شنبه, ۱۵ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 4 May, 2024

مجله ویستا

پر کردن شکاف دیجیتال تأملی بر نقش کتابداران و اطلاعرسانان در هزاره سوم

مقاله حاضر مبتنی بر دیدگاه نویسنده بوده و به برخی ابعاد شکاف دیجیتال که با خدمات و مسئولیت کتابخانهها و کتابداران در ارتباطند میپردازد و تأکید میکند بخش اطلاعات که در آن کتابداران و اطلاع‌رسانان، ایفاگر نقشهای قابل توجهی در راستای تحقق جامعه دموکراتیک و پویا هستند، میتواند به پر کردن یا دست کم، کاهش شکاف دیجیتال و شکاف اطلاعاتی موجود کمک کند. در این میان، برای پشتیبانی از ایده اصلی مقاله، از متون مرتبط موجود استفاده شده و در پایان، به مهارتهای مورد نیاز کتابداران و نیز، برخی راهکارهای دوگانه خطاب به حرفهمندان بخش اطلاعات و سیاستگذاران، اشاره شده است.

● مقدمه

فناوری اطلاعات و ارتباطات به منزلة سلاحی مهم در جنگ علیه چالشهای جهان‌گستر قلمداد میشود. اگر از این فناوری به طور مؤثر بهرهبرداری شود، تا حد زیادی میتوان مسایل موجود در کشورهای کمبرخوردار و در حال توسعه و چه بسا جهان مترقی غرب را کاهش داد و به نوعی، با رواج و تسهیل جریان اطلاعات، تحقق جامعه اطلاعاتی واقعی را به نظاره نشست. اما شکاف دیجیتال، استفاده بهینه از فناوری اطلاعات و ارتباطات و منافع تابعی آن را دشوار ساخته است. شکاف دیجیتال یک استعاره متداول شده است که ریشه در عبارات قبلی «داراها و ندارهای اطلاعاتی» و «غنی و فقیر اطلاعاتی» دارد. چنانکه «رائو»[۴] (۲۰۰۵) خاطرنشان میسازد «شکاف دیجیتال را نمیتوان به طور مجرد بلکه باید چندبعدی و چندمتغیره مد نظر قرار داد»، مقاله حاضر به برخی ابعاد آن که با خدمات و مسئولیت کتابخانهها در ارتباطند، میپردازد.

در اجلاس جهانی سران جامعه اطلاعاتی[۵] (WSIS) (; WSIS, ۲۰۰۳ and ۲۰۰۵ نقل شده در Rosalia et al., ۲۰۰۶) مقرر شد که چالش جهانی هزاره سوم، ساختن جامعهای است که در آن همگان توان دسترسی و اشتراک اطلاعات را داشته باشند. همچنین، تحقق آرمانهایی مثل جامعه دانشمبنا[۶]، توسعه پایدار و نظایر آنها، بستگی معنا‌داری به تأمین مناسب و عادلانه فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد که به تبع آن، شکاف دیجیتال، که زمانی شکاف دانش[۷] (Hüsing and Selhofer, ۲۰۰۲) نامیده می‌شد، پر شده یا تقلیل مییابد. در این راستا، آشنایی با تعریف شکاف دیجیتال به رویارویی با این پدیده و نیز بسط دیدگاه اصلی مقاله حاضر که به طور عمده بر نقش کتابداران و اطلاعرسانان در پر کردن شکاف دیجیتال متمرکز است، کمک میکند.

● تعریف شکاف دیجیتال

با توجه به کثرت تعاریف ارایه شده برای شکاف دیجیتال، در اینجا به سه نمونه مرتبط با بحث مقاله بسنده میشود:

ـ کمبود دسترسی بخشهایی از جامعه به فناوریهای اطلاعات و ارتباطات (Scrutiny of acts , ۲۰۰۵).

ـ شکاف بین توان دستیابی به اطلاعات و استفادة مؤثر از فناوری اطلاعات برای افراد و جوامع مختلف[۸].

