اهالی موسیقی را با حقوق خود آشنا کنید

مروری بر نشست های تخصصی نخستین نمایشگاه موسیقی و آثار شنیداری تهران

نمایشگاه موسیقی و آثار شنیداری تهران علاوه بر آنکه خود اولین نمونه نمایشگاهی از حضور ناشران و تولیدکنندگان آثار موسیقیایی بود، با یک اتقاق و رویداد مهم دیگر همراه بود. برگزاری چندین نشست و گردهمایی تخصصی موسیقی که به اعتقاد برخی کارشناسان به حق برخی از آنها دست کم در آسیب‌شناسی و بیان معضلات حوزه موسیقی بسیار سازنده و مفید رود. آنان که در این نشست‌ها حاضر بودند آزادانه به بیان دیدگاه‌ها و رویکردهای تحلیلی خود از موضوعات مختلف موسیقی پرداختند.

● نورعلی برومند دروغگوست

نخستین نشست تخصصی نمایشگاه به تاریخچه سیر تحول ضبط صدا در ایران اختصاص داشت که ساسان سپنتا سخنران آن بود. سپنتا مسائل جنجال‌آفرینی درباره ردیف میرزا عبدالله را در سخنان خود مطرح کرد که موجب تعجب همگان شد و انعکاس وسیعی نیز پیدا کرد. سپنتا گفت: «برومند ردیف‌های میرزاعبدلله را توسط شاگردش ضبط کرده و با تمرین بر روی آنها، این ردیف‌ها را به نام خود تدریس و اشاعه داده است.» معنای حرف او این بود که نورعلی برومند ردیف میرزا عبدالله را به نام خود معرفی کرده و این یعنی آنکه در طول چندین دهه دروغ بزرگی به موسیقی و اهل آن گفته شده است. دروغی که سپنتا آن را امروز برملا کرده است و سئوالی که پیش می‌آید این است که چرا این پژوهشگر تاکنون پرده از آن برنداشته بود و آیا مستندات او برای دروغگو خواندن مرحوم برومند کافی است؟! سپنتا عنوان کرد: «روزی اسماعیل قهرمانی شاگرد میرزا عبدالله نزد نورعلی‌خان برومند رفت و با ساز خود ردیف‌های استادش را برای او نواخت در این هنگام برومند با ضبط آن آثار ردیف‌های میرزا عبدالله را تمرین و در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی تدریس کرد. پس از مرگ قهرمانی و با نابود شدن نوارهای صوتی از نواختن اسماعیل قهرمانی، نورعلی خان برومند تمام ردیف‌های میرزا عبدالله را به نام خودش در تمام مراکز تدریس کرد و به نوعی آنها را متعلق به خودش دانست.»

● سازنده ساز; نجار نیست

بررسی وضعیت تولید و فروش ساز عنوان نشست تخصصی دیگری بود که کارشناسان در آن به بررسی ماهیت ساخت ساز پرداختند. بیاض امیرعطایی سازنده ساز در خصوص بررسی وضعیت تولید و فروش ساز گفت: «بعد از انقلاب کارگاه سازسازی در مجموعه میراث فرهنگی دائر شد اما متاسفانه در طول این مدت وزارت ارشاد و سازمان میراث فرهنگی هیچ وقت با هم در این زمینه هماهنگ نبوده‌اند.»اوبا انتقاد از وزارت ارشاد که برای هر سازسازی مجوز صادر می‌کند، بیان کرد: «هرکسی ساز ‌می‌سازد به راحتی از وزارت ارشاد مجوز می‌گیرد و شروع به سازسازی می‌کند. بر این اساس سازهایی تولید می‌شود که چوب را از بین می‌برد حال آنکه باید شورایی تحت عنوان نظارت بر مسئله سازسازی تشکیل شود چراکه از ابتدا شورای نظارت بر چنین اتفاقاتی نبوده است.»در ادامه رضا ضیایی ویولن‌ساز گفت: «تمام این اتفاقات به کمبود سواد و دانش سازسازان بر می‌گردد. چراکه سیستم درست آموزشی و کتاب در این زمینه وجود نداشته و هرکس به طور شفاهی و تجربی اطلاعات را جمع‌آوری کرده‌و از راه تجربی به تخصص رسیده‌است. بنابراین این افراد از آنجاکه چیزی برای آموزش در دست ندارند و در مقابل نیز از انتقال تجربیات خود به دیگران خودداری می‌کنند نمی‌توانند آموزش‌های چندانی به مخاطبان این حوزه بدهند و این خود قطعا نفاق را بوجود می‌آورد.»

