ضرورت کسب عدالت

عدالت, اعتدال تمام قواست و عادل کسی است که تمام صفات فضیله را در خود ایجاد کرده است ازاین رو, افضل فضایل شمرده شده است

عدالت، اعتدال تمام قواست و عادل کسی است که تمام صفات فضیله را در خود ایجاد کرده است. ازاین‌رو، افضل فضایل شمرده شده است. عدالت را به خط مستقیمی تشبیه کرده‌اند که از نقطه عبودیت تا مقام قرب ربوبی کشیده شده است. عدالت، همان صراط مستقیمی است که همیشه در نماز از خداوند متعال می‌خواهیم و گوییم:"اِهْدِنا الصّراطَ المُسْتَقیم". پیامبر اکرم(ص)، در توصیف صراط چنین می‌فرماید: راه عدالت از مو باریک تر و از شمشیر تیزتر است.

این همان راه عدالت است که با اندک تمایلی به طرفین، در ورطه رذایل گرفتار شده و از صراط منحرف می‌شویم. کسی که در این دنیا عادل باشد، در واقع در صراط مستقیم گام می‌نهد و روز رستاخیز به راحتی از صراط می‌گذرد. روزی رسول اکرم(ص) برای تبیین بیشتر صراط مستقیم برای اصحاب با دست مبارک خود خطی بر زمین کشیدند و فرمودند: "این راه مستقیم راه خداست". سپس در طرف راست و چپ آن خط‌های متعددی کشیدند و فرمودند: "این خط‌ها نیز خط شیطان است و شیطان شما را به این راه‌ها می‌خواند". مسیر اعتدال و راه سعادت که همان عدالت است، یکی بیشتر نیست و در اطراف اعتدال، افراط و تفریط است که هر کدام شامل راه‌های متفاوت است، لذا شیطان درصدد است که انسان را از مسیر عدالت و عقل خارج سازد و در افراط و تفریط قوا سرگردان سازد. در حکمتی از مولای متقیان امیر المومنین علی(ع) آمده است: "لا تَری الجاهِلَ اِلاّمُفرِطاً اَو مُفَرِّطاً" در این حکمت، حضرت کسی را که به اعتدال عقل نرسیده و جاهل است، همیشه در افراط و تفریط می‌دانند. چنین شخصی به اعتدال نمی‌رسد و شیطان بر او غالب خواهد بود. انسانی که به زیور عدالت آراسته شود و حسن خلق به دست آورد، تمام فضایل را در خود جمع کرده است، لذا دچار رذایل نمی‌شود. عادل در مسیرائمه معصومین علیهم السلام قدم می‌نهد. به همین جهت، ضروری است که هر کسی به فکر اخلاق خود باشد. انسان‌ها در خلقیات یکسان نیستند: برخی قادر به کنترل خشم خود نیستند. برخی دیگر، در خاموش کردن غضب و آتش درون موفقند، ولی در قوه شهوت و کنترل آن ضعیف عمل می‌کنند.

بعضی افراد نیز درقوه عاقله عملکرد خوبی ندارند، لذا انسان باید نقاط ضعف خود را بشناسد و با تلاش و مجاهده آنها را به قوت تبدیل کند و خودسازی را شروع و آن را به اکمال برساند. از دیگر مواردی که ضرورت خودسازی و رسیدن به مرتبه عدالت را دو چندان می‌کند، تقدم اصلاح نفس بر اصلاح دیگران است. انسانی که نتواند قوا و نیروهای درونی خود را سامان بخشد و آنها را در مسیر درست هدایت کند و در مملکت بدن، عدالت را ایجاد نکند، قابلیت اصلاح دیگران و اجرای حکم عدالت در جامعه را نخواهد داشت. زیرا شخصی که از عهده نفس خود برنیاید و در اصلاح خود عاجز باشد چگونه می‌تواند دیگران را اصلاح کند و آنها را از هلاکت نفس رهایی سازد؟ آنچه کسب این فضیلت را بیشتر ضروری می‌نماید، تبعات بی عدالتی بعد از مرگ است. کسی که ملکه عدالت را به دست نیاورد، در واقع رذایلی را همراه خود خواهد داشت که بعد از مرگ وبال او خواهند بود.

انسان تا در نشئه طبیعت هست، به خاطر تزاحمات مادی مشکل چندانی از احوال درونی خود احساس نمی‌کند، اما هنگامی که از این دنیا رحلت کند و به نشئه ملکوت و عالم برزخ و قبر برود، اگر رذایل همراه او باشند، انواع بلیات و ظلمت‌ها را که در احادیث مختلف بیان شده است خواهد دید، که برای از بین رفتن آنها در آن عالم مدت مدیدی بیش از آنچه در این دنیا زمان می‌برده، لازم است و لذا تا هنگامی که آنها همراه انسان باشد، وی در اذیت و عذاب‌های فراوان خواهد بود. انسان تا زمانی که در دنیاست، قدرت و اختیار دارد و به راحتی می‌تواند رذایل را از خود دور کند. این کار در زمان کودکی و نوجوانی که صفات و اخلاق رذیله ریشه ندوانده است، آسانتر و بهتر صورت می‌گیرد، اما هر چه سن شخص بیشتر شود، قوایش به تحلیل می‌رود و در رذایل خود راسخ تر می‌شود و از بین بردن آنها سخت تر خواهد بود. انسان عادل رذایل را از خود جدا کرده و چنین شخصی صفات حمیده را درون خود ملکه کرده است و با فضایل وارد برزخ می‌شود و مشکلی از این باب ندارد.

مهدی رضایی