رانندگی در جامعه اطلاعاتی

جماعت ساکن در کلانشهرهای ایران بر این باوراند که تعداد بسیار زیاد خودروها سبب بهوجود آمدن ترافیکهای طاقتفرسا در مسیرهای عبوری آنان است که اگر کارخانههای خودروساز کمی از سود خود دست بشویند, معضلات ترافیک حل میشود

جماعت ساکن در کلانشهرهای ایران بر این باوراند که تعداد بسیار زیاد خودروها سبب بهوجود آمدن ترافیکهای طاقتفرسا در مسیرهای عبوری آنان است که اگر کارخانههای خودروساز کمی از سود خود دست بشویند، معضلات ترافیک حل میشود! اما واقعیت این است که سرانه دارندگی خودرو در شهرهای ما نسبت به جمعیت و تعداد خانوارها بسیار پایینتر از استانداردهای فعلی شهرهای مترقی است و حتی جادههای شهری ما هم در شرایط فعلی میتواند پاسخگوی تعداد بیشتری از خودروها باشد که البته یک پیش شرط دارد: “استفاده صحیح و بهینه از امکانات موجود” آنچه در شهرهای ما مشکلات را پدید آوردهاست، به هیچ عنوان نمیتواند تعداد خودروها باشد بلکه تنها و تنها پیروی از الگوی نادرست مصرف از سوی شهروندان کلانشهرهای ما است. یک روز که در ترافیک مجبور به توقف شدهاید، نگاهی به خودروهای دور و برتان بیاندازید، چند خودروی تک سرنشین میبینید؟ با وجود طرحهای مختلف دولت در باره سهمیهبندی بنزین، هنوز هم در کشور ما روزانه مبلغ گزافی برای یارانه بنزین پرداخته میشود و در نتیجه قیمت سوخت بسیار پایین است؛ این مساله خود دلیلی است بر آنکه مالکان خودروهای شخصی به بهانههای مختلفی ترجیح دهند از وسیلهنقلیه خود استفاده کنند و در نهایت پدیدآورنده ترافیکی شوند که بر آن معترضاند! استقرار سامانههای هوشمند ترافیک و کاربری از ناوگان پیشرفته، شیوه جدیدی از حمل و نقل را پیشنهاد میکند که کاربران در مرحله تفکیک سفر-انتخاب وسیله نقلیه- آزادی عمل بیشتری داشته باشند: “به اشتراک گذاری وسایل نقلیه شخصی”. ۵ نفر را در نظر بگیرید که همگی مالک خودرو شخصی هستند و روزانه از مبدا مشترکی به سوی مقصدی مشترک سفر میکنند و به هر دلیلی استفاده از خودروی شخصی را ترجیح میدهند. اگر این افراد بهجای مسافرت به صورت تک سرنشین، خودروهای خود را به اشتراک بگذارند و هرکدام تنها یک روز از ۵روز را با خوردرو خود طی مسیر کنند، علاوه بر سود افتصادی و زمانی، روزانه ۴ خودرو از مسیر عبور آنها کاسته میشود.

انتخاب سفر و عملیات رزرواسیون یکی از استراتژیهای کلیدی برای کاهش تقاضای وسایل نقلیه جادهای و شهری است که با اجرای برنامه “به اشتراک گذاری وسایل نقلیه شخصی” به عنوان یک روش سفر مطرح میشود؛ در این روش بانک اطلاعاتی مربوط به وسایل نقلیه تک سرنشین یا کم سرنشین که توسط مالکان آنها به اشتراک گذاشتهشدهاند به همراه ساعت و مسیر تردد به عنوان یکی از گزینه های حمل و نقل در به کاربران سیستمهای هوشمند حمل و نقل معرفی می شود و مسافران مسیرهای مختلف، میتوانند با ساز و کار مشخصی، این وسایل نقلیه را در کنار گزینههایی همچون ناوگان عمومی(سواریها، مترو، اتوبوس، تراموا و ...) بررسی و انتخاب کنند. پیشنهاد استفاده از روشهای دیگر حمل و نقل و ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضای هر یک از روشها با معرفی جایگزین به مسافران نیز از دیگر وظایف این سیستمهای هوشمند است؛ در واقع خدمات این سیستم با بهینهسازی تقاضا، با در نظرگرفتن امکانات عرضه، یکی از عوامل چهارگانه مدل کلاسیک حمل و نقل را اصلاح و در نهایت به بهبود چرخه حمل و نقل کمک در خور توجهی میکند.

