نگاهی به وضعیت انرژی در کشور

در حال حاضر گرچه ایران از جمله کشورهایی است که از غنی ترین منابع انرژی برخوردار است اما استفاده نادرست از این منابع به دلیل عدم اطلاعات و آگاهی کافی و همچنین فقدان الگوی صحیح مصرف انرژی در کنار سایر مسائل عصر حاضر که کشورهای در حال توسعه با آن مواجه هستند سبب افزایش مصرف انرژی گردیده و سالانه به طور متوسط ۷درصد رشد داشته است

در حال حاضر گرچه ایران از جمله کشورهایی است که از غنی‌ترین منابع انرژی برخوردار است اما استفاده نادرست از این منابع به دلیل عدم اطلاعات و آگاهی کافی و همچنین فقدان الگوی صحیح مصرف انرژی در کنار سایر مسائل عصر حاضر که کشورهای در حال توسعه با آن مواجه هستند سبب افزایش مصرف انرژی گردیده و سالانه به طور متوسط ۷درصد رشد داشته است. مصرف سرانه انرژی در ایران متناسب با ساختار تولید، صنعت و اقتصاد کشور نبوده و به دلیل ارزانی حامل‌های انرژی و یارانه‌های دولتی کشور از وضعیت مصرف غیربهینه برخوردار است. با نگاهی به ترازنامه انرژی سال ۸۳ می‌توان به اهم موارد ذیل در مورد وضعیت انرژی کشور اشاره کرد.

▪ مصرف نهایی انرژی به میزان ۷۷۶/۲ میلیون بشکه معادل نفت خام، با رشدی معادل ۷/۴ درصد نسبت به سال ۱۳۸۲

▪ افزایش سرانه مصرف نهایی انرژی در سال ۱۳۸۳ به میزان ۶/۶ درصد نسبت به سال گذشته

▪ افزایش شاخص شدت مصرف نهایی انرژی از ۱/۹۰ در سال ۱۳۸۲ به ۱/۹۵ بشکه معادل نفت خام (مصرف انرژی نهایی به ازای یک میلیون ریال تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۸۳)

▪ کاهش نسبی شاخص بهره‌وری انرژی از رقم ۵۲۵/۴ (هزار ریال تولید ناخالص داخلی به ازای هر بشکه معادل نفت خام انرژی نهایی) در سال ۱۳۸۲ به رقم ۵۱۳/۱ هزارریال در سال ۱۳۸۳

▪ مصرف برق خانگی در سال ۱۳۸۳ با رشدی معادل ۶/۷ درصد نسبت به سال ۱۳۸۲ به میزان ۴۱ میلیارد کیلووات ساعت. در سال ۸۳ به طور متوسط هر مشترک بخش خانگی ۲۵۸۰ کیلووات ساعت برق مصرف کرده است.

▪ مصرف روزافزون برق در بخش خانگی، وجود وسایل خانگی برقی مختلف از قبیل یخچال و فریزر، تلویزیون، جاروبرقی، وسایل طبخ غذا و غیره همگی نشان دهنده اهمیت این حامل انرژی است. استفاده از سیستم روشنایی، گرمایش و سرمایش و حتی دستگاه‌های مخابراتی در منازل منوط به مصرف برق می‌باشد. در این افزایش جمعیت و به تبع آن بالا رفتن تعداد واحدهای مسکونی موجب گردیده است که بخش خانگی در رتبه اول مصرف برق در کشور قرار گیرد.

▪ طبق بررسی‌های انجام شده در سال‌های اخیر رشد مصرف انرژی در جهان سالانه ۱ تا ۲ درصد و در ایران۵ تا ۸ درصد برآورد گردیده است.

▪ رشد مصرف انرژی در ایران بیش از ۴ الی ۵ برابر متوسط رشد مصرف در جهان است.

▪ مصرف سرانه انرژی در ایران ۶۴ درصد بیش از متوسط جهان و تقریبا دو برابر برخی از کشورهای جهان است.

▪ در حال حاضر ایران با ۱درصد جمعیت جهان بیش از ۲درصد از فرآورده‌های نفتی را استفاده می‌کند.

▪ سالانه بیش از ۲۰ میلیارد دلار انرژی در کشور مصرف می‌شود که حدود یک چهارم آن با روش‌های مدیریت انرژی از جمله آموزش و آگاه‌سازی قابل بازیابی است.