ـ شکاف فزاینده بین کشورهایی که از طریق فناوری، به دانش، اطلاعات، ایده‌ها و آثار اطلاعاتی دسترسی آسان دارند و کشورهایی که ندارند. (Deschamps, ۲۰۰۱، نقل شده در Mphidi, ۲۰۰۴).

انجمن کتابداران آمریکا[۹] از این مفهوم برای تبیین تفاوتهای موجود در دسترسی به اطلاعات از طریق اینترنت و سایر فناوریها و خدمات اطلاعرسانی استفاده میکند و به نقش دانش، مهارتها و توانمندیهای استفاده از اطلاعات در شکلگیری این تفاوتها تأکید می‌‌ورزد.

با توجه به تعاریف بالا، محور بحث شکاف دیجیتال، از یک سو، دسترسی به اطلاعات، منابع اطلاعاتی و فناوریهای اطلاعات و ارتباطات و از سوی دیگر، داشتن دانش و مهارتهای کافی برای استفاده بهینه از این امکانات است.

به باور نویسنده و با استناد به برخی متون مرتبط ، کتابداران میتوانند با ارائه خدمات مرجع، مجموعهسازی (Salinas, ۲۰۰۳)، امانت بین کتابخانهای (Adeogun, ۲۰۰۳، نقل شده در Mphidi, ۲۰۰۴)، اشاعه گزینشی اطلاعات، خدمات آگاهیرسانی جاری، یادگیری مادامالعمر (Cullen, ۲۰۰۳)، راه اندازی کتابخانههای دیجیتال و همچنین، برنامههای آموزشی استفاده مؤثر از منابع مرجع و ابزارهای جستجوی وب، آموزش سواد اطلاعاتی (; Cullen, ۲۰۰۳; Bradley, ۲۰۰۱ نقل شده در Mutula, ۲۰۰۵) و حتی آشناسازی کاربران با مباحث اخلاقی عصر دیجیتال[۱۰]، در دسترس پذیرسازی بیشتر اطلاعات نقش اساسی داشته باشند.

● نگاهی اجمالی به شکاف دیجیتال در متون

به نظر «مان چو و جانگ کیل»[۱۱] (۲۰۰۱) نابرابری اطلاعاتی[۱۲] از دهه ???? به بعد، رنگ جدّی به خود گرفته است. وقتی اینترنت به طور روزافزون مورد استفاده قرار گرفت، سران سازمانهای بینالمللی مثل بانک جهانی، اتحادیه اروپا، سازمان ملل متحد و همچنین صاحبنظران، پرداختن به عوامل مؤثر بر شکاف اطلاعاتی ]و دیجیتال[ را لازم دانستند. در این راستا، «نوریس»[۱۳] (۲۰۰۱) جنبههای اقتصادی و سیاسی ماهیت شکاف دیجیتال را در سه سطح مورد توجه قرار داد: سطح کلان، یعنی منابع فناورانه و اقتصادی موجود و توزیع آنها؛ سطح میانی، یعنی نقش ایفا شده توسط مؤسسات سیاسی؛ و سطح خرد، یعنی منابع اطلاعاتی و انگیزه افراد در استفاده از این منابع. به گونهای مشابه، «کامپین»[۱۴] نیز علاوه بر عامل اقتصاد، بر عوامل فناورانه و سیاسی اشاره میکند. همچنین، «کوتان و پیترز»[۱۵] (۲۰۰۳) شکاف دیجیتال را مسئله‌ای فناورانه میدانند که با آموزش استفاده از فناوری اطلاعات، رایانههای شخصی و دسترسی به اینترنت باندگسترده، سروکار دارد.