رانندگی در جامعهاطلاعاتی بر پایه اطلاعرسانی با استفاده از ابزار فناورانه و مدیریت هدفمند اطلاعات استوار است؛ به گونهای که سیستمهای ناوبری پیشرفته به عنوان یکی از ارکان اصلی معماری ITS مطرح میشود. پیشنهاد یک مسیر مطمئن و به دور از تراکمهای ناخواسته توسط سیستمهای اطلاعاتی و هوشمند و انتخاب آن توسط مسافر در روانسازی جریان ترافیک تأثیر مطلوب و قابل توجهی خواهد داشت. از طرفی کاهش مصرف سوخت خودرو، آلودگی هوا و زمان سفر و همچنین بالا بردن ضریب اطمینان در رانندگی و افزایش احساس آرامش در مسافر از نتایج مطلوب و دائمیآن و از آثار سیستمهای ناوبری پیشرفتهITS هستند. از سنت تا جامعهاطلاعاتی اطلاع رسانی در سیستمهای حمل و نقل از دیرباز جزو اصلیترین دغدغههای برنامهریزان و مدیران این بخش بودهاست؛ چون اهمیت آن از زمان پیدایش حمل و نقل بر بشر هویدا شده بود. اما آنچه در گذشته و با استفاده از ابزار سنتی اطلاعرسان در اختیار کاربران قرار میگرفت، بیشتر جنبه کنترلی و هشدار دهنده داشت و در اغلب موارد ابزارهای ایستا و ثابت برای این منظور به کار گرفته میشدند؛ علائم و تابلوهای راهنمایی و رانندگی، خط کشی راهها، چراغهای راهنمایی و ... همه از ابزار اطلاعرسانی هستند. ظهور “رادیو ترافیک” برای اطلاعرسانی دقیقتر و البته پویاتر به کاربران سیستمهای شهری و جادهای حمل و نقل از جمله تحولهای شگرف سیستمهای سنتی اطلاعرسان بود. ارایه اطلاعات لحظهای مسیرها و همچنین پخش موزیک، برنامههای اصلی این رادیوها را تشکیل میدهد که همین عامل باعث شدهاست تا این رادیوهای هنوز هم جزو پرمخاطبترینها باشند؛اما وجود این رادیوها برای سیستمهای حمل و نقل امروزی لازم است اما به هیچوجه کافی نیست. رانندگان برای انتخاب شیوههای مختلف سفر و همچنین مسیرهای خلوتتر به اطلاعات بیشتری احتیاج دارند که تنها یک محیط اطلاعاتی پویا میتواند پاسخگوی آنها باشد. مسافران در جامعهاطلاعاتی از خدمات سامانههای هوشمند حمل و نقل بهره میبرند و سیستمهای بهینهسازی شده اطلاعرسان جادهای چون تابلوهای متغیر خبری، سیستمهای اطلاع رسان درون خودرویی و سیستمهای مسیریاب مبتنی بر بسترهای مخابراتی یا GPS به آنها خدماتی با کیفیت برتر ارایه میکنند. کمک به رانندگان ارایه اطلاعات کامل ترافیک، راهنمایی قابل اعتماد مسیر و ارایه اطلاعات مربوط به مقصد از راهکارهایی است که در سیستم ناوبری پیشرفته برای کمک به رانندگان و سایر مسافران استفاده میشود؛ در این سیستمها مسافران به عنوان تصمیم گیرندگان اصلی مورد حمایت اطلاعاتی قرار میگیرند تا با آگاهی کامل از شیوههای سفر ،میزان تاخیرها ،انتخاب مسیرها و محاسبه تقریبی هزینههای زمانی و مالی قبل از سفر، بهترین تصمیم را اتخاذ کنند. کارشناسان امور شهری معتقدند افزایش نقش موثر مسافران در تصمیمگیریهای مربوط به سفر، علاوه بر تاثیرات بسیار مثبت روحی روانی شخصی، تاثیر بهسزایی در مشارکت افراد در بهبود نظامهای حمل و نقل شهری خواهد داشت.