▪ توجه به موارد فوق ضرورت آموزش و آگاه‌سازی اقشار مختلف جامعه را از نحوه استفاده درست از انرژی خصوصا دستگاه‌های انرژی‌بر خانگی و اطلاع از پیامدهای استفاده منطقی از آنها که به کاهش مصرف انرژی و هزینه در خانوار و حفظ منابع ارزشمند ملی می‌انجامد دوچندان نموده است.

چگونگی بهینه‌سازی در روند مصرف

تدوین برنامه‌های جامع جهت بهره‌وری از انرژی، مستلزم شناسایی کامل وضعیت موجود و تعیین دقیق وضعیت مطلوب آن در جمیع جهات برای استفاده‌کنندگان جامعه از ضروریات است. با توجه به اینکه مصرف، گلوگاه تمامی برنامه‌ریزی‌ها در سایر بخش‌ها نیز خواهد بود، برنامه‌ریزی اصولی در مورد آن، همه اقدامات انجام شده در قسمت‌های دیگر را نیز تحت شعاع قرار خواهد داد. اهمیت این مسئله به حدی است که تاکید و هشدار مکرر در مورد بهینه‌سازی لازم است با ارائه آموزش و آگاهی مناسب به مخاطبان آن صورت گیرد.

اجرای فرایند بهینه‌سازی مصرف انرژی در جامعه به شکل مطلوب و اثربخش نیازمند آموزش، انتقال اطلاعات و آگاهی، ایجاد انگیزه و در تعاقب آن تغییر رفتار مخاطبین در سیستم تولید، توزیع و مصرف است. لذا برای نیل به موارد فوق و همراه نمودن مخاطبین جامعه و تحقق اهداف مورد نظر ارائه دانش و آگاهی در زمینه پرسش‌های ذیل یا به عبارتی روشن شدن چیستی آن برای مخاطبین امری ضروری است:

۱) انرژی چیست؟

۲) چه نوع انرژی‌هایی مصرف می‌شود؟

۳) هدف از بهینه‌سازی انرژی چیست؟

۴) هزینه تولید انرژی چقدر است؟

۵) چقدر می‌توان از انرژی استفاده بهینه کرد؟

۶) ساعات پیک چیست؟ راههای مقابله با آن کدام است؟

۷) چگونه و تا چه میزان هر مشترک مصرف‌کننده می‌تواند در تغییر بار سیستم اثرگذار باشد؟

۸) رفتار مصرف کننده در ساعات متفاوت مصرف چگونه باید باشد؟

۹) استانداردهای کیفیت و کارایی کالا چیست؟

۱۰) مزایای توجه به این استانداردها از طرف مصرف‌کننده چیست؟

همچنین در ایجاد انگیزش و حساسیت “چراها” باید پررنگ و تاثیرگذار برای مخاطبان استدلال شود.

۱) چراباید در مصرف انرژی صرفه‌جویی کرد؟ که به نحوه استدلال و ارائه اطلاعات به مخاطبین در خصوص وضعیت انرژی در کشور برمی‌گردد؟

۲) چرا این مهم در مقوله مصرف انرژی کمتر مورد توجه قرار گرفته است؟ که به عدم ایجاد انگیزش و حساسیت تاثیرگذار، ضعف دانش، عدم آگاهی و مسئولیت‌های زیربنایی در این زمینه برمی‌گردد.(۱۲)

ذکر یک نمونه آموزش و انگیزش اثرگذار در مخاطبین پس از بحران نفتی ۱۹۷۳ (در کشورهای صنعتی)

کشورهای صنعتی پس از بحران نفتی سال ۱۹۷۳ با اعمال استراتژی‌های مختلف از جمله بهسازی نیروی انسانی و آموزش و آگاه‌سازی موفق به کاهش ۵۰درصد در مصارف انرژی و کاهش مصرف برق به میزان ۷ میلیون کیلووات در سال در حدود ۳۲درصد شدند.

برای مثال: یک خانوار۴ نفری در کالیفرنیای جنوبی با کسب آموزش‌های لازم و اعمال راهکارهای مدیریت مصرف و بهینه‌سازی مصرف انرژی و اقدامات کم هزینه و بدون هزینه ذیل:

- نصب روشنایی فلورسنت

- عایق بندی

- حذف کلیدهای اضافی

- تنظیم ترموستات

- استفاده بهینه از وسایل برقی

موفق شدند ۵۰ درصد مصرف انرژی خود را کاهش دهند و میزان آن را از kw‌۶۸۵۹/به/ kw۳۸۶۸ در سال تقلیل دهند.