هستند و البته مشاوران و همکاران نزدیک او در تلاشند تا این شایعه را از سر زبان‌ها بیندازند.

مساله اینجا است که به هنگام اوج گرفتن رقابت هیلاری کلینتون و باراک اوباما برای کسب نامزدی حزب دموکرات در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، مهم‌ترین نقطه بحث بر مواضع این دو نفر در خصوص عراق متمرکز بود و البته اوباما نیز در این بحث دست بالا را داشت زیرا او می‌توانست با توسل به رای مثبت هیلاری به جنگ عراق، موضع خودش را تقویت کند. آن روزها اوباما در هر یک از سخنرانی‌های خود به وضوح به اشتباه بودن حمله آمریکا به عراق اشاره می‌کرد و شاید هیچ‌کس فکرش را هم نمی‌کرد که اوباما رئیس‌جمهور آمریکا شود و رابرت گیتس وزیر دفاع دولت بوش را هم به دولت خودش دعوت کند. تازه این هم تمام ماجرا نبود زیرا ژنرال دیوید پترائوس نیز در دولت اوباما ماندگار شده و استراتژی آمریکا در افغانستان و عراق را تعیین می‌کند. جالب اینجا است که صرف انتخاب هیلاری کلینتون به عنوان وزیر امور خارجه دولت باراک اوباما نیز فرضیه تندرو بودن احتمالی برخی سیاست‌های دولت وی را تقویت کرده است.

در این میان، به نظر می‌رسد که مساله فلسطین مهم‌ترین چالشی باشد که اوباما در روزهای آغازین ریاست‌جمهوری خود با آن مواجه خواهد بود. خیلی‌ها پیش‌بینی می‌کردند که تا پیش از آغاز به کار اوباما در کاخ سفید، آتش‌بس در غزه برقرار خواهد شد؛ و همین اتفاق هم افتاد.

فرزانه سالمی