اعتماد به نفس زنان زیر سایه فرهنگ سنتی مردسالارانه

گفت وگو با دکتر «المیرا علیجانی» پیرامون اعتمادبه نفس

اعتمادبه‌نفس در تمام مراحل زندگی نقشی موثر ایفا می‌کند. تجربیات نشان داده که عدم اعتمادبه‌نفس یا اعتمادبه‌نفس پایین منجر به اختلالات روانی از جمله افسردگی، اضطراب، امراض هراسی و... می‌شود. داشتن اعتمادبه‌نفس از خصوصیات برجسته‌ای است که متاسفانه اقلیتی در جامعه ما از آن برخوردارند، که در این جمعیت تنها درصد اندکی از زنان حضور دارند. زنان ایرانی نسبت به سایر زنان دیگر از اعتمادبه‌نفس پایین یا عدم اعتمادبه‌نفس برخوردارند که عامل آن را آن را باید اجتماعی دانست تا ذهنی و روحی. در زمینه اعتمادبه‌نفس، نقش خانواده در شکل‌گیری آن و دلیل ضعف آن در زنان با دکتر المیرا علیجانی، مدرس دانشگاه شهید بهشتی و مشاور خانواده گفت‌وگو کرده‌ایم که در زیر می‌خوانید:

● ویژگی‌های افرادی که اعتمادبه‌نفس دارند

اعتمادبه‌نفس ارزیابی درست شخص از توانایی‌های خود و زیر مجموعه عزت نفس است. دکتر المیرا علیجانی به یک‌سری از باورهایی اشخاصی که دارای اعتمادبه‌نفس هستند، اشاره می‌کند:

- شخصی که اعتمادبه‌نفس دارد، اعتقاد راسخی به این امر دارد که انسان مقدس است و در نتیجه درصدد توهین و تحقیر خود بر نمی‌آید.

- افرادی که از اعتمادبه‌نفس لازم برخوردارند هویت خود را می‌شناسند. اینکه چه کسی هستند؟ چه نقشی دارند و... .

- این دسته از افراد معتقدند من «منم» و تو «تویی». ما از هم جداییم یعنی اینکه من اعتقادات و باورهای خودم را دارم و تو هم اعتقادات و سلایقی متفاوت از من داری. در واقع این افراد وابستگی مریض‌گونه ندارند. یعنی باور دارند «من» نه از «تو» برترم نه پست‌تر و نه بالاتر یا پایین‌تر یا... . در واقع شخصی که اعتمادبه‌نفس دارد خود را با دیگران مقایسه نمی‌کند.

- شخصی که اعتمادبه‌نفس دارد باورش بر این است که من خوب خودم هستم. یعنی اینکه توانایی‌ام در این حد است، این یعنی قبول کردن توانایی خود.

- این دسته از افراد از حد و اندازه‌ای که هستند خجالت نمی‌کشند و از منزلت اجتماعی و اقتصادی‌شان شکوه و شکایتی ندارند چرا که بر توانایی‌های خود آگاهی دارند.

- باور این دسته از افراد این است که «امروز» مساوی است با «فردا». یعنی خوشحالی امروز خوشحالی فرداست، غم و اندوه امروز، غم و اندوه فرداست. به همین دلیل کار امروز را به فردا نمی‌اندازند.

- اشخاصی که از اعتمادبه‌نفس برخوردارند ارزش و اعتبار خود را زیر سوال نمی‌برند و بر این باورند که من «قابل احترام» هستم. به طور معمول این افراد از واژه‌های عامیانه چون «خاک زیر پاتم»، «نوکرتم» و... استفاده نمی‌کنند.

- این دسته از افراد اعتقاد دارند که «من خوبم»، «تو خوبی»، اما ممکن است هرکدام‌ از ما اشتباه کنیم.

- درصدد حل مسایل هستند نه پاک کردن صورت مساله و به دنبال مقصر نمی‌گردند و انگشت اتهام را به سمت خود می‌گیرند. این دسته از افراد از دیگران توقع ندارند.

- کسی که اعتمادبه‌نفس دارد از دیگران طلبکار نیست و شخصی مسوولیت‌پذیر است.

- این دسته از افراد در زندگی هدفمندند و برای آینده خود برنامه‌ریزی می‌کنند.

- اشخاصی که از اعتمادبه‌نفس بالایی برخوردارند به دنبال لذت بردن از زندگی، خوشی و تفریح هستند نه به دنبال رنج و اندوه.

- این دسته از اشخاص مشکلات خود را از طریق خرافات، اعتقادات، باورها و سنن اشتباه حل نمی‌کنند و به دنبال راه‌حل علمی و منطقی هستند.

- افرادی که اعتمادبه‌نفس دارند فرق بین گذشت، بخشش و فداکاری را می‌دانند. کسانی که اعتمادبه‌نفس ندارند نمی‌توانند بین این سه مورد تعادل برقرار کنند و بی‌جهت می‌گذرند، می‌بخشند و فداکاری می‌کنند.

- و در نهایت این افراد معتقدند «من دوست‌داشتنی‌ام»، «من خواستنی‌ام» و... .

● و اما اعتمادبه‌نفس کاذب

اعتمادبه‌نفس کاذب از جمله صفات یا خصوصیاتی است که وابسته به یک عامل زودگذر است، عواملی چون ثروت، شهرت، محبوبیت، قدرت، زیبایی ظاهر و... . این مدرس دانشگاه معتقد است: «افرادی که دارای اعتمادبه‌نفس کاذب هستند در واقع توانایی‌های خود را بیشتر از آنچه که در حد توان دارند در نظر می‌گیرند که همراه با غرور است.«من می‌توانم» یا «من از پس همه چی برمی‌آیم»، جملات افرادی است که دارای اعتمادبه‌نفس کاذب هستند. که متاسفانه نشان از پوچی و تهی بودن دارد. این دسته از افراد کاملا دچار خود بزرگ بینی هستند.»

