آزمون بزرگ امریکا

یکی از نظریه پردازان بزرگ توسعه که به واسطه کوشش های ارجمند خود در زمینه تاریخ اقتصادی موفق به دریافت جایزه نوبل اقتصاد شده است در واکاوی تجربه ۱۰ هزار ساله تاریخ بشر به یک مشاهده بسیار قابل اعتنا دست یافته است

یکی از نظریه‌پردازان بزرگ توسعه که به واسطه کوشش‌های ارجمند خود در زمینه تاریخ اقتصادی موفق به دریافت جایزه نوبل اقتصاد شده است در واکاوی تجربه ۱۰ هزار ساله تاریخ بشر به یک مشاهده بسیار قابل اعتنا دست یافته است. او این مشاهده را با عنوان‌های برگشت‌ناپذیری روند انباشت ذخیره، دانایی بشر و برگشت‌پذیری عملکرد اقتصادی کشورها صورت‌بندی مفهومی کرده است.

منظور او از این دو مفهوم آن است که در بهترین حالت ارتقای یادگیری و افزایش ذخیره دانایی و میزان صلاحیت و توانایی مدیریت توسعه ملی در بهره‌گیری از مجموعه دانایی‌های موجود در کشور و در مقیاس کل جهان در بهترین حالت شرط لازم برای حرکت به سمت توسعه را فراهم می‌سازد. شرط کفایت عبارت است از اینکه در داخل کشور علم‌محوری، قانون‌محوری و برنامه‌محوری در دستور کار قرار گرفته، از همه ظرفیت‌های دانایی و نهادی کشور در جهت تقویت بنیه تولید ملی استفاده شود. در آن صورت به واسطه آنکه تصمیم‌گیری در زمینه تولید در ذات تصمیم‌گیری بلندمدت است بسیار اهمیت دارد که چه در پهنه داخل و چه در پهنه مناسبات بین‌المللی یک فضای تنش‌زدایی شده و مبتنی بر حسن تفاهم و همکاری وجود داشته باشد.

بدون تردید در مقایسه میان ضریب اهمیت جهت‌گیری‌های نهادی و سیاسی بر محور ارتقای بنیه ملی، نقش کلیدی و تعیین‌کننده‌یی دارد و تنها در صورت وجود چنین راهکار نهادی و عزم و اراده جدی نقد سیاستگذاران از فضای تنش‌زدایی شده در مناسبات بین‌المللی می‌توان انتظار داشت که آثار دورمدت توسعه‌یی ظاهر کند. بنابراین با وجود آنکه همه تلاش‌های صورت گرفته در جهت ایجاد حس تفاهم با نظام بین‌المللی به صورت بالقوه مثبت و در راستای اهداف توسعه ملی ارزیابی می‌شود و با وجود آنکه نفس جهت‌گیری‌های جدید صر‌ف‌نظر از ماهیت طرف مقابل ما و میزان اراده‌یی که برای برقراری تفاهم دارد حتی تلاش‌های محدود صورت گرفته تاکنون آثار روانی خود را به شکل نسبتا قابل اعتنایی در عرصه اقتصاد ایران به نمایش گذاشته است اما باید توجه داشته باشیم که میان آثار کوتاه‌مدت و آن چشم‌انداز قابل اعتماد فقط و فقط در صورتی که در درون مرزهای ملی جهت‌گیری‌های نظام و سیاستگذاری اقتصادی در راستای رفاه و بهبود معیشت مردم و ارتقای بنیه تولیدی سازماندهی شده باشد از آن فرصت‌‌ها می‌توان به نحو شایسته و بایسته استفاده کرد.

باید با صراحت عنوان کرد که اگر در سطح نظام سیاستگذاری کشور این بلوغ فکری مشاهده نشود که پیگیری اهداف توسعه ملی و بهره‌جویی مثبت از فضای مبتنی بر حسن تفاهم بر عرصه نظام بین‌المللی فقط و فقط به شرطی قابل تصور است که حداقل از تجربه هشت سال گذشته درس کافی بگیریم. به نظر می‌رسد که حتی اگر مدیریت اقتصادی کشور فرصت واکاوی تجربه‌های تاریخی طولانی‌ مدت‌تر را نداشته باشد صرف توجه به آنچه طی هشت سال گذشته اتفاق افتاده و موجب شده که در مقایسه با ریاست جمهوری جناب آقای خاتمی برای دستیابی به یک واحد رشد به طور متوسط ۵۰۰ درصد دلارهای نفتی بیشتری در دوران احمدی‌نژاد باید خرج می‌شد. و این مساله کلیدی بازمی‌گردد که در دوره خاتمی اهتمام و اعتنای بیشتری به ثبات‌بخشی به فضای اقتصاد و جلب اعتماد بخش‌های مولد وجود داشت.

سخنان اخیر ریاست محترم بانک مرکزی صرف‌نظر از جنبه شخصی و دیدگاهی فردی خاص، اگر قرار باشد به عنوان نمادی از جهت‌گیری‌ها و ترجیحات مدیریت اقتصادی کشور به حساب آید سخت نگران‌کننده و اضطراب‌انگیز است. همگان می‌دانند که در شرایط کنونی کشور منافع تولیدکنندگان و منافع معیشتی عامه مردم با یکدیگر همراستا هستند. بنابراین از آنجا که روند نزولی نرخ ارز و خارج ساختن سهم اضطراب‌های ناشی از عدم اطمینان‌های ایجاد شده توسط دولت پیشین کاملا هم‌راستایی با منافع تولیدکنندگان و عامه مردم دارد، ابراز نگرانی از چنین شرایطی علامت‌دهی خوبی برای بخش‌های مولد به حساب نمی‌آید.

خوشبختانه سخنگوی محترم دولت اذعان کرده‌اند که باید سخنان رییس بانک مرکزی را به عنوان اهتمام مدیریت اقتصادی کشور برای ثبات‌بخشی به فضای کلان اقتصاد ملی تفسیر و ارزیابی کرد. باید این ادعای سخنگوی محترم دولت را حمل به صحت کرد و امیدوار بود که به ویژه هنگامی که دولت درصدد تهیه لایحه بودجه سال ۹۳ برمی‌آید این سخن سخنگوی محترم دولت را وجهه همت قرار دهد و فراموش نکند که هر گونه تلاش برای درخواست‌های جدید در قیمت‌های کلیدی خواه قیمت حامل‌های انرژی باشد و خواه قیمت ارز، موجب نگرانی تولیدکنندگان و ریسک‌گریزی فزاینده ایشان و رونق بیشتر برای سوداگران و رباخواران و دلالان خواهد شد.

باید امیدوار بود که سخنگوی محترم دولت به ویژه از مسوولیتی که در سازمان برنامه سابق دارد صدق گفتار خود را در جهت‌گیری‌های اتخاذ شده برای لایحه بودجه سال ۹۳ نشان دهند، راه نجات کشور بی‌ثبات‌سازی اقتصاد کلان نیست بلکه ثبات‌بخشی و پرهیز از دستکاری قیمت‌های کلیدی است که ناشی از سرخوشی‌ها و کوته‌نگری‌های ناشی از جهش قیمت نفت در دوره هشت ساله احمدی‌نژاد بوده است. باید امیدوار بود که اهتمام دولت جدید و صدق گفتار و رفتار ایشان در ثبات‌بخشی به فضای کلان اقتصاد ملی فرصت، بایسته‌یی فراهم کند تا از تلاش‌های دیپلماتیک دولت جدید استفاده کند.

فرشاد مومنی