وقتی پرِ قو زمخت می شود

تک فرزندی و مشکلات آن

همین یکی دو ماه پیش، مدیر کل دفتر سلامت، جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت آنچه را که مدت‌هاست​ بین خانواده‌ها رواج یافته، در گفت‌وگویش با خبرگزاری ایسنا تائید کرد و خبر از رشد و گسترش تک‌فرزندی در جامعه داد.

تعداد خانواده‌هایی که به داشتن یک فرزند اکتفا کرده‌اند کم نیست. برخی از آنها اصولا خانواده‌ای سه‌ نفره را ترجیح می‌دهند و برخی دیگر که شمار بیشتری از این طیف را دربر می‌گیرد نیز به دلایلی چون افزایش مشکلات اقتصادی، اشتغال به کار زن و شوهر در بیرون از خانه، گرفتاری‌های خاص زندگی ماشینی و... ناچار از انتخاب گزینه تک‌فرزندی شده‌اند، اما از نظر بهداشت پرورشی و سلامت روانی خانواده، لازم است والدین چشم‌های خود را برای جلوگیری از تجربه طبعات منفی این انتخاب باز نگه دارند، زیرا تک‌فرزندی در صورت ناآشنایی با شیوه‌های آموزش و نادیده گرفتن روش‌های مناسب برای تربیت این تنها فرزند خانواده، مشکلات گونا‌گونی به همراه خواهد داشت.

● ناتوان در حل مشکلات

در نظر بگیرید فرزندی را که مدام تحت توجهات ویژه پدر و مادر از مشارکت در انجام کارهای سخت و آشنایی آرام آرام با مصائب گونا‌گون دور مانده است.

والدین او برای آن‌که تنها کودکشان سختی‌های آنها را نکشد، با فراهم آوردن همه چیز برای یک نفر، زمینه در مرکز توجه قرار داشتن وی و آماده بودن امکانات را در ذهنش نقش زده‌اند و او از واقعیات گاه سخت و خورنده زندگی تجربه ملموسی ندارد.

چنین فرزندی چطور می‌تواند با سختی‌ها، بن‌بست‌ها و فشارهای زندگی یا حتی روحی و روانی در مواجه​با مشکلات روزمره‌اش کنار آید؟

محول کردن برخی کارهای در حد توان و سن و سال کودک، بویژه تاکید بر انجام و حل مشکلاتش همراه با راهنمایی‌ها در صورت نیاز، پرهیز از توجهات ویژه و ابراز علاقه‌های افراطی و... مانند آن می‌تواند سبب شکل‌گیری بهتر شخصیت کودک تک‌فرزند شود.

● گسترش احساسات منفی

کودک تک‌فرزند به سبب آن‌که همواره با نشانه‌های علاقه‌مندی والدین روبه‌رو بوده که بدرستی راه پروراندن شخصیت کودک را طی نکرده‌اند، با تصور ناخودآگاه این احساس که فردی مهم به شمار می‌رود، اندک‌اندک مغرور شده و همه جا خود را بدون رقیب خواهد دید بنابراین وقتی در جمع حضور یابد، همین توقع را از دیگران خواهد داشت. واقعیت ممکن است چنان نباشد و غرور و حسادت سبب بروز احساسات از سوی وی شود.

وقتی احساساتش برانگیخته شود یا به سمت رفتارهای پرخاشگرانه و دعوا پیش خواهد رفت یا ادامه روابط عاطفی با دیگران را کنار خواهد گذاشت.

برقراری روابط خود با دیگران را هم منوط به منافعی خواهد کرد که برای خودش به همراه داشته باشد. اینجاست که هر رفتار اندکی خارج از چارچوب پذیرفته شده ذهن خود را با قصد و غرض و همراه با توهین برداشت می‌کند و در نهایت چون ممکن است دیگران نیز چنین رفتاری را تحمل نکنند، این گروه فرزندان، افرادی درونگرا، کینه‌جو و مدام در حال کسب صفات منفی بیشتر هم خواهند شد.