«فولجر»[۱۶] (۲۰۰۱) با تأکید بر اینکه شکاف دیجیتال متأثر از دغدغههای روانشناختی و اجتماعی و نه صرفاً اقتصادی است، اعلام میدارد:

«برخی افراد از منابع دیجیتال بسیار استفاده میکنند؛ عدهای تمایل چندانی به استفاده از این منابع نوظهور نشان نمیدهند. اما، بیشتر افراد در این بین حداکثر و حداقل قرار میگیرند... افراد چندمهارته[۱۷] ]یا به تعبیری، باسواد اطلاعاتی[ میتوانند به گونهای مؤثرتر، با منابع دیجیتال کار کنند و در واقع، دچار هراس فناورانه[۱۸] کمتری هستند».

در پیمایشی که توسط «مان چو و جانگ کیل» (۲۰۰۱) صورت گرفت، سه مرحله برای شکاف دیجیتال تعریف شد:

۱) دسترسپذیری اطلاعات- دسترسی به اطلاعات از نظر فرصت دیجیتال[۱۹]

۲) کاربرد اطلاعات- ایجاد ارزش افزوده در استفاده از اطلاعات

۳) پذیرندگی[۲۰] اطلاعات- استفاده از اطلاعات در افزایش کیفیت زندگی.

مطابق گفته‌های فوق می‌توان گفت تمرکز شکاف دیجیتال، به مقوله کمیّت و کیفیّت استفاده از اطلاعات تأکید دارد. بر این اساس، هرگاه زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات به طور نسبی مهیا شده باشد، کتابداران میتوانند در افزایش میزان استفاده شهروندان از اطلاعات ایفای نقش کنند. مثلاً، کتابداران میتوانند به کاربران کمک کنند تا صمیمانهتر و کارآمدتر، با فناوریهای اطلاعاتی نوین تعامل برقرار نمایند، منابع اطلاعاتی و خود اطلاعات را مکان‌یابی، پردازش، سازماندهی، خلق، دستکاری، بازتولید و اشاعه دهند.

«روزالیا و دیگران»[۲۱] (۲۰۰۶)، با مقولهبندی ابعاد چندگانه شکاف دیجیتال که عبارتند از: زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده، هزینه و دسترسپذیری خدمات عمومی پیوسته، از این ایده حمایت میکنند که کتابداران، دست کم، میتوانند در دو مقوله از چهار مقوله پیشنهادی آنها، یعنی استفاده و دسترسپذیری خدمات عمومی پیوسته، ایفای نقش کنند.

حاصل مطلب اینکه، کتابداران میتوانند در سطح خرد پیشنهادی «نوریس» (۲۰۰۱) فعالانه عمل کنند، مسایل فناورانه مد نظر «کامپین» (۲۰۰۱) و «کوتان و پیترز» (۲۰۰۳) را کاهش دهند و بویژه، مراحل اول و دوم مشخص شده توسط «مان چو و جانگ کیل» را به اجرا در آورند.

● شکاف دیجیتال در پرتو تعداد کاربران اینترنت

بنا بر نظر WSIS (????)، عبارتهایی مانند «کاربران اینترنت در ایالات متحده، هشت برابر کاربران در قاره آفریقا هستند»، «کاربران اینترنت در ژاپن، سه برابر کاربران در قاره آفریقا هستند»، «کاربران اینترنت در آلمان، دو برابر کاربران در قاره آفریقا هستند»، «قاره آفریقا، کاربران کمتری نسبت به کشور فرانسه دارد»، «شهر لندن به تنهایی نسبت به کل پاکستان، کاربران بیشتری دارد» دربردارنده اشارات معناداری هستند. مثلاً، افزون بر تعداد خطوط تلفن ثابت و مشترکان تلفن همراه، تعداد کاربران اینترنت نیز بر گستره شکاف دیجیتال تأثیرگذار است. میتوان ادعا کرد، در شرایط برابر و به لحاظ زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات، در صورت ارائه آموزشهای مرتبط، کاربران اینترنت، افزایش خواهد یافت. چنانکه پیشتر یاد شد، نقشی که کتابداران در این مورد میتوانند ایفا کنند و ایفا خواهند کرد، چشمگیر و قابل اعتناست.

