خطر امواج چقدر جدی است

پرسشی از مهندس علی گورانی کارشناس مسوول بهداشت کاربری امواج الکترومغناطیس وزارت بهداشت

پرتوها در زندگی ما کاربرد وسیعی دارند ولی متاسفانه در کشور ما با وجود استفاده گسترده‌ای که از وسایل پرتوزا می‌شود، رعایت نکات حفاظتی در برابر آنها چندان متداول نیست و این مساله می‌تواند عوارض خطرناکی به دنبال داشته باشد. در این رابطه، گفتگویی داشته‌ایم با مهندس علی گورانی، کارشناس مسوول بهداشت کاربری انرژی‌های هسته‌ای و امواج الکترومغناطیس وزارت بهداشت....

▪ آقای مهندس! لطفا در ابتدا تعریفی از پرتوها داشته باشید تا موضوع مورد بحث‌مان روشن‌تر شود.

ـ بله، واقعیت این است که ما در دنیایی از انرژی‌ها زندگی می‌کنیم. یکی از انواعی که شاید خیلی محسوس نباشد شکلی از انرژی است که از مواد یا دستگاه‌های مختلف به صورت طبیعی یا مصنوعی ساطع می‌شود و ما در معرض آنها هستیم. حتی در خیلی از موارد بدن گیرنده حساسی ندارد که متوجه شود این انرژی به ما برخورد می‌کند و در نتیجه موجب آزار ما می‌شود. البته برخی از انواع انرژی هم هستند که ما آنها را حس می‌کنیم؛ مانند انرژی حاصل از یک منبع نورانی.

▪ این انرژی‌ها چه انواعی دارند؟

ـ کلا دو نوع از این انرژی‌ها داریم: پرتوهایی که قدرت یون‌سازی دارند (پرتوهای یونیزان) و پرتوهایی که این قدرت را ندارند (پرتوهای غیریونیزان). پرتوهای یونیزان در صورت برخورد با بافت زنده می‌توانند تغییراتی در مولکول‌های DNA بدن ایجاد کنند و به بیماری‌هایی مانند انواع سرطان، ‌آب مروارید و حتی مرگ منجر شوند. این پرتوها که ما آنها را نمی‌بینیم، آن قدر انرژی‌شان زیاد است که اگر از کنارمان رد شود، هوا را تبدیل به یون می‌کنند و سپس، وقتی این یون‌ها به ما برخورد می‌کنند، مانند بمبی که ترکش آن به ما می‌خورد، به ما آسیب می‌زنند. اگر هم به صورت مستقیم با بدن ما برخورد کند، آن قدر انرژی دارد که بتواند باندهای شیمیایی بافت‌های بیولوژیک‌مان را بشکند و به بافت آسیب برساند. نقطه اوج پرتوگیری‌ ما در مباحث غیریونیزان به سال ۱۹۵۳ می‌رسد که بحث استفاده از وسایل برقی و مشخصا بحث انفجار ارتباطات الکترونیکی اتفاق افتاد. تا ۵۰ سال پیش، مقدار انرژی که به هر سانتی‌متر سطح بدن انسان می‌تابید، رقمی حدود ۱۰ تا ۱۵ میلی‌وات بر سانتی‌متر مربع بود اما در حال حاضر، هزاران وات به هر سانتی‌متر بدن ما انرژی می‌تابد که این میزان بسیار بالا و خطرناک است. پرتوهای غیر یونیزان هم از همین جنس هستند ولی انرژی‌شان آن قدر نیست که این دو پدیده را ایجاد کنند؛ مثلا پرتوهای فرابنفش، نور مریی، اشعه مادون قرمز، امواج مایکروویو و امواج رادیویی.

▪ پس پرتوهای غیر یونیزان، آن آثار سوء را ایجاد نمی‌کنند؟

ـ این‌طور هم نیست. اتفاقا الآن محافل علمی دنیا روی پرتوهای غیریونیزان تمرکز کرده‌اند. از آنجا که حجم بسیار عظیمی از این پرتوها به ما می‌خورد دانشمندان در پی ایجاد یک اصل ایمنی و محافظتی در دنیا هستند تحت عنوان ALARA که مخفف چند کلمه انگلیسی است به معنای «به حداقل ممکن رساندن»؛ یعنی تا جایی که می‌توانیم پرتوگیری را کم کنیم. این امر محقق نمی‌شود مگر اینکه آموزش‌های عمومی زیاد شده و منابع مولد اشعه به مردم معرفی شوند و مردم آن قدر با پرتوگیری‌ها آشنا شوند که خودشان آن را به حداقل ممکن برسانند.

▪ دریافت این پرتوها حد مجاز و استانداردی هم دارد؟

ـ بله، یک حد مجاز و استاندارد داریم اما دیدگاه جهان این است که در مورد پرتوها همان مجاز را هم خیلی مجاز ندانیم و به سمت حداقل ممکن برسانیم و تا جایی که ممکن است بیشتر از حد طبیعی پرتو دریافت نکنیم چون همان‌طور که می‌دانید ما به صورت طبیعی حجم عظیمی پرتوگیری می‌کنیم؛ مثلا خورشید یکی از منابعی است که به‌طور طبیعی حجم زیادی انرژی به ما می‌تاباند که یکی از انواع آن، پرتوی فرابنفش است. در بسیاری از کشورهای دنیا یک پروژه بین‌المللی را با حساسیت زیادی برای آن تعریف کرده‌اند تحت عنوان «برخورد خردمندانه با نور خورشید» و همان‌طور که می‌دانید، سرطان پوست در کشور ما بسیار شایع است و حدود ۱۶ درصد سرطان‌های کشور مربوط به سرطان پوست است. ما جزو کشورهایی هستیم که پیر پوستی زودرس بالایی داریم و همین‌طور آمار کاتاراکت یا آب مرواریدمان بالاست. جزو کشورهایی هستیم که سالانه حجم زیادی از هزینه‌های مردم صرف عارضه‌های پوستی‌شان می‌شود و طبق آمار، بیش از ۷۰ درصد این عارضه‌ها ناشی از پرتوگیری از نور خورشید است. سازمان انرژی اتمی می‌گوید کسانی که در طول عمرشان ۵ بار تجربه آفتاب‌سوختگی دارند در معرض خطر مشکلات پوستی و سرطان قرار دارند. با همه این حرف‌ها هنوز در کشورمان یک برنامه ملی آموزش همگانی و اطلاع‌رسانی عمومی را تدوین نکرده‌ایم تا مردم بفهمند چه حجم پرتو می‌گیرند و چگونه باید حجمی از عارضه‌های پوستی را کم کنند.