● نقد موسیقی فرزند حواشی است

بخش مهمی‌از نشست نقد موسیقی به صحبت بر سر چگونگی به بحث کشیدن آن گذشت و نتیجه تمامی‌صحبت‌ها این بود که نقد موسیقی فرزند ناقص‌الخلقه پدری به نام موسیقی در ایران است که بودن و ادامه حیاتش بهتر از نبودن و مرگش است. نقد موسیقی را نمی‌توان جدا از وضعیت این هنر در ایران بررسی کرد و تمامی‌شرکت‌کنندگان در این نشست آن را تائید کردند. هدایت جلسه را محسن شهرنازدار پژوهشگر و منتقد موسیقی به عهده داشت و محمدرضا فیاض آهنگساز و نویسنده، مهران پورمندان محقق موسیقی، محمدحسین آزاده فر استاد دانشگاه و بهراد توکلی نوازنده سه تار در آن شرکت داشتند. محمدرضا فیاض گفت: «بخشی از مخاطره‌آمیز بودن نقد موسیقی در ایران به دلیل ماهیت دوگانه موسیقی است. یکی ماهیت فیزیکی هنری که موسیقی را به مثابه صدایی می‌داند که جهانی را خلق می‌کند که الزاما ارجاعات دقیقی به واقعیت ندارد و با ابهام همراه است و موسیقی را به عنوان جهان صوتی خالص می‌شناسد و دیگری موسیقی را به مثابه یک منظومه فرهنگی که مستندات بسیاری در شکل‌گیری آن نقش داشته‌اند و واجد نوعی کارکرد فرهنگی اجتماعی است می‌دانند.»او عنوان کرد که در نقد موسیقی در ایران به خصوص در دهه گذشته شاهد گسترش هر دو حوزه بوده‌ایم و جریان‌هایی وجود داشته‌اند که از دو منظر به نقد اثر پرداخته‌اند.

● کپی رایت; مدینه فاضله

نشست ششم در روز سوم نمایشگاه درباره قانون کپی رایت بود. قانونی که در ایران رعایت نمی‌شود و آه از نهاد تولیدکنندگان و صاحبان آثار برآورده است. رامین صدیقی مدیر نشر موسیقی هرمس، سهراب مهدوی مدیر سایت اینترنتی تهران اونیو و مهدی قادری کارشناس موسیقی در این نشست شرکت داشتند. رامین صدیقی که تجربه حضور در محافل بین‌المللی و نمایشگاه‌های بزرگ خارجی را داشته است، بیشتر از سایران سخن گفت و به ذکر مسائلی پرداخت که برخی از آنها به رغم بدیهی بودن در خارج از کشور موجب تعجب شنوندگان حاضر شد. به عنوان مثال صدیقی گفت شرکت اوتیس که تولیدکننده آسانسور است بابت پخش یک اثر موسیقی در هر آسانسور ۱۰۰ دلار به صاحب اثر پرداخت می‌کند و حال آنکه این شرکت; تولیدکننده انبوه آسانسور در جهان است. او دلیل عمده بی‌علاقگی تولید کنندگان آثار هنری به رعایت قانون کپی رایت را برخورد نامناسب وزارت ارشاد با این مقوله در دهه شصت عنوان کرد: «در زمان آقای مهرجردی که رئیس مرکز سرود و آهنگ‌های انقلابی بود، آئین نامه ای داخلی تدوین شد که براساس آن به کلیه تولیدکنندگان سهمیه کاست تعلق می‌گرفت. هر تولیدکننده کارش توسط شورای کارشناسی درجه بندی می‌شد و سه درجه کیفی به آثار تعلق می‌گرفت. تولیدکنندگان نیز در ازای تولید کاری درجه یک اجازه پیدا می‌کردند بین یک تا سه اثر غیرایرانی را تکثیر و منتشر کنند. انتشار این آثار بر اساس قانون سال ۱۳۴۸ مستلزم اجازه از صاحب اصلی اثر خارجی نبود.

● موسیقی از کودکان ایرانی دریغ شده

نشست آموزش موسیقی آزاد در کشور نیز با حضور سودابه سالم، فرید عمران و محمدعلی کردبچه برگزار شد. سودابه سالم در این نشست با تاکید بر این که موسیقی نزد مسئولان مهجور مانده است، گفت: «اینکه آموزشگاه‌های دائر در ایران محلی برای تربیت موسیقی کودک است یا نه سئوالی است که بسیار حائز اهمیت است. متاسفانه معلمان آموزشگاه تخصص کافی برای آموزش موسیقی به کودک را ندارند.» سالم، آموزش موسیقی به کودک را از دوره جنینی دانست و گفت: «وقتی کودک در رحم مادر است و درست از زمانی که حس شنیداری او شکل می‌گیرد، باید او را با موسیقی عجین کرد. در برخی نقاط ایران برای زن آبستن شاهنامه خوانی می‌کنند و در برخی دیگر از نقاط این سرزمین به هنگام زایمان برای مادر موسیقی می‌نوازند. این فرهنگ از دیرباز در ایران رایج بوده است.» مدیر آموزشگاه موسیقی ودا ازجمله مشکلات بر سر یادگیری موسیقی کودکان را صدا و سیما دانست و گفت: «وقتی گوش شنیداری کودک شکل می‌گیرد و او آماده آموزش موسیقی می‌شود، جایی به جز برنامه‌های تلویزیون برای شکل گیری شناخت موسیقی وجود ندارد. اما متاسفانه برنامه‌های موسیقی تلویزیون برای کودک، با یک سینتی سایزر و در سخیفترین و بی ارزشترین نوع موسیقی و با شعرهایی به مراتب بی‌ارزش‌تر و سطح پایین‌تر ارائه می‌شود.»

● اهالی موسیقی را با حقوق خود آشنا کنید

نادر مشایخی، رامین صدیقی و محمدرضا احمدیان در نشست نقد موسیقی حاضر شدند. مشایخی با تاکید بر این موضوع که آهنگسازان در ایران از حقوق خود بی خبرند، گفت: «پیشنهاد می‌دهم که حق مصنف در دانشگاه‌های ایران آموزش داده شود تا اهالی موسیقی با حقوق خود آشنا شوند. هنرمند باید بداند که چه قراردادی و برای چه کاری درنظر گرفته می‌شود. در ایران به کرات دیده‌ام که آهنگسازان قراردادهایی را می‌بندند که اصلا درباره محتویات آن خبری ندارند.»