قدم زدن در راه کربلا

فیلم «روز واقعه» بیش از هر چیز متکی بر فیلمنامه و نگرش بهرام بیضایی به اسطوره‌ها و آیین‌های دینی است. درست است که کارگردان این فیلم ، شهرام اسدی است، اما تأثیر بیضایی به عنوان …

فیلم «روز واقعه» بیش از هر چیز متکی بر فیلمنامه و نگرش بهرام بیضایی به اسطوره‌ها و آیین‌های دینی است. درست است که کارگردان این فیلم ، شهرام اسدی است، اما تأثیر بیضایی به عنوان فیلمنامه‌نویس در تمام فیلم انکارناپذیر است.

فیلم بر پایه یک ایده درخشان شکل گرفته است، واقعه را از زاویه دید کسی می‌بینیم که ندای «هل من ناصر ینصرنی» را می‌شنود و به دنبال آن راه می‌افتد. در مسیر از مکان‌هایی عبور می‌کند که امام حسین(ع) و یارانش از آنجا رد شده‌اند، در پایان و ‌ روز عاشورا به محل واقعه می‌رسد، اما وقتی که ‌جنگ پایان گرفته و اسیران را هم برده‌اند.

بیضایی تحقیقات گسترده‌ای در زمینه متون دینی، تعزیه و مرثیه انجام داده است. همین کار پژوهشی عظیمی که روی تعزیه انجام داد، باعث شد ‌بعدها به همت دیگر هنرمندان، تعزیه تبدیل به یک گونه تئاتری بومی شود که در سطح جهان شناخته شده است و شاید بتوان آن را با کابوکی ژاپنی مقایسه کرد. فیلمنامه ‌روز واقعه‌ رگه‌هایی از تعزیه و آیین‌های نمایشی توأم با سرود و موسیقی را با خود همراه دارد.

این فیلمنامه حاصل چند سال تحقیق بیضایی در زمینه‌های تئاتر، ادبیات، اسطوره‌شناسی و دین‌پژوهی است که رنگ هنرمندانه و خلاقانه‌ای به روایت از واقعه عاشورا پاشیده است. در فیلم ‌ روز واقعه‌ تنها شرح واقعه و به اصطلاح آنچه گذشت، اهمیت ندارد، بلکه ادبیات اسطوره‌ای دینی به یک بعد هنری می‌رسد. نگاه جدی، سنگین و فلسفی بیضایی در گوشه و کنار فیلم به چشم می‌خورد تا جایی که می‌توانیم چگونگی ترسیم پیچیدگی‌ها و پریشانی انسان‌ها را با آنچه در نقاشی‌های استاد فرشچیان می‌بینیم مقایسه کنیم. ‌روز واقعه‌ دارای قاب‌هایی از تصاویر معناگراست، مثل تصویر زنانی که سر بر اسب‌های باقیمانده از همسران شهید‌‌شان گذاشته‌اند و مویه می‌کنند. همین طور قاب‌هایی که خالی است و در کنج تصویر ـ با نوعی زیبایی‌شناسی که برای سینمای ایران خیلی مدرن بود ـ عنصری را می‌بینیم که معنی خاصی را با خود حمل می‌کند، مثل زنی، بچه‌ای یا جنگجویی. از ویژگی‌های این فیلم علاوه بر داستان بسیار قوی و تأثیرگذار، می‌توان به عناصر بصری زیادی اشاره کرد که گاهی حالتی کلیپ‌وار به فیلم می‌دهد.

نکته‌ای که در مورد ‌ روز واقعه‌ قابل توجه است، این ‌که برعکس آن تصور عمومی که می‌گوید دیالوگ‌های نمایشی و ادبی پوسیده و قدیمی است و باید از آنها استفاده نکرد، این فیلم نشان می‌دهد ‌حتی همان مدل تئاتری و ادبی هم وقتی در فضا و جای درست استفاده شود و با حال و هوای اثر ، همخوانی داشته باشد، خیلی هم بجاست، برای مخاطب لذتبخش است و به مقاصد فیلمساز کمک می‌کند.