در این سیستم ها با تقسیم بندی مخاطبان، برای رانندگان استفاده از تابلوهای پیام متغیر، رادیوهای مشاور و یا سایر سیستم های اطلاع رسانی درون خودرویی، برای اطلاع رسانی وضعیت جاده ،آب و هوا، رویدادهای ناگهانی ، مسیرهای جایگزین ، هشدارهای ایمنی و ... و نیز برای مسافران و استفاده کنندگان از سیستم حمل و نقل عمومی، سیستم مدیریت جدول زمانبندی جهت آگاهی از زمان حرکت ، توقف در ایستگاهها ، تاخیرهای احتمالی و ... پیش بینی شده است مدیریت و پشتیبانی مدیریت و پشتیبانی حمل و نقل عمومی به خدماتی گفته می شود که به موجب آن کارایی ناوگان عمومی شهری یا بین شهری افزایش می یابد و مسافران با علاقه و رضایت بیشتری این سیستم را برای جا به جایی خود به کار می برند. به طور کلی خدمات حمل و نقل عمومی شامل اقداماتی به منظور افزایش تمایل مردم به استفاده از شیوه های حمل و نقل عمومی از طریق ارتقای کارایی، جلب رضایت مشتری، کاهش هزینه، ارتقای ایمنی و امنیت حمل و نقل عمومی و کاهش به کارگیری وسایل نقلیه شخصی است. ارائه اطلاعات مربوط به وسایل نقلیه عمومی قبل، به هنگام و بعد از سفر، ارائه اطلاعات مربوط به سیستم حمل و نقل عمومی، کمک به انتخاب تاکسی و اتوبوس به عنوان وسایل نقلیه مطمئن و استفاده از آن ها بر اساس تقاضا و همچنین اجرای حق تقدم برای عبور وسایل نقلیه عمومی در معابر از اقداماتی است که در این زمینه صورت می گیرد. از سوی دیگر، حمل و نقل کالا به عنوان مکمل سیستم های جا به جایی مسافر، نقش به سزایی در زندگی انسان ها دارد. سامانه های هوشمند حمل و نقل در این بخش نیز راهکارهایی دارد که در شاخه مدیریت و پشتیبانی حمل و نقل تجاری قرار می گیرند و به بهبود کارایی این سیستم ها می انجامد و هدف اصلی آن افزایش ایمنی و کاهش زمان سفرهای ایمن است. کمک به مدیریت عملکرد وسایل نقلیه تجاری از طریق ارائه اطلاعات عملیات و بار و همچنین حرکت گروهی و خودکار وسایل نقلیه تجاری و ارائه اطلاعات عملکرد سایر شیوه های حمل و نقل نیز از کاربردهای این بخش است. صدور کارت هوشمند خودرو و رانندگان حرفه ای، به کارگیری سیستم های توزین در حال حرکت و اخذ الکترونیکی عوارض، استفاده از سیستم های هوشمند مدیریت پایانه های کالا و مسافر و سیستم های مکان یاب را باید جزو مهمترین ملزومات این بخش دانست. حمل و نقل عمومی گسترش حمل و نقل تجاری و عمومی به عنوان رمز توسعه اقتصادی همراه با آسایش یک کشور شناخته می شود و سطح خدمات آن نیز یکی از شاخص های مهم توسعه یافتگی جوامع است؛ در حالی که در کشور ما پایین ترین سطوح خدمت رسانی “Level Of Service) را در بخش حمل و نقل عمومی شاهد هستیم. سطح پایین خدمت رسانی در بخش حمل و نقل عمومی باعث شده است تا شهروندان شهرهای بزرگ، سایر شیوه های حمل و نقل نظیر استفاده از خودروهای شخصی را ترجیح بدهند. مدیریت و پشتیبانی عملکرد حمل و نقل عمومی مبتنی بر سامانه های هوشمند از جمله اقداماتی است که باعث ارتقا خدمت رسانی در این بخش می شود؛ البته میزان خودروهای فعال در ناوگان و تناسب عرضه خدمات با تقاضا و همچنین میانگین سنی خودروهای شاغل، از عوامل انکار ناپذیر چگونگی خدمت رسانی هستند و تاثیر مستقیم بر آن دارند، اما به کارگیری شیوه های مدیریتی و بهینه سازی امکانات موجود، می تواند تا حد زیادی وضعیت فعلی را بهبود بخشد. در ارائه این خدمات مربوط به مدیریت و پشتیبانی عملکرد حمل و نقل عمومی مبتنی بر ITS، به دیدگاههایی که موجب افزایش تمایل مردم به استفاده از حمل و نقل عمومی می شود و نکاتی که موجب عدم تمایل آنها به استفاده از این شیوه می شود، توجه شده است. این بخش گروه خدمات مدیریت حمل ونقل عمومی، اطلاعات ترانزیتی در طی مسیر، خدمات حمل و نقل عمومی مربوط به بخش خصوصی”نظیر رزرو جا و بلیط) و امنیت عمومی سفر را در بر می گیرد. از طرفی عامل تاثیرگذار ایمنی در بخش حمل و نقل عمومی نیز حرف اول آخر را می زند؛ به گونه ای که کارشناسان پیش بینی کرده اند که تحقق عامل امنیت کاربری، خود به تنهایی می تواند بر افزایش تقاضای یکی از شیوه های حمل و نقل بیانجامد. نگاهی به آمار استفاده کنندگان از مترو تهران-کرج در روزهای برفی این نظریه را اثبات می کند. امنیت در این بخش با استفاده از فناوریهای لازم برای شناسایی، تعیین هویت، آگاهی در مورد حوادث امنیتی و مانیتورینگ پایانه ها، ایستگاه ها و راه ها صورت می گیرد.