▪ چه وسایلی در خانه و محل کار، ساطع‌کننده انرژی هستند؟

ـ قبل از اینکه از این وسایل نام ببرم باید بگویم که وقتی یک الکترون حرکت می‌کند ذاتا دو میدان الکتریکی و مغناطیسی اطراف خود ایجاد می‌کند. منتها بسته به شکل حرکت، وسیله‌ای که در اختیار داریم و برق شهری، در این میدان‌ها شدت و ضعف داریم؛ مثلا اگر برق را از روی سیم‌پیچ عبور بدهیم (مثل ماشین لباس‌شویی)، میدان مغناطیسی‌ای که ایجاد می‌شود بسیار شدید و میدان الکتریکی آن ضعیف است اما در یک پتوی برقی قدرت میدان الکتریکی بیشتر از میدان مغناطیسی است. حتی سیمی که از زیر سطح دیوار عبور کرده، دارای تابش‌های الکترومغناطیسی است. بنابراین زمانی که به دیوار تکیه می‌دهید در میدان تابش آن قرار می‌گیرید. زمانی که یک وسیله برقی خاموش ولی دوشاخه آن به پریز وصل است، دارای میدان الکتریکی است ولی به محض روشن شدن، میدان مغناطیسی نیز در اطراف آن ایجاد می‌شود. هرچه ولتاژ یک وسیله بیشتر باشد، میدان مغناطیسی آن شدیدتر می‌شود. شاید بسیاری از ما در مورد امواج خطرناک منتشرشده از دکل‌های فشار برق قوی مطالبی شنیده باشیم ولی آیا می‌دانستید که طبق نتایج تحقیقات علمی، میدان مغناطیسی یک سشوار روشن چند برابر میدان مغناطیسی ایجاد شده در زیر یک دکل برق است؟! میدان مغناطیسی ناشی از ماشین لباس‌شویی نیز همین طور است. بنابراین توصیه می‌شود هرگز کودک خود را در نزدیکی ماشین لباس‌شویی روشن نخوابانید. کلا هر جا که برق هست و سیم ‌برقی وجود دارد ما در معرض میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی هستیم. بنابراین کلیه وسایل برقی مولد این پرتوها هستند و نیاز است که ما خودمان را از همه این وسایل حفظ کنیم. مثلا در داخل فر مایکروویو وسیله‌ای قرار دارد که نوسان‌ساز و غیریونیزان است اما در حدود ۳۰۰ مگاهرتز (۳۰۰ میلیون بار در ثانیه) نوسان‌سازی می‌کند. به همین دلیل افرادی که می‌‌خواهند از این وسیله استفاده کنند باید اطلاعات‌شان را افزایش دهند. ضمنا باید بدانید بعد از مدتی که از مایکروویو استفاده کردید دستگاه فرسوده شده و پرتوها نشت پیدا می‌کنند و تاثیرات بدی می‌گذارند.

▪ نظرتان در مورد آنتن‌های BTS تلفن همراه چیست؟

ـ آنتن های BTS تلفن همراه هم تشعشعات الکترومغناطیسی از خود ساطع می‌کنند و قرارگرفتن در معرض امواج این آنتن‌ها برای مدتی طولانی و در فواصلی کوتاه، خطرناک است و عوارض ثابت‌شده‌ای (سردرد، سرگیجه، مشکلات و تحریکات عصبی، افزایش فشارخون و ...) خواهد داشت. پرتوهای ساطع شده از آنتن‌های تلفن همراه نیز مانند هر منبع مولد دیگر، انرژی تولید می‌کند و اگر این انرژی‌ به مقدار زیاد ساطع شود، می‌تواند روی بافت‌های بیولوژیک اثر گذاشته و عارضه ایجاد کند.

▪ در نصب آنتن‌های BTS باید فواصل استانداردی را درنظر گرفت؟

ـ فاصله‌ها چندان مهم نیست؛ به این علت که شما می‌توانید در کنار یک آنتن قرار بگیرید اما مقدار انرژی‌ای که از آن آنتن دریافت می‌کنید، صدها مرتبه از آنتنی که کیلومترها از شما دور است، کمتر باشد. آن چه برای ما اهمیت دارد، استاندارد بودن این آنتن‌ها است، به‌‌طوری که مقدار انرژی که به سطح بدن افراد می‌رسد باید بین یک تا ۱۰ میلی‌وات باشد. چنانچه میزان انرژی‌ای که با بدن تماس پیدا می‌کند از این مقدار بیشتر باشد، به طور یقین بدن در معرض خطرات مختلفی قرار می‌گیرد. بنابراین طبق قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب سال ۱۳۶۷ برای هر مولد اشعه‌ای قبل از راه‌اندازی و نصب باید میزان انرژی‌های ساطع شده از آن اندازه‌گیری شود.

مریم منصوری