بهترین برخورد با جیغ کودکان

توصیه ها و هشدارهای دکتر کتایون خوشابی فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان

صدای جیغش همیشه تو گوشمه. از وقتی چند ماهش بود، هر وقت گرسنه می‌شد، با صدای بلند جیغ می‌زد. کم‌کم که بزرگ‌تر شد، صدای جیغش هم انگار گوش‌خراش‌تر ‌شد...

مادرم می‌گفت هر وقت جیغ می‌زنه، دعواش کن. یکی از دوستانم هم توصیه کرد هر وقت پسرت جیغ و فریاد راه انداخت، تو با صدای بلند‌تر فریاد بزن تا صدایش را بیاورد پایین، اما پیشنهاد همسرم این بود که زود بغلش کن و خواسته‌اش را برآورده کن. باوجود همه این توصیه‌ها، هنوز نمی‌دانم برخورد مناسب با جیغ پسرم چیست؟ شاید یکی از دغدغه‌های اصلی والدین نیز همین موضوع باشد که چگونه باید با رفتارهای آزاردهنده کودکشان مانند جیغ‌زدن برخورد کنند. در واقع بسیاری از رفتارهای کودکان معانی خاصی دارد که برخی والدین نمی‌توانند آن را درک کنند. دکتر کتایون خوشابی، فو‌ق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان درمورد علت‌های جیغ بچه‌ها و نحوه برخورد با آن برایمان توضیح داده‌اند.

▪ جیغ‌زدن بچه‌ها در سنین مختلف چه دلایلی دارد؟

معمولا در هر سنی جیغ‌زدن معنا و مفهوم متفاوتی دارد. مثلا در سنین زیر یک سال، جیغ‌زدن می‌تواند راه ارتباطی شیرخوار با مادرش باشد. در حقیقت کودک با این کار نشان می‌دهد خواهان ارتباط با مادر است. بعد از ۳ تا ۴ ماهگی، این جیغ‌ها ممکن است همراه با گریه‌ باشد و معمولا کودک در زمان خستگی، گرسنگی، درد یا کثیف‌بودن پوشک جیغ می‌زند. اغلب یک مادر آگاه می‌تواند تشخیص دهد گریه‌های مختلف کودک زیر یک سال چه مفهومی دارد. به طور کلی گریه همراه با جیغ این کودک به دلیل اتفاقی است که برایش افتاده و برای برقراری ارتباط با والدین خود به‌خصوص مادر جیغ می‌زند اما از سنین ۱۵ ماهگی که سخت‌ترین سن تربیت کودک است و به آن سنین نوپایی گفته می‌شود، کودک یک سلسله رفتار که آن را «قشقرق» می‌نامیم، بروز می‌دهد. این رفتار شامل جیغ‌زدن، فریاد کشیدن، پا به زمین کوبیدن، سر به زمین یا دیوار‌زدن همراه با گریه است. قشقرق به پا کردن معمولا از سنین ۱۵ ماهگی شروع می‌شود و تا ۳ سالگی ادامه پیدا می‌کند و اغلب به منظور دستیابی به خواسته‌ای است که والدین در مقابل آن پافشاری می‌کنند. در این سنین جیغ به دلیل بیماری، گرسنگی و تشنگی نیست.

▪ می‌توان گفت در برخی مواقع جیغ‌زدن کودک فقط برای جلب توجه و محبت والدین است؟

بله، در سنین ۲ تا ۳ سالگی که سن استقلال‌طلبی کودکان است و تصور می‌کنند مرکز همه دنیا هستند و همه باید به آنها توجه کنند، ممکن است کودک بی‌‌دلیل جیغ و فریاد راه بیندازد تا توجه دیگران را به خودش جلب کند. در این موارد والدین باید زمانی که کودک به دلیل ناموجه، جیغ و فریاد راه می‌اندازد، به او بی‌توجه باشند، چون اگر هر زمانی که قشقرق به راه انداخت والدین خواسته‌اش را برآورده کنند، یاد می‌گیرد، با این روش می‌تواند توجه و محبت آنها را به دست آورد و این رفتار در او تقویت می‌شود. والدین باید توجه و محبت کافی به فرزندشان داشته باشند به‌خصوص در زمان‌هایی که رفتار مناسب دارد ولی هنگامی که بی‌مورد جیغ می‌زند، به او توجه نکنند.

