زنان عاشورایی

زینب کبری و ام کلثوم, دختران امیرالمومنین«ع»,همچنین فاطمه دختر امام حسین«ع» نیز جزء اسیران بودند و در کوفه و سخنرانیهای افشاگر داشتند

پس از واقعه تلخ عاشورا، رسالت سنگین بانوان کاروان حسینی آغاز گردید. آنان با وجود شرایط سخت جسمی و روحی، می‌بایست از اندیشه و کلام و احساس یاری گرفته و با خطبه‌های پرشور خویش، مردمی که در عمق نادانی به سر می‌بردند را از حقانیت راه امام حسین(علیه‌السلام) و مظلومیت ایشان آگاه سازند و به رهبری زینب(علیهاالسلام)، به نشر معارف اسلام و رساندن پیام شهیدان بپردازند تا اسلام را از هدم و زوال نجات بخشند.

اینجاست که به هدف والای امام حسین(علیه‌السلام) از همراه نمودن زنان و کودکان، با خویش پی می‌بریم.

شهید مطهری می‌فرمایند: ...« ابا عبدالله(علیه‌السلام) اهل بیت خودش را حرکت می‌دهد، برای اینکه در تاریخ رسالتی عظیم را انجام دهند. برای اینکه نقش مستقیمی در ساختن این تاریخ عظیم داشته باشند، اما با قافله سالاری زینب، بدون آنکه از مدار خودشان خارج شوند، از عصر عاشورا زینب(علیهاالسلام) تجلی می‌کند و از آن به بعد به او واگذار شده بود.»

فعالیت‌ها و حماسه زن عاشورایی را پس از قیام، می‌توان به دو بخش تقسیم نمود:

۱) حماسه آفرینی زینب(علیهاالسلام)، در نهضت عاشورا

۲) نقش و فعالیت سایر بانوان، در این نهضت‌

حماسه آفرینی زینب (علیهاالسلام) در نهضت عاشورا

همان گونه که می‌دانیم، حفظ و نگهداری یک نهضت و انقلاب، از انجام آن مهمتر است. حضرت زینب (علیهاالسلام) بعد از حادثه جانسوز دهم محرم الحرام سال ۶۱ هجری، پیام رسای خویش را از دشت خونین کربلا برای مسلمانان ابلاغ نمود و آن را برای همیشه در تاریخ، زنده نگاه داشت.

البته، حضور و نقش عظیم آن حضرت در نهضت کربلا، منحصر به بعد از قیام نیست، بلکه ایشان از ابتدای راه، حضوری فعال و تعیین کننده در انقلاب حسینی داشتند.

همیاری حضرت زینب (علیهاالسلام) با امام حسین (علیه‌السلام) در انجام مسئولیت‌ها را می‌توان بزرگترین نقش آن حضرت، تا قبل از ظهر عاشورا دانست. آن حضرت به عنوان امین امام، بخش وسیعی از مسئولیت‌ها و امور کاروان را بر عهده داشت، تا امام (علیه‌السلام) فرصت و فراغ بیشتری برای آماده سازی قیام داشته باشد.

اما اصلی‌ترین وظیفه حضرت زینب (علیهاالسلام)، بعد از ظهر عاشورا، متجلی می‌شود. اگر نبود آن عالمه غیر معلمه در کربلا، نه تنها انقلاب امام حسین(علیه‌السلام) دستخوش تحریف می‌گردید، بلکه اسلام نیز در معرض خطری جدی قرار می‌گرفت.

