آداب و سنن رایج در ترکمنستان

هر جامعه ای با آداب و رسوم خاص خودش شناخته می شود مثلا در جوامع غربی یک سلسله آداب و سنن حاکم است و در جامعه شرقی با توجه به روحیه های افراد و عوامل فرهنگی گوناگون نوع خاصی از آداب و سنن جریان دارد

هر ملتی به آداب و سنت‏هایی پای‏بند است که از آباء و اجداد گذشته برای آنها به ارث رسیده است. در بعضی از جوامع انسانی پای‏بندی به این آداب و سنن از اهمیت زیادی برخوردار است. و در بعضی دیگر در اثر بی‏توجهی و گذشت زمان، آداب و سنن رایج در میان آن قوم به فراموشی سپرده می‏شود و اثری از آداب و رسوم و سنت‏های گذشتگان برجای نمی‏ماند.

هر جامعه‏ای با آداب و رسوم خاص خودش شناخته می‏شود. مثلا در جوامع غربی یک سلسله آداب و سنن حاکم است و در جامعه شرقی - با توجه به روحیه ‏های افراد و عوامل فرهنگی گوناگون - نوع خاصی از آداب و سنن جریان دارد.

در این مقاله به بحث از برخی سنت‏های رایج در میان جامعه ترکمن به ویژه کشور ترکمنستان می‏پردازیم:

۱ - احترام فراوان به قرآن

یکی از آداب مردم ترکمنستان، احترام بسیار زیاد به قرآن و قاری قرآن است. آن‏ها قرآن را با احترام قرائت می‏کنند و قاری قرآن را در صدر مجلس می‏نشانند. در همه میهمانی‏های مذهبی و دینی (احسان به آداب و سنت‏های رایج در ترکمنستان پدر و مادر و یا نذر و غیره) جهت تبرک و تیمن، قاری قرآن دعوت می‏کنند و قبل از انجام هر کاری، آیاتی از قرآن را تلاوت می‏کنند.

۲ - احترام ویژه به روحانی

در بین همه مذاهب چهارگانه اهل سنت احترام به روحانی یک امر واجب و ضروری شمرده می‏شود، ولی در میان ترکمن‏ها روحانی از احترام خاصی برخوردار است. در مجالس، روحانی را در صدر مجلس می‏نشانند و اداره امور مجلس را به او واگذار می‏کنند. روحانی نیز با خواندن قرآن و سخنرانی و طرح پرسش و همچنین پاسخ به آن‏ها، مجالس آن‏ها را اداره می‏کند. گاهی یک مجلس فاتحه‏ خوانی هفت روز ادامه پیدا می‏کند و در این مدت، روحانی مشغول تبلیغ می‏باشد.

۳ - سفره نان

در میان ترکمن‏ها نان و سفره نان از احترام فوق ‏العاده‏ای برخوردار است و هر کس به این امر مهم توجه نکند، بسیار مورد نکوهش قرار گرفته و سرزنش می‏شود. هر مسلمانی باید احترام نان و سفره را نگه دارد، نان را خرد نکند، آن را با کارد نبرد و آن را برای بیرون بردن از سر سفره بر ندارد. نان را زیر ظرف غذا قرار ندهد، با نان دهانش را پاک نکند و در سر سفره از نان به عنوان دستمال استفاده نکند، نان را به زمین نریزد و هم‏چنین آن را پرت نکند و ...

از آداب سفره - که ترکمن‏ها در رعایت نمودن آن اهتمام زیادی می‏ورزند - عبارتند از:

۱ - شستن دست و دهان قبل از غذا و بعد از آن.

۲ - در سفره قرار دادن نان و نمک و همچنین استفاده از آن به عنوان اولین غذا.

۳ - آن‏ها نشستن بر سر سفره را طولانی نموده و این جمله را زیاد تکرار می‏کنند که سر سفره بودن جزو عمر محسوب نمی‏شود!

