قطر, دیروز تا امروز

قطر شبه جزیره کوچکی در منطقه خاورمیانه و آسیا است کتیبه ها و مجموعه ظروف سفالی زیبا و بی نظیر کشف شده در نواحی مختلف قطر نشان می دهد كه از حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در این سرزمین افرادی ساکن بوده اند در قرن پنجم پیش از میلاد مسیح, هرودتوس یونانی, سرزمین دریارو «کانانیتس» Cananites را قطر معرفی کرد

قطر شبه جزیره کوچکی در منطقه خاورمیانه و آسیا است. کتیبه ها و مجموعه ظروف سفالی زیبا و بی نظیر کشف شده در نواحی مختلف قطر نشان می دهد كه از حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در این سرزمین افرادی ساکن بوده اند. در قرن پنجم پیش از میلاد مسیح، هرودتوس یونانی، سرزمین دریارو «کانانیتس» (Cananites) را قطر معرفی کرد.

پتولمی، جغرافی دان، در نقشه خود از دنیای عرب، «قطر» را یکی از مهم ترین بنادر تجاری آن هنگام خلیج فارس معرفی كرده است. در تمدن اسلامی نیز نقش قطر بسیار اهمیت داشته است.

در قرن هشتم، اقتصاد قطر رو به رونق نهاد. در سال ۱۹۱۶ و در دوران جنگ جهانی اول، با امضای عهدنامه ای، قطر تحت حمایت انگلیس قرار گرفت و در سال ۱۹۴۳ با عقد پیمان دیگری، حمایت انگلیس از این کشور افزایش یافت. اوایل قرن ۱۸، سلطنت خاندان «آل ثانی» بر قطر آغاز شد. طایفه آل ثانی از اوایل این قرن وارد سرزمین قطر شدند و در بخش شمالی شبه جزیره قطر اسکان یافتند، اما اواسط قرن ۱۹، این طایفه به محل دوحه امروزی مهاجرت کردند. این کشور نیز مانند بیشتر کشورهای عرب از سال ۱۸۲۷، زیر سلطه امپراتوری عثمانی درآمد. در سال ۱۸۷۸، شیخ جاسم بن محمد، جانشین پدر خود شیخ محمد بن ثانی شد. در سال ۱۹۱۳، شیخ عبد الله بن جاسم به قدرت رسید. در هنگام فرمانروایی وی، نفت برای نخستین بار در قطر کشف شد. در سال ۱۹۴۰، شیخ حمد بن عبد الله تا سال ۱۹۴۸ بر قطر حکومت کرد. در سال ۱۹۴۹، شیخ علی بن عبد الله به سلطنت رسید و تا سال ۱۹۷۲ به حکومت خود ادامه داد. در سال ۱۹۷۱ قرار بود قطر به امارات ملحق شود، اما هر دو کشور خواهان استقلال خود بودند. در سال ۱۹۷۲، شیخ خلیفه بن حمد آل ثانی با یک کودتای بدون خونریزی حکومت را به دست گرفت. در سوم سپتامبر ۱۹۷۱ قطر به استقلال رسید و در سال ۱۹۹۱ از این كشور برای پایگاه نیروهای بین المللی در جنگ خلیج فارس استفاده شد.

در سال ۱۹۹۵، شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی با حمایت خاندان حاکم و مردم قطر به سلطنت رسید. اواخر سال ۱۹۹۶ جاسم بن حمد آل ثانی به ولیعهدی انتخاب شد. از رویدادهای مهم سال ۱۹۹۹، شرکت زنان در انتخابات شورای شهر برای نخستین بار در این کشور بود.

نفت در قطر

قطر نیز مانند سایر کشورهای نفت خیز حاشیه خلیج فارس از وابستگی شدید به درآمدهای نفتی رنج می برد، از این رو، می كوشد تا سایر منابع درآمدی و نیز سرمایه گذاری های خود را برای تولید بیشتر گازمایع و محصولات پتروشیمی افزایش دهد. از فعالیت های دیگر این کشور، فراهم کردن امکانات تولید و صدور فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمی و به دنبال آن افزایش ارزش افزوده نفت خام و گازطبیعی است. این كشور از بخش خصوصی و اشتغال زایی در این زمینه حمایت می كند. نفت در دهه ۱۹۴۰ در قطر کشف شد و به دنبال آن ثروت عظیمی در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ نصیب این كشور شد. حدود ۸۵ درصد درآمد قطر از محل صادرات نفت تأمین می شود. مردم قطر بالاترین میزان درآمدهای سرانه جهان را دارند.