● اطلاع رسانی:

کلید طلایی کاربری سیستم های اطلاع رسانی را در این بخش نیز باید کلید طلایی موفقیت دانست؛ چرا که در اختیار داشتن اطلاعات کافی، قبل، در هنگام و بعد از سفر همواره به انتخاب درست از سوی کاربران می انجامد. ارایه اطلاعات پس از آغاز سفر برای کاربران حمل و نقل عمومی برای بهره وری بالا از وسایل نقلیه عمومی و استفاده از حداکثر ظرفیت صورت می گیرد تا مسافران بهترین و راحت ترین گزینه حمل و نقل عمومی را برای رسیدن به مقصدشان انتخاب کنند. ارائه اطلاعات درباره وسایل نقلیه عمومی و سایر نقل و انتقالات مسافران نیز از دیگر مواردی است که به کاربران پیشنهاد می شود؛ ارائه اطلاعات حمل و نقل عمومی قبل از سفر، در طول مسیر، در داخل وسیله نقلیه و در حال حرکت وهمچنین اطلاعات مربوط به تأخیرها و تصادف ها نیز از دیگر مواردی هستند که کاربران را به سوی انتخاب صحیح رهنمون می شوند. کمک به عملیات حمل و نقل عمومی و مدیریت عملکرد آنها نیز از خدماتی است که ارائه اطلاعات در طی مسیر پس از ترک ایستگاه و نیز اطلاعات مربوط به زمان رسیدن به مقصد را شامل می شود؛ این اطلاعات که می توان آنها را حتی از طریق صفحه های نمایش موجود در ایستگاهها ارائه کرد، به مسافران کمک می کند با تصمیم گیری خود در شیوه حمل ونقل و افزایش سطح راحتی سفر مؤثر باشند.

بخش دیگر سیستمهای اطلاع رسانی و اطلاعاتی، ارایه اطلاعات مربوط به سیستم حمل و نقل عمومی است که برای جمع آوری داده های مورد استفاده در بهبود عملکرد خودروها و تجهیزات و برنامه ریزی و زمان بندی خدمات به کار می روند. این اطلاعات در زمینه های بهبود عملکرد خودروها و تجهیزات “مانند داده ها در مورد مکان خودرو)، بهبود برنامه ریزی و زمان بندی که مربوط به تحلیل اطلاعات جمع آوری شده است و می تواند به مسافران نیز ارائه شود و مدیریت پرسنل که برای رانندگان، براساس سابقه کاری و مهارت کار و خواست آنهاتعیین مسیر می کند، کاربرد دارد.