پیرامون زنان در حادثه کربلا در دو محور سخن می‌توان گفت: یکی آن که آنان چند نفر و چه کسانی بودند، دیگر آن که چه نقشی داشتند. زنانی که در کربلا حضور داشتند، برخی از اولاد علی«ع» بودند، و برخی جز آنان، چه از بنی هاشم یا دیگران. زینب، ام کلثوم، فاطمه، صفیه، رقیه و ام هانی، از اولاد اهل بیت علیهم السلام بودند، فاطمه و سکینه، دختران سید الشهدا«ع» بودند، رباب، عاتکه، مادر محسن بن حسن، دختر مسلم بن عقیل، فضه نوبیه، کنیز خاص امام حسین«ع» و مادر وهب بن عبد الله نیز از زنان حاضر در کربلا بودند ۵ نفر زن که از خیام حسینی به طرف دشمن بیرون آمدند، عبارت بودند از: کنیز مسلم بن عوسجه، ام وهب زن عبد الله کلبی، مادرعبد الله کلبی، مادر عمر بن جناده، زینب کبری«ع.» زنی که در عاشورا شهید شد، مادر وهب بود، بانوی نمیریه قاسطیه، زن عبد الله بن عمیر کلبی که بر بالین شوهر آمد و از خدا آرزوی شهادت کرد و همانجا با عمود غلام شمر که بر سرش فرود آورد، کشته شد.

در عاشورا دو زن از فرط عصبیت و احساس، به حمایت از امام برخاستند و جنگیدند: یکی مادر عبد الله بن عمر که پس از شهادت فرزند، با عمود خیمه به طرف دشمن روی کرد و امام او را برگرداند. دیگری مادر عمرو بن جناده که پس از شهادت پسرش، سر او را گرفت و مردی را به وسیله آن کشت، سپس شمشیری گرفت و با رجزخوانی به میدان رفت، که امام حسین«ع» او را به خیمه‌ها برگرداند. دلهم، دختر عمر(همسر زهیر بن قین) نیز در راه کربلا به اتفاق شوهرش به کاروان حسینی پیوست.

زهیر بیشتر تحت تاثیر سخنان همسرش حسینی شد و به امام پیوست. رباب، دختر امرء القیس کلبی،همسر امام حسین«ع» نیز در کربلا حضور داشت، مادر سکینه و عبد الله. زنی از قبیله بکر بن وائل نیز حضور داشت، که ابتدا با شوهرش در سپاه ابن سعد بود، ولی هنگام حمله سپاهیان کوفه به خیمه‌هی اهل بیت، شمشیری برداشت و رو به خیمه‌ها آمد و آل بکر بن وائل را به یاری طلبید.

زینب کبری و ام کلثوم، دختران امیرالمومنین«ع»،همچنین فاطمه دختر امام حسین«ع» نیز جزء اسیران بودند و در کوفه و... سخنرانیهای افشاگر داشتند. مجموعه این بانوان، همراه کودکان خردسال، کاروان اسرای اهل بیت را تشکیل می‌دادند که پس از شهادت امام و حمله سپاه کوفه به خیمه‌ها، ابتدا در صحرا متفرق شدند، سپس به صورت گروهی و اسیر به کوفه و از آنجا به شام فرستاده شدند.

اما درباره حضور این زنان در حادثه عاشورا بیشتر به محور«پیام رسانی» باید اشاره کرد. البته جهات دیگری نیز وجود داشت که فهرست وار به آنها اشاره می‌شود که هر کدام می‌تواند به عنوان«درس» مورد توجه باشد:

▪ مشارکت زنان در جهاد:

شرکت در جبهه پیکار و همدلی و همراهی با نهضت مردانه امام حسین و مشارکت در ابعاد مختلف آن از جلوه‌های این حضور است. چه همکاری طوعه در کوفه با نهضت مسلم، چه همراهی همسران برخی از شهدای کربلا، چه حتی اعتراض و انتقاد برخی همسران سپاه کوفه به جنایتهای شوهرانشان مثل زن خولی.

▪ آموزش صبر:

روحیه مقاومت و تحمل زنان- نسبت - به شهادتها در کربلا درس دیگر نهضت بود. اوج این صبوری و پایداری در رفتار و روحیات زینب کبری«ع» جلوه ‌گر بود.

▪ پیام رسانی:

افشاگریهای زنان و دختران کاروان کربلا چه در سفر اسارت و چه پس از بازگشت به مدینه پاسداری از خون شهدا بود. سخنان بانوان، هم به صورت خطبه جلوه داشت، هم گفتگوهای پراکنده به تناسب زمان و مکان.

▪ روحیه بخشی:

در بسیاری از جنگها حضور تشویق آمیز زنان در جبهه، به رزمندگان روحیه می‌بخشید. در کربلا نیز مادران و همسران بعضی از شهدا این نقش را داشتند.