۴ - برای دعای سر سفره اهمیت زیادی قایل هستند و آن را به صورت گروهی و یا فردی می‏خوانند; حتی فرزندان خردسال خود را به خواندن آن عادت می‏دهند.

۵ - در هنگام خوردن غذا صحبت نمی‏کنند، آرام و ساکت نشسته و غذا را با طمانینه میل می‏کنند.

۶ - در بیشتر موارد غذا را به صورت دسته‏ جمعی مصرف می‏کنند.

۴ - احترام به اموات

در جامعه ترکمنستان اموات از احترام فوق ‏العاده‏ای برخوردارند. ترکمن‏ها به هر طریق ممکن یاد و خاطره اموات را زنده نگه می‏دارند و برای آن‏ها مجلس یادبود برپا می‏کنند. پس از وفات شخص متوفی، هفت روز برای او احسان کرده (مراسم فاتحه ‏خوانی برقرار می‏کنند) و تا روز چهلم هر روز، روحانی به خانه‏ اش دعوت می‏کنند تا برای شادی روح متوفی قرآن تلاوت کند. اهمیت زنده نگه داشتن یاد اموات و گذشتگان به حدی است که قبل از برگزاری هر نوع جشنی در یک خانواده، صاحب‏خانه جهت ‏شادی ارواح گذشتگان، سفره احسان پهن می‏کند، روحانی را نیز دعوت می‏کند تا به تلاوت قرآن بپردازد و بعد از آن برنامه جشن اجرا می‏شود.

یکی دیگر از آداب مهم در این رابطه فرستادن صلوات و ذکر گفتن هنگام عبور از کنار قبرستان و یا قبور اولیاء و امامزاده ‏ها می‏باشد. ذکر صلوات نیز حتما باید با کشیدن دست راست‏به صورت باشد.

۵ - پول نگرفتن در هنگام شب

در صورت نیاز به گرفتن پول در شب، طرف باید پول را به زمین گذاشته و آن‏ها پول را از زمین بردارند و مستقیما از دست طرف مقابل نگیرند.

۶ - میهمانی

اگر کسی به خانه آن‏ها قدم گذاشت‏ حتما باید نان و نمک آن‏ها را بخورد هر چند که سیر باشد; آن‏ها حتما برای هر وارد شونده در هر زمان که باشد نان و نمک می‏آورند!

هنگام ورود به خانه ترکمن‏ها، جلوی در ورودی حیاط برای احوالپرسی دست دراز نمی‏کنند، بلکه یا باید صاحب‏خانه بیرون بیاید و یا میهمان به داخل حیاطشان قدم بگذارد تا احوالپرسی کنند.

۷ - احترام به قبور بزرگان

به قبور امامزاده‏ها و اولیاء الهی و مؤمنین سابقه‏دار احترام زیادی می‏گذارند و در کنار قبور آن‏ها سفره احسان پهن می‏کنند، قربانی می‏دهند و جهت ‏برآوردن حاجت‏ هایشان به آن‏ها متوسل می‏شوند. در این میان اهمیت‏ بسیار زیادی برای زیارت امام رضاعلیه السلام قائل ‏اند. شاید یکی از بزرگترین آرزوهای ترکمن‏های متدین، زیارت امام رضا علیه السلام باشد.

۸ - برپایی مراسم جشن عید نوروز

در این ایام به دید و بازدید همدیگر می‏روند و به یکدیگر تبریک می‏گویند، سفره عید پهن نموده و غذاهای متنوع درست می‏کنند و به بچه‏ ها عیدی می‏دهند و به شادی و چراغانی می‏پردازند. و همچنین به سیزده نوروز اهمیت‏ بسیاری می‏دهند; در این روز با شادی فراوان به صورت دسته‏ جمعی به دامن طبیعت رفته و غذایی آماده نموده و آن را میل می‏کنند.