به نظر سازمان «بریجز»[۲۲] (۲۰۰۱)، اتحادیه بین المللی مخابرات (ITU[۲۳], ۲۰۰۳)، «چن و ولمن»[۲۴] (۲۰۰۳) و «بارزیلی- نیهون[۲۵] و دیگران» (۲۰۰۴)، برخی از شاخصهای سنجش شکاف دیجیتال در ارتباط با کاربران اینترنت، عبارتند از: استفاده، که خود شامل زیرمقولاتی همچون بسامد، زمان پیوسته (آنلاین) بودن، کیفیت استفاده، آموزش و دانش (سواد بزرگسالی و سواد اطلاعاتی). نگارنده برآن است که کتابداران میتوانند بر افزایش استفادهپذیری اینترنت، کیفیت آموزش و مدیریت شاخص دانش از طریق اصول مدیریت دانش، به کاهش شکاف دیجیتال کمک مؤثری کنند. به علاوه، کتابداران می‌توانند محتوای مرتبط[۲۶] را که یکی دیگر از شاخصهای سنجش شکاف دیجیتال است، با استفاده از معیارهای ارزیابی منابع اطلاعاتی، به لحاظ کیفیت و افزایش میزان ربط محتوای منابع، تأمین و مهار نمایند. همچنین، آنها به واسطه «مدیریت محتوا»[۲۷]، «حفاظت دیجیتال»[۲۸]، «سازماندهی اطلاعات»[۲۹]، «ممیزی اطلاعات»[۳۰] و نظایر آنها، نه تنها میتوانند به تحقّق برخی از شاخصهای بالا کمک کنند، بلکه قادرند در افزایش تعداد کاربران اینترنت و اقبال آنها به استفاده از اطلاعات موجود در منابع اطلاعاتی و به تبع آن، کاهش شکاف دیجیتال، نقش ممتازی ایفا کنند.

«کولن»[۳۱] (۲۰۰۱) و «پیترز»[۳۲] (۲۰۰۳) برای کاهش شکاف دیجیتال، به راه‌حلهای زیر اشاره میکنند: در کشورهای توسعه یافته، « تأمین اعتبار برای آموزش استفاده مؤثر از فناوری اطلاعات برای تمام معلمان ]و مدرسان[» و در کشورهای کمتربرخوردار، «ارتقای استفاده نوآورانه از فناوری». در این راستا، «پیترز» با مطرح ساختن این پرسش «به چه چیزی، بیشتر نیاز است؟» و پاسخ «دسترسی واقعی»، خاطرنشان میسازد که تأمین دسترسی به فناوری، مهم است، اما اهمیت آن، چیزی فراتر از صرفاً دسترسی فیزیکی میباشد. اگر از فناوری آن‌طور که باید به طور مؤثر استفاده نشود، افراد با چگونگی استفاده از فناوری آشنا نباشند و از خود تمایلی به استفاده از آن بروز ندهند، رایانهها و اتصالها، ناکافی خواهند بود

«اونو و زاودنی»[۳۳] (۲۰۰۶) قویاً از نگرش پیترز که اعلام میدارد «دسترسی به فناوری اطلاعات، الزاماً، به استفاده نمیانجامد» دفاع میکنند. بنابراین، مسئولیت برجسته و ممتاز کتابداران در افزایش ایجاد شرایط برای افزایش استفاده کیفی و منتقدانه از اینترنت و تسهیلات فناورانه موجود، آشکارتر میشود.

● گامی دیگر به جلو در نظریه و عمل

الف) در نظریه

کتابخانهها از ابزارهای اجتماعی عمدهای هستند که میتوانند شکاف دیجیتال موجود را کاهش دهند و به تحقق جامعه دموکراتیک یاری رسانند (دیانی، ۱۳۸۶). بر اساس این نظریه است که ایفلا در هفتاد و پنجمین نشست سالانه خود در گلاسکو، اسکاتلند (????)، بیانیه زیر را تصویب کرد (Anon, ۲۰۰۲؛ نقل شده در Williams and Poh-Sze, ۲۰۰۳):

ـ کتابخانهها میتوانند با احترام به برابری، کیفیت عمومی زندگی برای همگان و محیط طبیعی، خدمات خود را تضمین نمایند.