نقش پررنگ خانواده در ایجاد اعتمادبه‌نفس

بهترین زمان برای شکل‌گیری اعتمادبه‌نفس دوران کودکی است و کسانی که از این قضیه رنج می‌برند مسلما در دوران کودکی خود مشکلات عدیده‌ای داشته‌اند. والدین به عنوان مهم‌ترین افراد زندگی کودک در بدو تولد نقش مهمی در شکل‌گیری اعتمادبه‌نفس فرزندانشان دارند. دکتر علیجانی در این‌باره می‌گوید: «کودکان از سنین دوسالگی تا هشت‌سالگی پایه‌های نخستین تربیتشان شکل می‌گیرد. زمانی که کودک روی دو پایش می‌ایستد، حرف می‌زند، می‌خندد و... نیاز به توجه، تشویق و تایید از سوی والدینش دارد. این توجه و تشویق به قدرت، درک و فهم کودک از خود و پیرامونش کمک بسیاری می‌کند. گاهی اوقات دیده می‌شود افراد به دلیل قضاوت‌های منفی بزرگ‌تران در دوران خردسالی خود را موجوداتی بی‌ارزش و دوست‌نداشتنی و غیرخواستنی می‌دانند. پدر و مادرها باید بدانند که سال‌های نخستین رشد کودک حساس‌ترین دوره رشد ذهنی و عاطفی است.» وی در پاسخ به اینکه دخترها بیشتر دچار عدم اعتمادبه‌نفس می‌شوند یا پسرها گفت: «اگر جامعه خودمان را فاکتور بگیریم به این سوال نمی‌توان پاسخ قطعی داد چرا که به تیپ شخصیتی افراد بستگی دارد اما در جامعه ایران اوضاع متفاوت است و دختران و زنان بیشتر دچار عدم اعتمادبه‌نفس می‌شوند.»

● چرا زنان اعتمادبه‌نفسشان پایین است؟

مطالعات انجام شده درباره زنان ایرانی حاکی از نداشتن اعتمادبه‌نفس به دلیل فقدان احساس قدرت کنترل روی زندگی شخصی و روح آسیب‌پذیرشان است. این متخصص در این زمینه بر این باور است: «دختران و زنان ایرانی با مساله نداشتن اعتمادبه‌نفس درگیری بسیاری دارند. زمانی که اعتقادات، ارزش‌ها و باورهای خانواده با جامعه هماهنگ نباشد می‌تواند تاثیری منفی در تربیت دختران داشته باشد. زمانی که تفاوت فرهنگی بین محیط پیرامون که شامل دوستان، دانشگاه و محیط‌های اجتماعی دختر است و خانواده و خاستگاه او شکل می‌گیرد، متاسفانه این تضاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دختر را برای رسیدن به خود‌شناسی سردرگم و خسته می‌کند چرا که یکی از عوامل مهم شکل‌گیری اعتمادبه‌نفس در دختران شناخت هویت خود در جامعه و محیط پیرامونش است.» دکتر علیجانی نقش فرهنگ مردسالارانه را در گرفتن اعتمادبه‌نفس در جنس مونث موثر می‌داند و اظهار می‌کند: «فرهنگ مردسالارانه هویت زن را نادیده می‌گیرد و نفع زن را نمی‌بیند و حالا این زن چگونه می‌تواند در این فرهنگ به این دیدگاه برسد که قابل احترام است؟ در سنتی که حرف اول و آخر را مرد می‌زند، دختر از همان اوان کودکی دیده نمی‌شود، اهمیت و توجه لازم به وی داده نمی‌شود و ذوق، سلایق و خلاقیتش نادیده گرفته می‌شود که همه این موارد منجر به اعتقادات و باورهای غلط در او می‌شود که من «دوست‌داشتنی» و «خواستنی» نیستم، پسرها از من بالاتر، برتر، قدرتمند‌تر و عزیزترند. این مسایل باعث می‌شود که ما امروزه با مراجعان بی‌شماری از زنان روبه‌رو می‌شویم که به دنبال خود حقیقی‌شان هستند.»

دکتر علیجانی در مورد نقش مشاوران و درمانگران برای بالا بردن اعتمادبه‌نفس افراد می‌گوید: «خوشبختانه اعتمادبه‌نفس در هر زمان و سنی قابل ترمیم است. یک مشاور با شناختی که روی مراجعانش پیدا می‌کند به آنها کمک می‌کند که اعتقادات و باورهای درست و غلطشان را تفکیک کنند و اعتقادات و باورهای صحیحشان را جایگزینش کنند.» وی در مورد رابطه بین عدم اعتمادبه‌نفس و شکل‌گیری اختلالات روانی نیز اظهار کرد: «اعتمادبه‌نفس پایین ممکن است برخی از اختلالات از جمله افسردگی را تشدید کند. یعنی افسردگی کوتاه‌مدت را تبدیل به افسردگی مزمن کند البته ناگفته نماند که اگر شخص از نظر ژنتیکی آماده اختلالات روانی باشد، عدم اعتمادبه‌نفس در شکل‌گیری اختلالات خیلی نقش دارد.»

فرزانه نیکروح‌متین

عکس: مهدی حسنی، شرق