اثرات اقلیمی اقیانوس جهانی انکارناپذیر است جایگاه پهنه های آبی جهان در زندگی انسان

جایگاه اقیانوس ها در حیات بشر انکارناپذیر است تقریبا مسلم است که نخستین صورت حیات در اقیانوس ها ظاهر شد و تحقیقات نشان داده است که هنوز هم قسمت اعظم حیات در اقیانوس ها یافت می شود

جایگاه اقیانوس‌ها در حیات بشر انکارناپذیر است. تقریبا مسلم است که نخستین صورت حیات در اقیانوس‌ها ظاهر شد و تحقیقات نشان داده‌است که هنوز هم قسمت اعظم حیات در اقیانوس‌ها یافت می‌شود. ‌

این بیکران آبی به عنوان کانون تشکیل سامانه‌های جوی نقش بسزایی در وضعیت آب و هوا و تغییر اقلیم دارد. ‌ از حدود ۵۱۰میلیون کیلومتر مربع مساحت کره زمین، ۳۶۱میلیون کیلومترمربع یعنی ۷۱درصد کره زمین را اقیانوس‌ها اشغال کرده‌اند

مجموع اقیانوس‌ها و دریاها که مانند غشایی آبی و به هم پیوسته هستند و قسمت بزرگ سطح کره زمین را پوشانده‌اند، "اقیانوس جهانی" نامیده می‌شود. ‌

آبگیرهایی مانند دریای خزر، دریای آرال و دریاچه بزرگ آمریکا از آنجا که ارتباط طبیعی با دریاهای باز ندارند در مفهوم "اقیانوس جهانی" نمی‌گنجند و مساحت اینگونه آبگیرها در مجموع نیم درصد سطح کره زمین را تشکیل می‌دهد. ‌ از سال ۱۸۴۵تا آغاز قرن حاضر اقیانوس جهانی به پنج اقیانوس تقسیم شده است که شامل اقیانوس منجمد شمالی، اطلس، هند، آرام و اقیانوس منجمد جنوبی هستند. ‌

تاثیر اقیانوس‌ها در وضعیت آب و هوایی ‌

از آن‌جا که سامانه‌های جوی عمدتا در اقیانوس‌ها شکل می‌گیرند، این پهنه آبی تاثیر بسزایی بر وضعیت آب و هوایی تمامی نقاط جهان دارد. ‌

گرم شدن کره زمین و اقیانوس‌ها باعث تغییر در فراوانی تشکیل سامانه‌ها و شدت آن‌ها می‌شود که ممکن است در مناطق مختلف باعث " تر سالی" یا " خشک سالی" شود. معاون پژوهشی مرکز ملی اقیانوس شناسی می‌گوید، پیش‌بینی تغییرات اقلیم نیازمند دستگاه‌هایی در آب اقیانوس‌ها، مدل‌سازی های بسیار پیشرفته و بویه‌های کامپیوتری است. ‌ به گفته دکتر حمید علیزاده با دانش امروزی و امکانات موجود، در ابتدای راه پیش بینی تغییرات اقلیم قرار داریم. ‌

● عوامل تغییر اقلیم ‌

تغییر اقلیم می‌تواند علا‌وه بر منشا طبیعی، منشاء انسانی نیز داشته باشد که منشاء انسانی طی چند دهه اخیر به علت افزایش فعالیت‌های انسانی اهمیت زیادی پیدا کرده است. ‌

● عوامل انسانی ‌

عوامل انسانی که باعث تغییر اقلیم می‌شوند عمدتا با تولید گازهای گلخانه‌ای به خصوص دی اکسید کربن در جو زمین ارتباط دارند. ‌

از آنجا که هوا نمی‌تواند گرما را در خود نگه دارد، گرمای زمین در نهایت به اقیانوس‌ها منتقل می‌شود و به علت ظرفیت ویژه آب، این گرمای اضافه در اقیانوس‌ها ذخیره می‌شود و ذخیره شدن گرما دراقیانوس‌ها حجم آب اقیانوس‌ها را بالا‌ می‌برد. ‌

تحقیقات نشان داده است اگر درجه آب اقیانوس یک درجه افزایش یابد ۸۰سانتیمتر تراز آب بالا‌ می‌آید. ‌ هم‌اکنون سالا‌نه یک تا دو میلیمتر تراز آب افزایش می‌یابد و همچنان روند صعودی دارد و در حال افزایش است. ‌ وقتی که جو زمین گرم شود یخ‌های قطبی آب می‌شوند که این آب شدن یخ ها باعث بالا‌ رفتن سطح آب می‌شود. ‌ با گرم شدن آب اقیانوس، چرخه حرکت اکولوژی آن تغییر می‌کند و میزان تبخیر از سطح آب نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد که این شرایط موجب فراوانی مراکز پرفشار و کم فشار می‌گردد. ‌