۹ - تعاون و همکاری در کارهای سنگین

این مساعدت و تعاون در امور مشکل حکم قانون پیدا کرده و همه در برابر این قانون سر تسلیم فرود می‏آورند و به کمک و یاری هم می‏شتابند.

مثلا هنگام فوت یک نفر، همه مردم سریعا در منزل او گرد هم می‏آیند و برای دفن و امور دیگرش همکاری می‏کنند. به این صورت که فردی را به عنوان صندوق‏دار معرفی نموده و همه افراد (اعم از فامیل و ...) وجوه لازم را در اختیار آن صندوق‏دار قرار می‏دهند. او نیز همه مخارج و هزینه‏ های آن متوفی را تامین می‏کند.

۱۰ - جشن پیامبر اسلام ‏صلی الله علیه وآله

این جشن نیز از اهمیت‏بسیاری برخوردار است. نحوه اجرای این جشن به این صورت است که سن هر فرد از افراد خانواده که به سن مبارک حضرت محمدصلی الله علیه وآله یعنی به ۶۳ سالگی برسد، برای او جشنی به نام جشن پیامبر صلی الله علیه وآله برگزار می‏کنند. همه دوستان و اقوام و خویشان را دعوت کرده و با غذای مفصلی از آن‏ها پذیرایی می‏کنند. آن‏ها نیز هر کدام با دادن هدیه‏ای رسیدن آن فرد به سن ۶۳ سالگی را به ایشان و اعضای خانواده ‏اش تبریک می‏گویند.

۱۱ - اطعام هنگام افتتاح

هنگام افتتاح هر ساختمان، مؤسسه، اداره و یا مسجدی، در آن اطعام می‏کنند و این کار بسیار با اهمیت است. در این اطعام فقط اعیان و اشراف دعوت نیستند، بلکه همه مردم عادی در آن شرکت می‏کنند.

۱۲ - ولیمه ختنه

از دیگر آداب رایج در میان قوم ترکمن اهمیت مساله ختنه و ولیمه آن است که این قوم مسلمان این جشن را به جهت مبارزه با دشمنان این سنت اسلامی (به ویژه در زمان حکومت کمونیست‏ها) بسیار با عظمت و با شکوه فراوان برگزار کرده و در این مراسم همه اقوام و اطرافیان را جهت صرف غذا دعوت می‏نمایند. آن‏ها نیز با هدایای خویش، این سنت نبوی را گرامی و پا برجا نگه می‏دارند.

۱۳ - اهمیت کلاه

از آداب رایج در بین ترکمن‏ها مساله کلاه و اهمیت آن است که در مجالس رسمی و خصوصا مجالس دینی و هنگام قرائت قرآن و فاتحه‏ خوانی و یا مراسم تدفین و تکفین میت‏ حتما باید مردها بر سرشان کلاه داشته باشند و حضور بدون کلاه اهانت محسوب می‏شود.

۱۴ - آسان بودن ازدواج

از آداب بسیار خوب که مشکلات بسیاری را حل می‏کند، آسان بودن امر ازدواج جوانان و غیر آنان است و شاید بتوان گفت ‏به برکت‏ سهل و آسان بودن ازدواج در این کشور، مشکلی به نام ازدواج در میان نیست و هر کس در هر شانی و مقامی و در هر وقت اراده ازدواج کند، می‏تواند این امر مقدس را انجام دهد. در انجام امر ازدواج شرط اساسی توافق پسر و دختر است و دیگر امور در آن دخالت چندانی ندارند.

در این گونه مراسم، به دلیل سنگینی مخارج و هزینه‏ ها، مردم به کمک هم می‏شتابند و با جمع‏ آوری پول پدر عروس و داماد را مورد حمایت مالی قرار داده و همه هزینه‏ های جشن را تامین می‏کنند.

ترکمن ها معمولا در مراسم عروسی، همه مردم شهر و یا منطقه خود را - به وسیله اعلان عمومی در کوچه و خیابان و توسط بلندگو - به صرف شام دعوت می‏کنند.

محمد جواد قهرمانی