▪ پرستاری:

رسیدگی به بیماران و مداوی مجروحان از نقش های دیگر زنان در جبهه‌ها، از جمله در عاشوراست. نقش پرستاری و مراقبت حضرت زینب از امام سجاد«ع» یکی از این نمونه‌هاست

▪ مدیریت:

بروز صحنه‌های دشوار و بحرانی، استعدادهای افراد را شکوفا می‌سازد.

نقش حضرت زینب در نهضت عاشورا و سرپرستی کاروان اسرا، درس«مدیریت در شرایط بحران» را می‌آموزد. وی مجموعه بازمانده را در راستی اهداف نهضت، هدایت کرد و با هر اقدام خنثی کننده نتایج عاشورا از سوی دشمن، مقابله نمود و نقشه‌های دشمن را خنثی ساخت.

▪ حفظ ارزشها:

درس دیگر زنان قهرمان در کربلا، حفظ ارزشهای دینی و اعتراض به هتک حرمت خاندان نبوت و رعایت عفاف و حجاب در برابر چشمهای آلوده است. زنان اهل بیت، با آن که اسیر بودند و لباسها و خیمه‌هایشان غارت شده بود و با وضع نامطلوب در معرض دید تماشاچیان بودند، اما اعتراض کنان، بر حفظ عفاف تاکید می‌ورزیدند. ام کلثوم در کوفه فریاد کشید که آیا شرم نمی‌کنید برای تماشای اهل بیت پیامبر جمع شده‌اید؟

وقتی هم در کوفه در خانه بازداشت بودند، زینب اجازه نداد جز کنیزان وارد آن خانه شوند. در سخنرانی خود در کاخ یزید نیز بر این گونه گرداندن بانوان شهر به شهر، اعتراض کرد: «ا من العدل یابن الطلقاء تخدیرک حرائرک و امائک و سوقک بنات رسول الله سبایا قد هتکت ستورهن و ابدیت وجوههن یحدو بهن الاعداء من بلد الی بلد و یستشرفهن اهل المناهل و المعاقل و یتصفح وجوههن القریب و البعید و الغائب و الشهید...»و نمونه‌های دیگری از سخنان و کارها که همه درس‌آموز عفت و دفاع از ارزشهاست.

▪ تغییر ماهیت اسارت:

اسارت را به آزادی بخشی تبدیل کردند و در قالب اسارت، به اسیران واقعی درس حریت و آزادگی دادند.

▪ عمق بخشیدن به بعد عاطفی و تراژدیک کربلا:

گریه‌ها، شیونها،عزاداری بر شهدا و تحریک عواطف مردم، به ماجری کربلا عمق بخشید و بر احساسات نیز تاثیر گذاشت واز این رهگذر، ماندگارتر شد.

شهادت مظلومانه سید الشهدا و یارانش در کربلا،تاثیر بیدارگر و حرکت آفرین داشت‌و خونی تازه در رگهای جامعه اسلامی دواند و جو نامطلوب را شکست و امتدادهای آن‌حماسه،در طول تاریخ،جاودانه ماند.حتی در همان سفر اسارت اهل بیت نیز تاثیرات‌سیاسی این حادثه در اندیشه‌های مردم آشکار شد.گروهی از اسرا را که به شام می‌بردند،چون به تکریت رسیدند، مسیحیان آنجا در کلیساها جمع شدند و به نشان اندوه بر کشته‌شدن حسین‌«ع‌»،ناقوس نواختند و نگذاشتند آن سربازان وارد آنجا شوند.به شهر«لینا» نیز رسیدند.

