ادای حق مؤمن ؛ عبادتی برتر

یکی از آموزه‌های مهم و مورد تاکید دین اسلام، رعایت "حق الناس" است. اهمیت رعایت حقوق مردم اعم از مالی و غیر مالی، به قدری است که اگر انسان از گناهان خود به درگاه الهی توبه کند، …

یکی از آموزه‌های مهم و مورد تاکید دین اسلام، رعایت "حق الناس" است. اهمیت رعایت حقوق مردم اعم از مالی و غیر مالی، به قدری است که اگر انسان از گناهان خود به درگاه الهی توبه کند، تا زمانی که حقوق ضایع کرده مردم را ادا نکند و یا رضایت صاحب حق را جلب ننماید، توبه‌اش پذیرفته نخواهد بود. امام علی (ع) درباره اهمیت توجه به حقوق مردم، می‌فرماید: "هر کس حقوق بندگان خدا را به جای آورد در حقیقت حدود خداوند را به جا آورده است(۱). از امام صادق (ع) نیز روایت شده: "هیچ عبادتی برتر از ادای حق مؤمن نیست". نقل شده: "حسان بن ابی‌سنان از پارسایان عصر خود بود، به گونه‌ای که شصت سال به ریاضت و جهاد با نفس امّاره پرداخت. پس از آنکه از دنیا رفت، شخصی او را در خواب دید و پرسید: حالت چطور است؟ او پاسخ داد: بخیر است، ولی به خاطر یک سوزنی که از شخصی به امانت گرفته بودم و به او برنگرداندم، فعلا مرا به بهشت راه نمی‌دهند و مانع من از رفتن به بهشت می‌شوند".

در قرآن کریم خدای سبحان برای حفظ حقوق مردم، قوانین و حدودی را وضع کرده است . مثلاً در خصوص رعایت حقوق مالی افراد می‌فرماید: "یا ایها الذین آمنوا لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل...؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اموال یکدیگر را به باطل (و از طریق نامشروع) نخورید، مگر اینکه تجارتی با رضایت شما انجام گیرد"(نساء/۲۹). در سیره معصومین (ع) نیز رعایت حقوق مردم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نقل شده هنگامی که رسول خدا (ص) از مکه به مدینه هجرت کرد به علی (ع) فرمود: "یا علی، تو به مکه برگرد و در روز روشن با صدای رسا اعلام کن که محمد از شهر خارج شده، هر کس امانتی در نزد او دارد یا از وی طلبکار است، بیاید و امانت و طلب خود را بگیرد". این بیان حضرت نشان از اهتمام ایشان به ادای حقوق مردم است.پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: "من حبس من اخیه المسلم شیئاً من حقه حرم الله علیه برکه الرزق الا ان یتوب؛ کسی که از ادای حقی از حقوق مسلمانان خودداری کند، خداوند او را از برکت رزق محروم می‌گرداند؛ مگر اینکه توبه کند"(۲). از امام صادق (ع) نیز روایت شده است: "هرگاه یکی از شما می‌خواهد دعایش مستجاب شود کسب خود را پاک کند و حق مردم را به آنان بازگرداند. زیرا دعای بنده‌ای که در شکمش مال حرامی هست یا در نزد او حقی از حقوق مردم ضایع شده باشد به سوی خدا نمی‌رود"(۳). همچنین فرمودند: "کسی که مال برادرش را به ظلم بخورد و به او برنگرداند، در قیامت قطعه‌ای از آتش جهنم خواهد خورد"(۴). در بیان دیگری امام صادق (ع)، عدم رعایت حقوق مردم را موجب محرومیت از بهشت معرفی نموده‌اند: "خداوند به ذات خود سوگند یاد کرده که سه طایفه را در بهشت جای ندهد: ۱- کسی که خدا را انکار کند؛ ۲- کسی که امام و رهبر را رد کند؛ ۳- کسی که حق مسلمان را باز دارد"(۵).

نهضت امام حسین (ع) عالی‌ترین تجلی‌گاه فضایل اخلاقی و بهترین نمود ارزشهای والای الهی و انسانی است. صبر، حلم، سخاوت، ایثار و از خود گذشتگی، توکل به خدا، عبودیت، تسلیم و رضا، استقامت در راه عقیده، وفاداری، عشق به حقیقت و ... از جمله این فضایل و ارزشهای الهی است که در صحنه کربلا تجلی یافته است. امام حسین (ع) که به فرموده خویش، به منظور احیای دین الهی و سنت نبوی، نهضت خود را آغاز کرده بود، در راستای همین هدف مقدس و با تاکید بر رعایت حقوق مردم، از حضور و جنگیدن کسانی (از یاران خود) که حقی از دیگران بر عهده‌ داشتند، ممانعت به عمل آوردند. موسی بن عمیر از پدرش نقل می‌کند که حضرت سیدالشهدا (ع) در روز عاشورا، به من فرمودند: "ناد ان لا یقتل معی رجل علیه دین و ناد بها فی الموالی فانی سمعت رسول الله (ص) یقول: من مات و علیه دین اخذ من حسناته یوم القیامه؛ (میان همه یارانم) اعلام کن هر کس دَیْنی (قرضی) بر عهده دارد، با من کشته نشود، زیرا که من از رسول خدا (ص) شنیدم که فرمود: هر کس از دنیا برود و دَیْنی بر ذمّه داشته باشد، از حسنات وی در فردای قیامت برداشته می‌شود". در نقل دیگری آمده است که عمیر انصاری گفت: امام حسین (ع) به من فرمودند: "میان مردم اعلام کن هر کس بدهکار است در رکاب من پیکار نکند، زیرا هر کس از دنیا برود در حالی که دَیْنی بر عهده‌اش باشد که چاره‌ای برای آن نکرده باشد، گرفتار دوزخ می‌شود". مردی برخاست و گفت: "همسرم پذیرفته است که دَیْن مرا، از طرف من بپردازد". امام (ع) پاسخ داد: "کفالت آن زن چه فایده‌ای دارد؟ آیا او قدرت دارد چنین کند؟!"(۶).

علی مهدوی

پی‌نوشتها:

۱) نهج البلاغه، خطبه ۱۶۷

۲) بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۲۹۳

۳) همان، ج ۹۳، ص ۳۲۰

۴) وسائل‌الشیعه، ج ۱۱، ص ۳۴۲

۵) لئالی الاخبار، ج ۷۰، ص ۱۸۷

۶) احقاق الحق، ج ۱۹، ص ۴۲۹