در ادامه این شرایط، سامانه‌های جوی که روی خشکی می‌آیند نیز تغییر می‌کنند که این تغییر به شکل خشکسالی، تر سالی، توفان، امواج مرتفع دیده می‌شود. در چند سال اخیر موارد وقوع توفان‌های دریایی روندی صعودی داشته است. ‌

ایران از اقیانوس اطلس شمالی و تمام دریاهای مرتبط به آن در بخش غرب مانند دریای مدیترانه، سیاه، بالتیک، قطب شمال و دیگری اقیانوس هند و تمام دریاهای مرتبط به آن در بخش غرب مانند دریای سرخ، عمان و خلیج فارس تاثیر می‌گیرد. ‌

● تاثیر سرمای کم سابقه اخیر بر دریاها ‌

معاون پژوهشی مرکز ملی اقیانوس شناسی به ایرنا گفت: تحقیقات نشان می‌دهد که سرمای کم سابقه‌ای که بر کشور حکمفرما شده بر روی اکولوژی دریاها اثرات مثبتی دارد. ‌

دکتر حمید علیزاده افزود: با مطالعات انجام شده در مورد دریای خزر مشخص شد این توده هوای سرد باعث اختلا‌ط آب خزر با اکسیژن و مواد مغذی مانند فسفات، نیترات و سیلیس می‌شود و اثرات مثبتی بر روی اکولوژی خزر و تولیدات زیستی آن در چند سال آینده خواهد داشت البته مشروط بر این که عوامل مخرب انسانی این اثرات مثبت را خنثی نکنند. به گفته وی سرمای اخیر در چند سال آینده شرایط زیستی را دراین حوزه آبی بهتر می‌کند. این پدیده آخرین بار در سال ۱۹۶۹میلا‌دی اتفاق افتاد ‌

● دلا‌یل طبیعی تغییر اقلیم ‌

"فعالیت‌های زمین ساختی" ، " آتشفشان ها" ، " تغییر بسیار اندک در تابش خورشید" و " تغییرات دوره‌ای در دوران زمین که در رسوبات دریایی به عنوان سیکل‌های "میلا‌ن کویچ" شناخته شده است از عوامل طبیعی تغییر اقلیم هستند. ‌

معاون پژوهشی مرکز کلی اقیانوس شناسی می‌گوید: اینها عوامل اصلی طبیعی هستند که می‌توانند باعث تغییر اقلیم شوند. ‌

علیزاده با بیان اینکه تغییر اقلیم با نوسانات آب و هوایی متفاوت است افزود: تغییر اقلیم مدت زیادی پایدار می‌ماند اما نوسانات آب و هوایی هر چند ده سال یکبار تکرار می‌شوند. ‌ وی اظهار داشت: دراین راستا یکی از وظایف متخصصان هواشناسی و دیرینه اقلیم شناسی این است که بین نوسانات اقلیمی و تغییر اقلیم تفکیک ایجاد کنند و تغییرات اقلیمی ناشی از عوامل انسانی و طبیعی را جدا کنند. ‌ اگر این کار انجام شود می‌توان پیش‌بینی‌های بهتری ارائه داد و آن بخش از تغییرات که ناشی از عوامل انسانی است را کنترل کرد. ‌ علیزاده با تاکید بر نقش اقیانوس‌ها در چرخه اقلیمی گفت: دانش اقیانوس شناسی یکی از محورهای راهبردی تحقیقات علمی در جهان است مانند دانش هوافضا، نانو و بیوتکنولوژی. ‌

مطالعات دریایی علا‌وه بر پیچیدگی، مستلزم مصرف هزینه‌های بسیار زیاد است به این دلیل که این دانش را در مقایسه با دانش هوا فضا، "‌ " Space‌( Innerفضای داخلی) نام نهاده‌اند. ‌

وی دانش اقیانوس شناسی در کشور مان را دانش جوانی توصیف کرد و گفت هر چند طی چند سال گذشته این دانش روند صعودی داشته اما هنوز بسیاری از رشته‌های اصلی اقیانوس شناسی نیازمند تقویت و برنامه ریزی اصولی است. ‌ وی اظهارداشت: ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه در خصوص دانش اقیانوس شناسی جایگاه مناسبی دارد ولی کشورهای روسیه و هند در حوزه اقیانوس شناسی از ما پیشتازترند. ‌ به گفته وی ایران برای مطالعات دریایی هنوز به محیطهای دریایی خود مانند دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان محدود است و وارد عرصه اقیانوس ها نشده است. ‌ مدیر مرکز علوم جوی اقیانوسی سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: وجود اقیانوس‌ها به عنوان کانون تشکیل سامانه‌های جوی غیرقابل انکار است و نقش تعدیل‌کننده آب و هوا را دارد. ‌

