تاریخ رسانه در افغانستان

سال ١٢٥٢ خورشیدی همزمان با حکومت امیر شیرعلی خان را می توان سال تولد رسانه در افغانستان نامیددر این سال روزنامه شمس النهار نخستین روزنامه بود که در آسمان روزنامه نگاری افغانستان در خشید وصدای آزادی بیان را بلند نمود مسئولیت آن را میرزا عبدالعلی خان رئیس نخستین چاپخانه لیتوگرافی در افغانستان برعهده داشت

سال ١٢٥٢ خورشیدی همزمان با حکومت امیر شیرعلی خان را می‌توان سال تولد رسانه در افغانستان نامیددر این سال روزنامه شمس‌النهار نخستین روزنامه بود که در آسمان روزنامه نگاری افغانستان در خشید وصدای آزادی بیان را بلند نمود مسئولیت آن را میرزا عبدالعلی خان (رئیس نخستین چاپخانه لیتوگرافی در افغانستان) برعهده داشت.

شمس‌النهار در ۱۶صفحه و در ماه دو یا سه مرتبه منتشر می‌گردید و مقالات آن عمدتا توسط یکی از مردان فرهنگی آن روزگار به نام عبدالقادر پیشاوری نوشته می‌شد علاوه بر آن چند مترجم نیز در این نشریه حضور داشتند.

امیر شیرعلی خان بعد از مدتی در گذشت و انگلیسی‌ها هم با حمایت از امیر عبدالرحمن خان او را به قدرت رساندند و شمس‌النهار هم دیگر منتشر نشد. با مرگ امیر عبدالرحمان خان در سال ۱۹۰۱ میلادی امیر حبیب‌الله خان در کابل به قدرت رسید.

در واقع دوران حکومت حبیب‌الله خان را دوران شکل‌گیری مطبوعات نوین در افغانستان نام‌گذاری کرده‌اند و دلیل اصلی این نامگذاری را می‌توان در انتشار نخستین نشریه مدرن و نوین تاریخ افغانستان یعنی «سراج الاخبار» عنوان کرد. سراج الاخبار در هر ۱۵ روز یکبار منتشر می‌شد در این میان محمود طرزی درسراج الاخبار برای اولین بار اندیشه‌های نوین تجدد طلبانه را منتشر کرد.

سراج الاخبار در آن دوره رسانه‌ای بود که بسیاری از اصطلاحات سیاسی و فرهنگی جدید را وارد جامعه کرد.این اهمیت باعث شد تا محمود طرزی را پدر ژورنالیسم افغانستان لقب دهند. از منظر محتوایی سراج الاخبار افکار ملی گرایانه را با اندیشه‌های پان اسلامیستی منعکس می‌کرد و از گرایشاتی ضد انگلیسی نیز برخوردار بود. این رویکردها باعث شد که انگلیسی‌ها حبیب‌الله خان را تحت فشار گرفته و در نهایت انتشارنشریه بعد از هشت سال ممنوع شد.با روی کار آمدن امان الله روزنامه نگاری در افغانستان در بسار مورد توجه قرار گرفت و کسانی مانند محمود طرزی در حکومت جایگاه یافتند.

درا ین دوره بعد از سراج الاخبار نشریات تازه‌ای شکل گرفتند که می‌توان به ارشاد النسوان (اولین مجله زنان افغانستان در دوران معاصر) اشاره کرد. در کنار این اساس کار رادیو کابل هم در عهد امان الله خان گذشته شد اما فعالیت‌های رسمی آن در سال ۱۳۱۸ هجری شمسی که ریاست مطبوعات به وجود آمد شروع شد.