مردم آنجا همگی گرد آمدند و بر حسین و دودمانش سلام و درود فرستادند وامویان را لعن کردند و سربازان را از آنجا بیرون کردند.چون خبر یافتند که مردم‌«جهینه‌» هم جمع شدند تا با سربازان بجنگند وارد آن نشدند.به قلعه‌«کفر طاب‌»رفتند،به آنجا نیزراهشان ندادند.به حمس که وارد شدند،مردم تظاهرات کردند و شعار دادند:«اکفرا بعدایمان و ضلالا بعد هدی؟»و با آنان درگیر شدند و تعدادی را کشتند. برخی از تاثیرات‌حماسه عاشورا از این قرار است:

۱) قطع نفوذ دینی بنی امیه بر افکار مردم

۲) احساس گناه و شرمساری در جامعه،به خاطر یاری نکردن حق و کوتاهی درادای تکلیف

۳) فرو ریختن ترسها و رعبها از اقدام و قیام بر ضد ستم

۴) رسوایی یزیدیان و حزب حاکم اموی

۵) بیداری روح مبارزه در مردم

۶) تقویت و رشد انگیزه‌های مبارزاتی انقلابیون

۷) پدید آمدن مکتب جدید اخلاقی و انسانی(ارزشهای نوین عاشورایی و حسینی)

۸) پدید آمدن انقلابهای متعدد با الهام از حماسه کربلا

۹) الهام بخشی عاشورا به همه نهضتهای رهایی بخش و حرکتهای انقلابی تاریخ

۱۰) تبدیل شدن‌«کربلا»به دانشگاه عشق و ایمان و جهاد و شهادت،برای نسلهای‌انقلابی شیعه

۱۱) به وجود آمدن پایگاه نیرومند و عمیق و گسترده تبلیغی و سازندگی در طول‌تاریخ،بر محور شخصیت و شهادت سید الشهدا«ع‌»

از نهضتهای شیعی پس از عاشورا،می‌توان‌«انقلاب توابین‌»،«انقلاب مدینه‌»،«قیام‌مختار»،«قیام زید»،و...حرکتهای دیگر را نام برد.برای توضیح بیشتر،به مدخل خاص‌هر یک از این نهضتها در همین مجموعه مراجعه شود.تاثیر حماسه عاشورا را درانقلابهای بزرگی که در طول تاریخ، بر ضد ستم انجام گرفته،چه در عراق و ایران و چه درکشورهای دیگر،نباید از یاد برد.

«فرهنگ شهادت‌»و انگیزه جهاد و جانبازی که درانقلاب اسلامی ایران و هشت‌سال دفاع مقدس در جبهه‌ها جلوه‌گر بود،گوشه‌ای از این‌تاثیر پذیری است.شعار«نهضت ما حسینیه،رهبر ما خمینیه‌»که در مبارزات ملت مسلمان‌ایران بر ضد طاغوت طنین افکن بود و نیز شور حسینی جبهه‌های رزم ایران،گواه روشن‌تاثیر گذاری کربلا در قرنها پس از آن حماسه مقدس است.یکی از نویسندگان محقق،نتایج نهضت کربلا را عبارت می‌داند از:

۱) پیروزی مسئله اسلام و حفظ آن از نابودی

۲) هزیمت امویان از عرصه فکری مسلمین

۳) شناخت اهل بیت به عنوان نمونه‌های پیشوایی امت

۴) تمرکز شیعه از بعد اعتقادی بر محور امامت

۵) وحدت صفوف شیعه در جبهه مبارزه

۶) ایجاد حس اجتماعی در مردم

۷) شکوفایی موهبتهای ادبی و پدید آمدن ادبیات عاشورایی

۸) منابر وعظ و ارشاد،به عنوان وسیله آگاهانیدن مردم

۹) تداوم انقلاب به صورت زمینه سازی نهضتهای پس از عاشورا حادثه کربلا،گشاینده جبهه اعتراض علیه حکومت امویان و سپس عباسیان شد،چه به‌صورت فردی که روحهای بزرگ را به عصیان و افشاگری واداشت،و چه به شکل‌مبارزه‌های گروهی و قیامهای عمومی در شهری خاص یا منطقه‌ای وسیع.

خون او تفسیر این اسرار کرد

ملت‌خوابیده را بیدار کرد

درباره نقش زنان در واقعه عاشورا کتاب زنان عاشورایی که چندی است موسسه فرهنگی موعودآن را منتشر کرده یکی از خواندنی ترین آثار این حوزه است که تا کنون چندین بار تجدید چاپ شده است.

هاجر قبادی