مهندس بهزاد لا‌یقی با اشاره به چرخه هیدرولوژیکی اقیانوس‌ها افزود: خورشید به اقیانوس می‌تابد و باعث تبخیرآب، ایجاد ابر و درنهایت بارش می‌شود که بعد از بارش، آب تبخیر شده دوباره وارد دریاها و اقیانوس‌ها می‌شود و این چرخه همچنان ادامه دارد. ‌ وی ادامه داد: اگر این چرخه متوقف شود چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ وی گفت: اگر دراین چرخه هرنوع تغییری ایجاد شود موجب ایجاد تغییر در چرخه آب و هوایی و اقلیم خواهد شد. ‌

اقیانوس‌ها به علت دارا بودن ظرفیت گرمایی بالا‌، انرژی گرمایی زیادی را در خود ذخیره می‌کنند که به هر علتی اگر بخواهند این انرژی را آزاد یا در خود نگه دارند تاثیر جداگانه‌ای بر روی اقلیم خواهند داشت. ‌

عناصر اقلیمی با یکدیگر رابطه پیچیده‌ای دارند که مثبت و یا منفی بودن این رابطه در برخی نقاط گاهی منجر به بروز خشکسالی و برخی نقاط باعث ایجاد سیلا‌ب می‌شود. ‌

وی با اشاره به پدیده "ال نینیو" و "لا‌ نینیا" در اقیانوس‌ها گفت:منشاء این پدیده‌ها اقیانوس‌ها است که به افزایش دمای آب اقیانوس‌ها برمی‌گردد و باعث تغییر چرخه‌های جوی در مناطق استوایی و به تبع آن در عرض های جغرافیایی بالا‌تر یعنی مناطق بین مدار ۲۳تا ۳۶درجه می‌شود. ‌

لا‌یقی به نقش تعدیل‌کننده اقیانوس‌ها اشاره کرد و گفت: هرگاه میزان انرژی خورشیدی کم شود اقیانوس شروع به آزاد کردن انرژی ذخیره شده می‌کند و هرگاه انرژی زیاد شود، شروع به ذخیره‌سازی آن می‌کند که به این صورت موجب تعدیل در روند اقلیمی می‌شود. ‌ اگر در روند طبیعی ذخیره‌سازی انرژی اقیانوس اختلا‌لی ایجاد شود، با تغییر جهت بادها و جریانهای آبی اقیانوسها، نظم معمول به هم می‌خورد و نقاط مختلف با تغییرات جوی گاه به سمت افزایش خشکی و گاه به سمت باران و طوفان بارانی روبرو می‌شوند. ‌ وی با اشاره به جریانات آبی در اقیانوس‌ها گفت: اگر این جریانات آبی از قطب به سمت اقیانوس سرازیر شوند سرد و اگر از استوا سرازیر شوند گرم هستند. ‌

وقتی جریانات آبی سرد به منطقه گرم و یا برعکس می‌رسند بعد از اختلا‌ط باعث ایجاد ابر و وزش باد می‌شوند و به عبارتی تاثیری مستقیم در تغییر اقلیم و آب وهوا دارند. ‌ به طور کلی وزش باد، بارندگی و ایجاد توده‌های ابری پدیده‌هایی هستند که در زمان تبادل انرژی بین دو منطقه ایجاد می‌شوند. ‌ وقتی جریان آبی گرم به منطقه سردتر می‌رسد باعث گرم شدن لا‌یه رویی هوای آن منطقه می‌شود که بارندگی را در پی دارد در واقع هوای منطقه را ناپایدار و مرطوب می‌کند اما وقتی جریان آبی سرد وارد منطقه‌ای گرم می‌شود هوای آن منطقه پایدارتر و بارندگی کمتر می‌شود. ‌

مدیر مرکز علوم جوی اقیانوسی سازمان هواشناسی می‌گوید طی چند سال اخیر تحقیق در زمینه تاثیر تغییرات اقیانوسی روی اقلیم کشور، روند صعودی داشته است اما با توجه به سرعت زیاد پیشرفت علم و تکنولوژی در دنیا، این روند باید در کشور شتاب بیشتری گیرد. ‌