در واقع در دوران امان الله خان نخستین قانون مطبوعات افغانستان هم به وجود آمد و در قانون اساسی بندهایی نیز به مطبوعات اختصاص یافت که از جمله می‌توان به بند ۱۱ قانون اساسی اشاره کرد که این بند حق انتشار نشریه را در افغانستان به دولت افغانستان و اتباع آن محدود می‌کند. در زمینه رسانه‌ها از دیگر اقدامات امان الله خان در راستای سامان دهی اوضاع مطبوعات کشور را می‌توان در تاسیس ریاست مستقل مطبوعات دید. با سلطنت محمد ظاهر شاه فضای بازتری هم برای مطبوعات کشور به وجود آمد که به افزایش تعداد وشمارگان مطبوعات در کشور منتهی شد و دراین دوران نشریات جدیدی مانند هیواد (۱۳۳۸ شمسی به زبان پشتو)، کابل تایمز (۱۳۴۱ شمسی به زبان انگلیسی ) و...ایجاد شد. گذشته از این در زمینه رسانه‌های دیداری تلویزیون افغانستان در زمان ریاست جمهوری داوود خان تاسیس شد و فعالیت آزمایشی آن در سال ۱۳۵۷ شروع شد و هر روز یک ساعت برنامه داشت در سال‌های بعد چند فرستنده دیگر در ولایات نیز تاسیس شد.

درسال ۱۳۵۷ که کودتای هفت ثور در کابل رخ داد سیستم ونظام مطبوعاتی کشور به شدت تغییر پیدا کرد و بسیاری از نشریات توقیف شدند وتنها نشریاتی اجازه انتشار در کشور را یافتند که فقط و فقط اندیشه‌ها و آرمان‌های حزب دموکراتیک خلق (کمونیستی) را منعکس می‌کردند.در این دوران نشریاتی در کشور منتشر که برخی عبارتند از دثور انقلاب. پیام.حقیقت سرباز.

حقیقت انقلاب و...در این میان به نگاه بسیاری دوران ریاست دکتر نجیب الله را باید از دیگر دوره‌های فرمانروایی چپ گرایان در افغانستان جدا کرد، چرا که در این دوره بر اثر اتخاذ سیاست‌های تنش زدایانه تا حد زیادی قوانین حاکم بر مطبوعات نیز در کشور تغییر کرد. البته در این زمان تا سال پیروزی مجاهدین، گروه‌های جهادی هم با انتشار صد‌ها نشریه‌ با تیراژهای کم وزیاد به وجود آوردند اما با وجود این روند با پیروزی مجاهدین در کابل روزنامه و روزنامه نگاری تا حد زیادی از رونق پیشین افتاد اما چند روزنامه به نام‌های کابل، بالاحصار، صبح امید، شهر و... نیز منتشر می‌شدند.

در این حال با آغاز جنگ‌های داخلی در افغانستان روزنامه و روزنامه نگاری در افغانستان افول کرد و متعاقبا بسیاری از نویسندگان و اصحاب قلم از کشور خارج شدند وتعدادزیادی از تشکل‌های مطبوعاتی فعال در کشور نیز منحل گردیدند. در واقع با تسلط بنیاد گرایان طالبان در افغانستان رسانه‌های افغانستان دچار یک رکود بی‌سابقه شدند. رسانه‌هایی مانند تلویزیون با نگاه ایدئولوزیک آنها به طور کامل مورد بی‌توجهی قرار گرفتند وتلویزیون را تعطیل نمودند و تنها یک رادیو در افغانستان برنامه پخش می‌کرد که صدای شریعت نامیده می‌شد که فقط چند ساعت برنامه بیشتر در روز نداشت و مهم ترین تریبون تبلیغاتی طالبان نیز به شمار می‌رفت.

نشریه رسمی طالبان شریعت نام داشت که به صورت هفته نامه در کشور منتشر می‌شد و در مناطق تحت نفوذ طالبان توزیع می‌شد.در این بین در زیر حاکمیت طالبان برخی دیگر ازروزنامه‌ها ی قدیمی کابل نیز به فعالیت خود ادامه دادند اما به‌طور کلی دیدگاه امارت اسلامی افغانستان را منعکس می‌کردند. از جمله این نشریات می‌توان به نشریات هیواد و انیس در کابل و اتفاق اسلام در هرات اشاره کرد.با حمله امریکا ومتحدانش به افغانستان وفروپاشی طالبان مهم ترین دوران رسانه‌ها در افغانستان در تاریخ معاصر کشور به وجود آمده است که درسایه استقرار یک حکومت مرکزی و یک نظام سیاسی شبه دموکراتیک در افغانستان شاهد ظهور ده‌ها جریان با گرایش‌های مختلف در رسانه‌های دیداری شنیداری وچاپی درسراسر کشور هستیم.

علی رمضانی