▪ آیا جیغ و فریاد راه‌انداختن کودکان می‌تواند نشانه بیماری یا اختلال رفتاری باشد؟

نه‌، به‌طور طبیعی کودکان بین سنین ۱۵ ماهگی تا ۳ سالگی قشقرق به پا می‌کنند و جیغ و فریاد راه می‌اندازند که نمی‌تواند نشانه اختلال، بیماری یا ناهنجاری رفتاری باشد. در حقیقت طرز رفتار والدین می‌تواند رفتار کودک را تنظیم کند. بعد از ۵/۳ سالگی جیغ و فریاد کودک کمتر و کمتر می‌شود.

▪ چگونه باید با جیغ‌های کودکان در سنین مختلف برخورد کنیم؟

قبل از یک سالگی چون جیغ و گریه کودک برای برقراری ارتباط با والدین است و خواهان احساس امنیت است، توصیه می‌شود تا شروع به جیغ‌زدن کرد، مادر او را در آغوش بگیرد. این کار باعث می‌شود ارتباط کودک با مادر همراه با احساس امنیت و دلبستگی بیشتری شکل بگیرد. مطالعه‌ها نشان داده است در آغوش گرفتن کودک به کم‌کردن جیغ و فریاد او کمک می‌کند و باعث می‌شود کودک شیرخوار احساس آرامش و اطمینان ‌کند بنابراین توصیه می‌شود وقتی کودک زیر یک سال شروع به گریه می‌کند، سریع او را در آغوش بگیرید و خواسته‌اش را پاسخ دهید اما از سن یک سالگی به بعد، پاسخ به جیغ و فریاد کودک باید کمتر و با تاخیر صورت گیرد. از ۱۵ ماهگی به بعد که سخت‌ترین سن برای تربیت بچه‌هاست، اگر والدین به خواسته کودک «نه» می‌گویند، بعد از جیغ و فریاد کودک هم نباید خواسته‌اش را برآورده کنند. بهتر است حواس او را پرت کنند و این کار موثر واقع می‌شود و مساله به خوبی و خوشی تمام خواهدشد. کودکان راحت‌، خوش‌‌خلق هستند،‌ انعطاف‌پذیرند و واکنششان به محرک‌ها طبیعی است و با اطرافیان راحت ارتباط برقرار می‌کنند. در مجموع مدیریت رفتار این بچه‌ها برای والدین ساده است، اما در مورد کودکان دشوار قضیه سخت‌تر می‌شود و ممکن است به هیچ‌وجه حواسشان پرت نشود. کودکان سخت معمولا ۱۰ درصد کودکان را تشکیل می‌دهند، بدخلق و بدقلق و غیرقابل‌ پیش‌بینی هستند و انعطاف‌پذیر نیستند. در این شرایط والدین باید با یکدیگر هماهنگ باشند و برای کودک نقش بازی کنند و نباید به جیغ کودک توجه کنند. وقتی بارها و بارها این بی‌توجهی والدین تکرار شود، کودک یاد می‌گیرد از درخواست نامعقول خود دست بردارد و نمی‌تواند نظر والدین را تغییر دهد.

▪ آیا بی‌توجهی به کودک هنگام جیغ‌زدن باعث لجبازی او نمی‌شود؟

بدیهی است در همه موارد توصیه نمی‌شود که والدین در مقابل خواسته کودک مقاومت کنند و به او بی‌توجه باشند. از سن ۲ سالگی که سن لجبازی کودک هم هست، اگر بیشتر خواسته‌های او با واکنش منفی والدین مواجه شود و به همه خواسته‌هایش«نه» بگویند، طبیعتا لجبازی‌اش بیشتر می‌شود. والدین آگاه می‌توانند تشخیص دهند کدام خواسته‌‌ فرزندشان را باید پاسخ دهند و در چه مواردی «نه» بگویند. در حقیقت داشتن مهارت‌های فرزند‌پروری در اینجا به والدین کمک می‌کند. اگر این مهارت‌ها را کسب نکرده‌اند یا قادر به کنترل فرزند خود نیستند، بهتر است از روان‌پزشک کودک کمک بگیرند.

▪ برخی والدین تصور می‌کنند دعواکردن کودک یا دادزدن با صدای بلند‌تر بر سر او باعث می‌شود دیگر جیغ نزند.

نه، دعوا کردن یا پرخاشگری هنگامی که کودک رفتار پرخاشگرانه نشان می‌دهد، رفتار پرخاشگرانه او را تشدید می‌کند. روش‌های تنبیهی دیگر مانند محروم کردن کودک معمولا در سنین بالاتر استفاده می‌شود، بنابراین برای ادب‌کردن یا ساکت‌کردن کودکی که جیغ می‌زند، پرخاشگری یا دادزدن راه‌حل مناسبی نیست.

مهدیه آقازمانی