بالا بردن حس مشارکت و همجوشی وی از طریق تشویق به ایجاد دوستی با هم‌سن و سال‌ها در موقعیت‌ها و اماکن گروهی مثل مهدکودک، همبازی شدن با کودکان دیگر، تشویق کردن وی به در اختیار گذاشتن اسباب‌بازی‌هایش به دیگران، آموزش مدیریت مشکل به زبانی در حد فهم وی و... تا حد زیادی جلوی بسیاری از این خطاها را خواهد گرفت.

● بزرگسالی زودرس

تک فرزندها از آنجا که بیشتر مواقع را با بزرگسالان می‌گذرانند خیلی زود از روحیه کودکی فاصله می‌گیرند و بیش از سنشان می‌نمایند.

حرف‌هایی می‌زنند و کارهایی می‌کنند که به قول معروف گنده‌تر از دهان یا سن و سالشان به حساب می‌آید. از همین رو زودتر هم احساس استقلال و متکی به خود بودن در آنها زنده می‌شود.

انتخاب همبازی‌هایی در رده سنی خود او، استفاده از ظرفیت مهدهای کودک و مدارس برای بیشتر کردن زمان گذران اوقات با همسالان وی و... در متعادل نگه داشتن این جنبه نیز کمک‌کننده و یاری‌رسان است.

● واژه‌های ذهنی

احساس نیاز به داشتن مابه‌ازای واقعی برای برخی واژه‌های ذهنی یکی دیگر از پیامدهای تک‌فرزندی است. واژه‌هایی چون عمو، خاله، دایی، عمه، دختر خاله، پسر عمو و... حداقل در برهه‌ای از زمان، ذهن آنها را با حسرت داشتن و تجربه کردنشان اشغال می‌کند.

خلأ پدید آمده از تماشای همسالانی که در خانواده‌های پرجمعیت همبازی و همکلام و همکلاس و حتی هم‌ خاطره می‌شوند، در بین کودکان تک‌فرزند با ابراز علاقه به چنین خانواده‌های پرفامیل و دارای رفت ‌و آمدهای بین فامیلی گاهی شکل حسرتمندانه‌ای به خود می‌گیرد و حتی در کلام و بیانشان اظهار می‌شود.

گاهی ترتیب دادن برنامه‌های تفریحی و گردش با دوستان و همکاران و حتی خانواده‌هایی با نسبت دورتر می‌تواند ذهن آنها را از این موضوع خارج کند. بویژه آن‌که آنها می‌توانند با صدا زدن دوستان خانوادگی با عناوین خاله و عمو، حس داشتن مابه‌ازای این واژه‌ها را تا حدودی تجربه کنند.

● احساس تنهایی

گاهی تنها بودن برای همه لازم است اما گاهی نباید همیشگی شود، زیرا تنهایی هم خوبی دارد هم بدی. تنهایی اگرچه فرصت اندیشیدن فراهم می‌آورد، اما اگر با احساس تنها بودن و توجه نکردن به شخص گره بخورد، آسیب‌رسان است.

این احساس در کودکان سبب ایجاد اشکال و اختلال در برقراری ارتباط می‌شود، او را در آغوش خود فرو می‌برد و اعتماد به نفسش را کم می‌کند.

اگر گمان کردید کودک‌تان با چنین احساسی روبه‌روست، با ثبت‌نام او در کلاس‌های هنری و مانند آن، وقت گذاشتن برای همکلامی با او و... کاری کنید که هم زمان تنهایی او کمتر شود، هم زمینه پیدا کردن دوستانی فراهم شود که به دلیل همسالی یکدیگر را بهتر درک کنند.

خانواده‌های تک‌فرزند برای آن‌که مشکلات‌شان زیادتر از آن نشود که به سببش تصمیم به داشتن فقط یک فرزند گرفته‌اند، لازم است همواره دانش و آگاهی‌های خود را در این زمینه بالا ببرند.

از فرصت‌های به دست آمده طی روز برای این منظور غافل نشوید تا در آینده کودکی نداشته باشید که در پر قو زندگی کرده و بزرگ شده، اما لطیف‌ترین رفتار یا گفتار را زمخت و ناجور می‌پندارد.