ـ خدمات کتابخانهای و اطلاعرسانی، دسترسی به اطلاعات، ایدهها و آثار موجود در فرمتهای گوناگون را تأمین میکنند، به طوری که از پیشرفت شخصی تمام گروههای سنی و مشارکت فعال در جامعه و فرآیند تصمیمگیری، پشتیبانی می‌نمایند.

ـ خدمات کتابخانهای و اطلاعرسانی از یادگیری مادامالعمر، تصمیمگیری مستقل و پیشرفت فرهنگی برای همه، حمایت میکنند.

ـ خدمات کتابخانهای و اطلاعرسانی، به توسعة آزادی اندیشه و صیانت از آن کمک کرده و از ارزشهای اساسی دموکراتیک و حقوق مدنیت جهانی دفاع میکنند. آنها به هویت، انتخاب مستقل، تصمیمگیری و محرم بودن کاربرانشان احترام میگذارند، بی آنکه هیچ‌گونه تبعیضی قایل شوند.

ـ بدین منظور، خدمات کتابخانهای و اطلاعرسانی، منابع گوناگون را فراهمآوری و نگهداری کرده و بدون تبعیض، در دسترس تمام کاربران قرار میدهند.

ـ خدمات کتابخانهای و اطلاعرسانی، در حال رفع نابرابریهای اطلاعاتی ناشی از شکاف اطلاعاتی فزاینده و شکاف دیجیتال هستند. از طریق شبکه خدمات کتابخانهها، اطلاعات پژوهشی و نوآوری، اشاعه مییابد و تحقق توسعه پایدار و رفاه جهانی به واقعیت نزدیکتر میشود.

ب) در عمل

به منظور تحقق نقشهای یاد شده، کارکردن مؤثر در کتابخانههای دیجیتال ]و کمک به پرکردن شکاف دیجیتال[، توجه به پنج حوزه پیشنهادی «اورز»[۳۴] (۲۰۰۲) که کتابداران و حرفهمندان اطلاعرسانی باید در آنها ماهر شوند و مهارتها و دانش مورد نیاز هر یک را فراگیرند تا بتوانند مؤثرتر، به کاربران کمک کنند و در عینیتبخشی به نظریه بالا ثمربخش باشند، سودمند به نظر میرسد

با توجه به پیدایش کتابخانههای دیجیتال و گوناگونی خدمات کتابخانهای فناوری مبنا، کتابداران باید بر حوزههای «فرآیندهای افزایش ارزش» و «فناوری اطلاعات» اشاره شده در جدول ?، بیشتر تأکید داشته باشند.

● ملاحظات پایانی

سازمان شکاف دیجیتال (, ۲۰۰۶[۴۱]DDO)، بر این باور است که کاهش شکاف دیجیتال، پیش شرط کاهش فقر، کاهش تروریسم و تحقق بازارهای پایدار جهانی است. از این رو، تأکید میشود که در مسیر کاهش شکاف دیجیتال، کتابخانهها و کتابداران باید با دانش و مهارتهای خود، با منعطف بودن و تغییر نگرش خویش نسبت به محیط جدید، بیش از پیش، به تقویت خود بپردازند. در این خصوص، «یامازاکی»[۴۲] (۲۰۰۷) اعلام میکند:

«ما ]کتابداران[ باید فهرست خدماتمان را بر اساس تفکر کارکردی، بازطراحی کنیم. تحت شرایط کنونی که در آن، اینترنت مجرای متداولی برای هر کس جهت دستیابی به اطلاعات شده است، تمرکز بر خدماتی که صرفا توسط کتابخانهها یا حرفه‌مندان اطلاعرسانی قابل ارائه باشد، حایز اهمیت است. اکنون، هماهنگسازی خدمات اطلاعاتی تجاری، پایگاههای اطلاعاتی، مجلات الکترونیکی و کاربردهای فناوری اطلاعات به منظور تولید محصولات و خدمات جدید از ناحیه کتابخانهها عملی است. بدین منظور، باید ابزارهای فناورانه گوناگون و خدمات اطلاعرسانی موجود را بازنگری و بررسی نماییم تا دریابیم برای ارائه خدمات کتابخانهای مؤثر، کدام یک باید به کار گرفته شود». همچنین، سیاستگذاران باید به نقش حیاتی که کتابداران میتوانند در تحقق جامعه دانش محور و توسعه پایدار ایفا نمایند، توجه کنند. بنابراین، انتظار میرود جایگاه بخش اطلاعات و خدمات کتابخانهها و همچنین، کتابداران یعنی کسانی که این خدمات را شدنی و عملیاتی می‌کنند، در کنار سایر حرفهمندان بخشهای تأثیرگذار جامعه مثل صنعت و کشاورزی، مورد توجه قرار گیرد و در قبال این واسطان بین انسانها و منابع دانش، نگاهی رو به آینده و رویکردی هوشیارانه اختیار کنند.

در خاتمه، تأکید میشود، فارغ از نقش کتابخانهها، کتابداران و اطلاعرسانان، همکاری و همگرایی بین تمام نهادهای وابسته ـ اعم از ملی و بینالمللی ـ کلید کاهش موانع موجود بر سر راه دسترسی به اطلاعات و تخفیف شکاف آموزشی و اطلاعاتی و در نهایت، شکاف دیجیتال هر کشور خواهد بود. در عین حال، نباید از جنبههای ضروری یاد شده در مرور متون ـ یعنی جنبههای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ـ غافل شد زیرا افزون بر نقش برجسته بخش اطلاعات ـ که در این مجال به آن پرداخته شد ـ توجه به این ملزومات، به فایق آمدن بر شکاف دیجیتال و به دنبال آن، تحقق دسترسی برابر به اطلاعات، کمک خواهد کرد.

علیرضا اسفندیاری مقدم[۳]

منابع

ـ دیانی، م.ح (۱۳۸۶). افزایش کیفیت مشارکت مدنی. کتابداری و اطلاعرسانی، فصلنامه کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. جلد نهم، شماره اول.

- Barzilai-Nahon et al. (۲۰۰۴), "Measuring gaps in cyberspace: A comprehensive digital divide index", available at: research.yale. edu/isp/a۲k/a۲kresources/kbarzilai.pdf (accessed ۱۳ March ۲۰۰۷)

- Bridges.org. (۲۰۰۱), "Spanning the digital divide: Understanding and tackling the issues", available at: http://www. bridges.org/spanning/download.html (accessed ۱۳ March ۲۰۰۷)

- Chen, W., and Wellman, B. (۲۰۰۳), "Charting and bridging digital divides: Comparing socio-economic, gender, life stage and rural-urban internet access and use in eight countries", AMD Global Consumer Advisory Board (GSAB).

- Compaine, B. M. (۲۰۰۱), The digital divide: facing a crisis or creating a myth?, Cambridge, MA: MIT Press.

- Cullen, R. (۲۰۰۱), "Addressing the digital divide", Online Information Review, Vol. ۲۵. No. ۵, pp. ۳۱۱-۳۲۰.

- Cullen, R. (۲۰۰۳), "The digital divide: A global and national call to action", The Electronic Library, Vol. ۲۱. No. ۳, pp. ۲۴۷-۲۵۷.

- Digital Divide Organization. (۲۰۰۶), "Digital divide: What it is and why it matters", available at: http://www.digitaldivide.org/dd/ digitaldivide.html (accessed ۱۳ March ۲۰۰۷)

- Foulger, D. (۲۰۰۱), "The cliff and the continuum: defining the digital divide", Discuss IAMCR & ICA Symposium on Digital Divide: November, ۲۰۰۱. Available at: http://pages.prodigy.net/davis-foulger/articles/cliffAndContinuum.htm (accessed ۱۳ March ۲۰۰۷)

- Hashim et al. (۲۰۰۴), "Trends and issues in preparing new era librarians and information professionals", Knowledge Management Section. IFLA Newsletter.

