گشت و گذاری در بزرگ ترین نمایشگاه کتاب دنیا

هیچ کس به درستی نمی داند اولین بار نمایشگاه کتاب فرانکفورت چه زمانی برگزار شد. منابع تاریخی نوشته اند در قرن یازدهم میلادی، نسخه های خطی در بازار فرانکفورت دست به دست می شد، …

هیچ کس به درستی نمی داند اولین بار نمایشگاه کتاب فرانکفورت چه زمانی برگزار شد. منابع تاریخی نوشته اند در قرن یازدهم میلادی، نسخه های خطی در بازار فرانکفورت دست به دست می شد، اما فروش کتاب به شکلی که امروز ما در نظر داریم جز به کمک شخصی که بسیار به فرانکفورت نزدیک بود ممکن نمی شد؛ یوهان گوتنبرگ مخترع چاپ در سال ۱۴۵۰ میلادی که باعث شد تولید کتاب آسان شود و به مرور زمان تجارت در این حوزه هم رونق بگیرد.

نمایش و فروش کتاب در فرانکفورت قدیم هرگز تجارتی دست اول به شمار نمی رفت، اگرچه چاپگران و ناشرانی از هلند، فرانسه، انگلیس و سوئد کتاب ها را با قایق و از راه دریا به فرانکفورت می رساندند. برای شهروندان معمولی کتاب کالایی کم و بیش گران قیمت محسوب می شد. یک شهروند معمولی با پولی که برای یک نسخه انجیل می پرداخت، می توانست ما ه ها خرج و مخارج خانواده اش را تامین کند.

بدین ترتیب در قرن شانزدهم فرانکفورت به مکان گردهمایی طبقه نخبگان اروپایی تبدیل شد. استادان، معلمان و روحانیان عضو کلیسا راهی شهری در کرانه ماین می شدند تا ناشری برای نوشته های جدید خود بیابند یا متوجه شوند سطح کنونی دانش در رشته تخصصی آنان تا کجا گسترش یافته. از آن زمان مسیری که از بانک های ماین آغاز و به داخل فرانکفورت ختم می شود کوچه کتاب نام گرفته، نامی که همچنان پابرجاست. روح آزادی که بر نمایشگاه کتاب فرانکفورت حاکم بود وجه تمایز آن با دیگر مکان های فروش کتاب بود. حتی مارتین لوتر نیز می توانست نوشته های خود را اینجا به فروش برساند اگرچه در آلمان همه جا به او برچسب الحاد زده بودند. از این رو فرانکفورت جایگاه یگانه خود را تا سده هفدهم نیز حفظ کرد.

سده های هفده و هجده میلادی را می توان قرن کنترل های شدید و فزاینده نامید. امپراتور ماکسیمیلیان دوم سانسور را راهی برای پیشگیری از انتشار نوشته های «کفرآمیز» می دانست. بنابراین کمیسیون ویژه ای تشکیل داد که بر کتابفروشی ها نظارت و کتاب های ممنوع را جمع آوری می کرد.

وقوع جنگ ۳۰ ساله نیز عاملی شد تا جایگاه نخبگان به شمال کشور منتقل شود و از اهمیت مرکز فروش کتاب فرانکفورت چه در عرصه داخلی و چه جهانی روز به روز کاسته شود. در این دوران لایپزیک مرکز جدید داد و ستد کتاب در آلمان به شمار می رفت.

زندگی پس ازجنگ

۳۰۰ سال باید می گذشت تا فرانکفورت بار دیگر دوران تازه خود را به عنوان مرکز فروش کتاب آغاز کند. پس از جنگ خانمان سوز دوم جهانی، آلمان به دو پاره تقسیم شد و ناشران بخش غربی دنبال شهری بودند که جایگزین لایپزیک شود. چهار سال پس از اینکه شعله های جنگ فروکش کرد، اولین دوره نمایش کتاب فرانکفورت از ۱۸ تا ۲۳ سپتامبر سال ۱۹۴۹ در این شهر برگزار شد. این شروعی تازه برای کشوری بود که می کوشید آبروی از دست رفته خود را بازیابد و به دوران شکوه فرهنگی پیشین خود بازگردد. آمارهای دوره اول چشمگیر نبود، ۲۰۵ شرکت کننده حدود ۸ هزار و ۴۰۰ عنوان کتاب عرضه کردند و شمار بازدیدکنندگان به ۱۴ هزار نفر رسید. نمایشگاه کتاب هم مثل دیگر فعالیت های ادبی همواره از شرایط اجتماعی حاکم بر کشور آلمان طی دوره پس از جنگ تاثیر پذیرفته. آشکارترین این تاثیر در فاصله زمانی سال های پرآشوب ۱۹۶۷ تا ۱۹۶۹ رخ داد، آنجا که دانشجویان و گروه های مخالف ضد جمهوری ریاکار تظاهرات می کردند.بسیاری از آلمانی ها هنوز هم صحنه های درگیری و بازداشت در خیابان های اطراف نمایشگاه کتاب فرانکفورت را از یاد نبرده اند.

حمید مرتضوی