قاضیان همیشه

داوری فوتبال از ابتدای قرن تا امروز

دقیقاً کسی نمی داند اولین مردی که در فوتبال ایران سوت زد چه کسی بود، اما مشخص است که در نسل اول، نفراتی مثل کاظم رهبری، ابوالفضل صدری و... اولین داوران رسمی فوتبال بودند؛ آنها که در مدیریت فوتبال، مقام و نشانی داشتند و با تکیه بر نقش بزرگ تری و مهتری خود، سوت می زدند تا با تکیه بر اقبال و وجاهت عمومی آنها، همه حرف شان را قبول داشته باشند. این روند حتی تا سال ۱۳۴۰ هم ادامه داشت. در آن سال ها، داورها، آدم های قدرتمندی بودند. قدرت داوران از آن سو آمده بود که هنوز داوری بحث تخصصی نداشت و فوتبالیست های قدیمی داور می شدند.

جای تعجب ندارد اگر بدانیم حسین فکری ها و علی دانایی فردها و عباس اکرامی ها از سلاله نسل متقدم فوتبال ایران جملگی داوران میادین حساس بودند. فوتبال تهران سهمی مساوی را بین بزرگان تیم های قدر قدرت شاهین، دارایی و تاج سابق در داوری لحاظ می کرد. داوران نسل دهه ۴۰ هم خیلی دوست داشتند به جای قضاوت، در میادین حکومت کنند و هرازگاهی برای خوشایند یکی از طرفین قانونی را چنان به ظن خود تفسیر کنند که دود از سر اهالی فوتبال بپرد. سعید صدری یکی از آن مردان بود که ظهر روز بازی با دوستانش در تیم پاس، کباب کوبیده می خورد و موقع بازی، وقتی به ضرر دوستانش سوت می زد، می گفت؛ حاکم مطلق ۱۰ دقیقه آخر بازی من هستم، دیگر روی رفاقت من در ۱۰ دقیقه آخر حساب نکنید. او همان داور مقتدری بود که در یکی از بازی های تهران در سال ۴۸ یک سیلی محکم از منصور پورحیدری خورد، دیگر جای تعجب دارد که در فوتبال فلک زده دهه ۴۰ - فوتبال هم عصر قیصر و گاو- منصور پورحیدری هم روی داور دست بلند می کرده است. اگر روزگاری آن کاپیتان محبوب سرخپوشان در مسابقات جام اتحاد باشگاه ها، همه ناموس داوود حیدری نگون بخت را جلوی چشمانش آورد، در آن دوران «خاص» طبیعی جلوه می کرد اما سیلی خوردن ابوالقاسم حاج ابوالحسن و ارشد برازنده از یک ضارب مشترک یعنی عزیز اصلی، واقعاً با شرایط خاص اجتماعی آن روز سنخیت داشت. عزیز اصلی بعد از آنکه به خاطر چهره خشن خود در۹ فیلمفارسی دهه ۴۰ در نقش یک بدمن متشخص به ایفای نقش پرداخت باور کرد که می تواند خشونت سیامک یاسمی ساز را به صحنه فوتبال منتقل کند. داوران، اهل فوتبال بودند اما هنوز خودشان هم باور نداشتند که باید وارد حریم تشخص شوند. وقتی در سال ۱۳۴۸، جعفر نامدار داور شد، نگاه به داوری متحول شد.

با آمدن جعفر نامدار، ملی پوش سابق، ارزش و اعتبار داوری بیشتر شد و فوتبالیست های قدیمی مثل محمد صالحی، محسن زمانی، ارشد برازنده و... داوران شناسنامه داری شدند. شاید ابهت این داوران نسبت به داوران امروز - به خاطر هویت فوتبالی و ارزش کاری آنها باشد - اما امروز دیگر باور داریم که چشمان زنده لنزهای دوربین و برنامه های نقد و کارشناسی امروز، اشکالات داوری را بیش از ۴۰-۳۰ سال قبل نمایان می کند. فکرش را بکنید، اگر امروز داوری پیدا شود و به سبک و سیاق آن داور آذری زبان معروف برای نواختن سوت پایان بازی از کاپیتان تیم پرطرفدار پایتخت اجازه بگیرد، برنامه ۹۰ چه بلایی بر سر او می آورد. فکرش را بکنید، اگر یک روز داوری پنالتی یک تیم را به خاطر تاخیر در نواختن آن باطل اعلام کند چه بلایی بر سر او در روزنامه ها می آورند. اگر یک داور، به میل خود، دیداری را که ۱۰ دقیقه وقت اضافه داشت در دقیقه ۸۹ مختومه اعلام می کرد با او چه می کردند، امروز در برنامه ۹۰، ثانیه ها را آنقدر بالا و پایین می کنند تا موی دو ثانیه یی را از ماست دوربین های تلویزیونی خارج کنند، آن وقت که بین واقعیت و سوت آقای داور ۱۱ دقیقه فاصله داشت، تازه دست داور را هم می بوسیدند که خدا خیرش دهد، دیدید چقدر خوب بازی را اداره کرد؟،

راستی، قرار نبود با مذمت عملکرد داوران قدیمی در واقع داوران امروز فوتبال را مورد تایید قرار دهیم. هرگز اینگونه نیست. داور امروزی تحصیلات بالاتر، دستمزد بالاتر، احترام بیشتر و امنیت مضاعفی دارد. وقتی داوری امنیت اش بیشتر باشد بیشتر سوت می زند. داور ۲۵ سال قبل بازی پرسپولیس و شاهین اگر به سود پرسپولیس سوت نمی زد او را با سنگ چنان می زدند که یک هفته در خانه محبوس می ماند تا زخم هایش التیام بخشیده شوند،

این حکایت داوری قدیم فوتبال بود که مصلحت را در فوتبال دخیل کند، ولو آنکه بر مسندی بودند که حق و باطل را آنها باید حکم می کردند. در دهه ۵۰، رفتار خبیثانه با داوران ادامه یافت، علی گیوه یی، حسن روشن و... به دسته ضاربان داوران در دهه های ۶۰ و ۷۰ اضافه شدند. امروز اما روزگار چنان تغییر کرده که وقتی دایی محسن ترکی را متهم به رنگی بودن می کند ده ها رنجنامه در دفاع از داور به رشته تحریر درمی آورد و این روزها، دیگر حاشیه امنیت داوران آنقدر بالا رفته است که داوران، بازیکنان را مضروب می کنند.(چشمان تان را ببندید و به صحنه دور کردن بازیکنان از خود با دستان قدرتمند محسن قهرمانی فکر کنید.)

مهدی حدادپور