- Henczel, S. (۲۰۰۰), "The information audit as a first step towards effective knowledge management: An opportunity for the special librarian", INSPEL, Vol. ۳۴, No. ۳/۴, pp. ۲۱۰-۲۲۶.

- Hüsing, T. and Selhofer, H. (۲۰۰۲), "The digital divide index- A measure of social inequalities in the adoption of ICT", the paper presented in ECIS, June ۶–۸, Gda?sk, Poland.

- ITU (۲۰۰۳), "ITU digital access index: World۰۳۹;s first global ICT ranking", available at: http://www.itu.int/newsarchive/press-releases/۲۰۰۳/۳۰.html (accessed ۱۳ March ۲۰۰۷)

- Kuttan, A. and Peters, L. (۲۰۰۳), From digital divide to digital opportunity, Boston: A Scarecrow Press.

- Mphidi, H. (۲۰۰۴), "Digital divide or digital exclusion? The role of librarians in bridging the digital divide", presented at LIASA seven annual conference, held in Pholokwane, South Africa, also available at: www.liasa.org.za/conferences/conference۲۰۰۴/papers /LIASA-Conference_۲۰۰۴_Mphidi.pdf (accessed ۲۸ April ۲۰۰۷)

- Mutula, S. M. (۲۰۰۵), "Bridging the digital divide through e-governance: A proposal for Africa’s libraries and information centres", The Electronic Library, Vol. ۲۳. No. ۵, pp. ۵۹۱-۶۰۲.

- Mun-cho, K. and Jong-Kil, K. (۲۰۰۱), "Digital divide: conceptual discussions and prospect", in the human society and the internet: internet related socio-economic issues, first international conference, Seoul, Korea: proceedings / Won Kim ... [et al.], (Eds.) New York: Springer.

- Norris, P. (۲۰۰۱), Digital divide: Civic engagement, information poverty, and the Internet worldwide, Cambridge, UK: Cambridge University Press.

- Ono, H. and Zavodny, M. (۲۰۰۶), "Digital inequality: A five country comparison using microdata", Social Science Research, XXX-XXX.

- Peters, T. (۲۰۰۳), "Bridging the digital divide", available at: http://usinfo.state.gov/journals/itgic/۱۱۰۳/ijge/gj۰۸.htm (accessed ۱۳ March ۲۰۰۷)

- Rao, S.S. (۲۰۰۵), "Bridging digital divide: Efforts in India", Telematics and Informatics, Vol. ۲۲, pp. ۳۶۱-۳۷۵.

- Rosalia, M. et al. (۲۰۰۶), "A multivariate framework for the analysis of the digital divide: Evidence for the European Union-۱۵", Information & Management, Vol. ۴۳, pp. ۷۵۶–۷۶۶.

- Salinas, R. (۲۰۰۳), "Addressing the digital divide through collection development", Collection Building, Vol. ۲۲. No. ۳, pp. ۱۳۱-۱۳۶.

- Scrutiny of acts and regulations committee. (۲۰۰۵), "Digital divide", available at: http://www.parliament.vic.gov.au/sarc/E-Democracy/Final-Report/Glossary.htm (accessed ۱۳ March ۲۰۰۷)

- Urs, S. R. (۲۰۰۲),"Redefining, reinventing and repositioning the information professionals and digital libraries in the new information landscape", available at: http://mail.asis.org/pipermail/ asis-l/۲۰۰۲-July/۰۰۰۱۷۷.html (accessed ۱۳ March ۲۰۰۷)

- Williams, M. and Poh-Sze, C. (۲۰۰۳), "Digital divide: your role in bridging the gap in aquatic library services for the disconnected", available at: www.iamslic.org/proceedings-papers/proc۰۲۰۱۹.pdf (accessed ۱۳ March ۲۰۰۷)

- WSIS. (۲۰۰۵), "The digital divide at a glance", available at: http://www.itu.int/wsis/tunis/newsroom/stats/ (accessed ۱۳ March ۲۰۰۷)

- Yamazaki, H. (۲۰۰۷), "Changing society, role of information professional and strategy for libraries", IFLA Journal, Vol. ۳۳. No ۱, pp. ۵۰-۵۸.