درجه «گرانروی» نفت خام قطر ۲۴ تا ۴۱ درجه API است.

از سال ۱۹۳۱، «شرکت نفت انگلیس و ایران»، جست و جوی نفت را در قطر آغاز کرد. در سال ۱۹۳۵ این شرکت صاحب امتیاز عملیات اکتشافی شد که بعدها به کنسرسیومی مرکب از «شرکت توسعه» (قطر)، «شرکت نفت عراق»، و «شرکت نفت انگلیس و ایران» محول شد. «شرکت توسعه قطر» که بعدها به شرکت «پترولیوم قطر» تغییرنام یافت، در سال ۱۹۳۸ در حوزه دوخان به نفت رسید و در همان سال دو چاه دیگر در همان مکان حفر کرد. با آغاز جنگ جهانی دوم، قطر از تولید نفت بازماند ولی پس از جنگ در دسامبر ۱۹۴۹ اولین محموله صادراتی «پترولیوم قطر» از پایانه تاسیسات ام سعید بارگیری شد.

شرکت نفت «شل» که امتیاز اکتشاف نفت در مناطق دریایی قطر را در سال ۱۹۵۲ به دست آورده بود، در سال ۱۹۶۰ در «اید الشارجی» به نفت رسید که نفت آن بی درنگ بهره برداری شد. در سال ۱۹۷۴ دولت اختیار كامل صنایع نفت خود را به دست گرفت و شرکت نفتQGPC قطر را تأسیس کرد. به این ترتیب مالکیت کل منابع نفت کشور از آن دولت قطر شد.

میزان ذخایر نفتی اثبات شده قطر در سال ۲۰۰۴، ۲/۱۵ میلیارد بشکه برآورد شده است. حدود ۲/۲ میلیارد بشکه از ذخایر متعلق به میدان خشکی قطر یعنی «دوخان» است. بقیه در هفت میدان دریایی «فراساحلی»، «بوالحنین»، «مهزام»، «ایدالشرقی»، «دام شمالی»، «الشاهین»، «الرایان» و «الخلیج» قرار دارند. شریان های اصلی صادرات «پترولیوم قطر» در میدان های «دوخان» و «مارین» هستند.

تقریباً تمام نفت تولیدی قطر به کشورهای آسیایی و در رأس آنها ژاپن صادر می شود. از سال ۱۹۹۴ این کشور تصمیم گرفت امکانات مایع سازی گازطبیعی خود را افزایش دهد. در آن سال تولید روزانه مایعات گازی ۴۶۶ هزار بشکه بود که در سال های ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹ به ترتیب به ۷۸۲ و ۸۰۶ هزار بشکه در روز افزایش یافت. این کشور مقدار قابل توجهی مایعات گازی و دیگر فرآورده های گازطبیعی نیز تولید می کند که سهمیه اوپک شامل هیچ یک از آنها نمی شود.

پس از کودتای سال ۱۹۹۵، قطر سیاست های جدید را با هدف های ذیل آغاز کرد:

افزایش میزان تولید نفت، کشف ذخایر جدید نفت و سرمایه گذاری برای افزایش ضریب بازیافت از میدان های موجود به منظور دستیابی به هدف های یاد شده نیز، شرایط انعقاد قراردادهای اکتشاف و تولید و قراردادهای مشارکت در تولید را آسان كرده است تا سرمایه گذاران خارجی به مشارکت در این طرح ها تشویق شوند. در مارس ۱۹۹۸، قطر با شرکت نفت آمریکایی شورون توافق نامه ای را برای اکتشاف نفت در میدان های خشکی امضا کرد. این قرارداد پنج ساله از نوع مشارکت در تولید بود. منطقه زیر پوشش این قرارداد، منطقه ای با وسعت ۴۲۰۹ مایل مربع به نام بلوک ۲ (تقریباً تمام حاشیه جزیره قطر به استثنای میدان دوخان) را شامل می شد. صددرصد منافع این بلوک از آن شورون و عملیات لرزه نگاری دو بعدی و سه بعدی در این منطقه از وظایف این شرکت بود. شورون همراه با شرکت «MOL» مجارستان، عملیات اکتشاف بلوک را نیز در اختیار خود گرفته است. شرکت «آرکو» در سپتامبر ۱۹۹۵، عملیات اکتشافی میدان «الریان» را در بلوک ۱۱ منطقه دریایی در غرب میدان شمالی (مشترک با میدان پارس جنوبی ایران) و نزدیک میدان «رأس گاز» آغاز کرد. «بی.پی.آموکو» پس از تصاحب سهم «آركو» ادامه فعالیت اكتشافی این شركت را عهده دار شد. سرانجام در نوامبر ۱۹۹۶ این میدان دریایی با تولید روزانه ۲۰ هزار بشکه نفت به مرحله بهره برداری رسید. در ژوئیه ۱۹۹۷ یک قرارداد مشارکت در تولید برای توسعه این میدان منعقد شد. شرکت بی. پی. آموکو و سایر شرکت های همراه با هدف افزایش تولید این میدان به میزان روزانه ۶۰ هزار بشکه به فعالیت خود ادامه می دهند. میدان الخلیج پس از پنج سال فعالیت اکتشاف و آماده سازی، در مارس ۱۹۹۷ به بهره برداری رسید. این میدان در امتداد مرز دریایی ایران و قطر و شرق میدان نفت شمال قطر قرار گرفته است.

شرکت «الف اکتین» در سال ۱۹۹۱ برای دستیابی به شرایط بهتر در قرارداد مشارکت در تولید، با شرکت ملی «پترولیوم قطر» به چانه زنی پرداخت. از این رو، توسعه میدان «الف» افزایش تولید روزانه ۶۰ تا ۶۵ هزار بشکه ای نفت را به دنبال خواهد داشت. قرارداد توسعه این میدان از نوع مشارکت در تولید و تا پنج سال تمدید شدنی است.

سهم شرکت «الف» در توسعه میدان ۵۵ درصد و سهم شرکت اجیپ ۴۵ درصد است. میدان مهزام در سال ۱۹۶۵ به بهره برداری رسید. شرکت ملی «پترولیوم قطر» در نظر دارد با انجام اقدام هایی از جمله حفر ۳۷ حلقه چاه، عمر این میدان را افزایش دهد.

میدان «بولحنین» در سال ۱۹۷۳ با تولید بیش از ۱۰۰ هزار بشکه در روز به بهره برداری رسید و در دهه ۱۹۹۰ تولید آن کاهش یافت. میزان ذخایر قابل برداشت این میدان ۷۰۰ میلیون بشکه برآورد شده است.

میدان «الشاهین» با مدیریت شرکت نفت «مرسک» دانمارک به یکی از فعال ترین میدان های قطر تبدیل شده است. این میدان در بلوک ۵ در ۴۳ مایلی بنادر شمال شرقی قطر قرار دارد. میدان «اید الشرقی» دام شمالی (ISND) را شركت شل در سال ۱۹۶۰ کشف كرد. در سال ۱۹۹۴ شرکت «اکسیدنتال» توافق نامه ای از نوع قرارداد مشارکت در تولید به منظور ۲۵ سال بهره برداری از این میدان با شرکت ملی “پترولیوم قطر» امضا کرد. ارزش قرارداد ۷۰۰ میلیون دلار بود که می بایست برای توسعه میدان، افزایش ضریب بازیافت، تزریق آب و گاز در مخزن و انجام عملیات اکتشاف جدید هزینه می شد. در آن سال تولید روزانه این میدان ۲۰ هزار بشکه بود و تا سال ۲۰۰۱ به ۱۵۰ هزار بشکه در روز افزایش یافت.

---