۱. Digital divide. پر کردن شکاف دیجیتال[۱]

تأملی بر نقش کتابداران و اطلاعرسانان در هزاره سوم[۲]

۲. با ابراز تشکر از استاد فرزانه جناب آقای دکتر دیانی بابت رهنمودهای نگارشی ایشان.

۳. دانشجوی دکتری کتابداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، عضو هیئت علمی گروه کتابداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان ali.isfandyari@gmail.com

۱. Rao.

۲. World Summit on the Information Society.

۳. Knowledge-based society.

۴. Knowledge gap.

۱. www.mountainpartnership.org/glossary.html (Viewed on ۲۰۰۷-۰۳-۰۷).

۲. www.ala.org/oitp/digitaldivide/index.html (Viewed on ۲۰۰۷-۰۳-۰۷).

۱. برای مطالعه بیشتر در این باره و آشنایی با برخی راهکارها رجوع شود به:

Isfandyari Moghaddam, Alireza (۲۰۰۶). "Some considerations on ethical and unethical issues originating from information technology revolution", presented in ۲nd Conference on Ethics and Information Technology, ITRC, ۱۳-۱۴ Dec. Tehran, Iran. http://www.itrc.ac.ir/eit/program.php

۲. Mun-Cho and Jong-Kil

۳. Information inequality.

۴. Norris.

۵. Compaine.

۶. Kuttan and Peters.

۷. Foulger.

۱. Multi-skillful.

۲. Technophobia.

۳. Digital opportunity.

۴. Receptiveness.

۵. Rosalia.

۱. Bridges.

۲. International Telecommunication Union.

۳. Chen and Wellman.

۴. Barzilai-Nahon.

۱. Relevant content.

۲. در این خصوص، کتابداران میتوانند کیفیت محتوا، سازماندهی آن و افزایش ضریب دسترس پذیری محتوای گنجانده شده در منابع را تضمین کنند، نگاه کنید به:

(www.analog.com/Jobs/CDA/Internet/Jobs_Description/۰,۱۸۹۴,۱۱۰۱۹۶,۰۰.html)

۳. در باره حفاظت دیجیتال (digital preservation)، کتابداران میتوانند افزون بر تأثیرگذاری در تدوین خط مشی اطلاعاتی (information policy)، کیفیت محتوایی داراییهای دیجیتال (digital assets) را تأمین کنند. نگاه کنید به: www.gwla.org/digpres-KU.ppt

۴. در این رابطه، هاشیم و دیگران (Hashim et al., ۲۰۰۴)، براین باورند که با توجه به افزایش روزافزون اطلاعات و انفجار اطلاعات، کتابداران میتوانند با استفاده از مهارتهای خود بویژه در زمینه مدیریت دانش، آموزش کاربران، راه اندازی کتابخانه های دیجیتال و اینترانتها، آشفتگی اطلاعات را تعدیل کنند.

۵. بنا به تعریف، ممیزی اطلاعات (information audit) عبارت است از شناسایی نیازهای اطلاعاتی یک سازمان و انطباق آن با منابع و خدمات اطلاعاتی موجود. به نظر کارشناسان، ممیزی اطلاعات نخستین قدم در راستای مدیریت دانش قلمداد میشود؛ نقشی که از کتابداران و اطلاعرسانان انتظار میرود (Henczel, ۲۰۰۰).

۶. Cullen.

۷. Peters.

۱. Ono and Zavodny.

۱. Urs.

۲. Meta sources.

۱. Value addition.

۲. Hypermedia.

۳. Data conversion.

۱. Decision Support Systems.

۲. Total Quality Management.

۳. Digital Divide Organization.

۴. Yamazaki