كشاورزی و محیط زیست را محور توسعه قرار دهیم

ظرف نیم قرن اخیر ۱۴ هزار هكتار از پوشش عرصه های جنگلی محو گردیده, تغییر كاربری یافته و این روند با افزایشی سالانه ادامه دارد

براثر افزایش و تمركز جمعیت و نیز بهره برداری چند شكلی و یك سویه (بدون جبران یا برگرداندن آنچه از طبیعت برداشته شده)، ظرف نیم قرن اخیر، نیمی از جنگل های باقی مانده امروزی به وضعیت مخروبه تبدیل شده اند و سالانه ۱۴ هزار هكتار از پوشش عرصه های جنگلی محو گردیده، تغییر كاربری یافته و این روند همچنان با افزایشی سالانه ادامه دارد. این اراضی اغلب از مالكیت دولت خارج می شوند و تا زمان بسیار طولانی صدور ر ای و بازپس گیری، مشمول مرور زمان می شود. گرچه تلاش جان بركفان حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست، كه ظرف سالهای اخیر به طور متوسط سالانه ۲۱ نفر از آنان مورد ضرب و شتم و حتی شهادت قرار می گیرند، اما تأثیر این ممانعت ها در برابر شدت هجوم ها قابل قیاس نیست. در شمال كشور، سالانه ۱۵ تا ۲۵ تن در هكتار فرسایش و شست وشوی خاك وجود دارد، در حالی كه برای تشكیل هر ۲۵ میلی متر خاك حداقل ۳۰۰ سال وقت لازم است. بهره برداری بی رویه از گیاهان دارویی در جنگل ها و مراتع برای صدور آنها، بهره برداری بی رویه از معادن سنگ، پوك شدن خاك و در نتیجه رانش های وسیع در این اراضی، مدیریت نامشخص آبخیزها و رودخانه ها، برداشت بی رویه شن و ماسه و به هم خوردن شكل طبیعی رژیم هیدرولیك رودخانه، حذف گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر، مكان یابی ناقص و اشتباه مسیر جاده و ابنیه فنی، ایجاد برش و قطعه قطعه كردن اكوسیستم های یك پارچه حیاتی موجب می شوند تا سرمایه های ملی، فرصت های تولید، امكانات و نعمات خدادادی مشمول هشدار حق تعالی در قرآن كریم شوند و به نمادهای تهدید نسل حاضر و نسل های بعدی جلوه گری نمایند.

به هر حال از آنجا كه جبران این صدمات در كوتاه مدت و حتی برخی موارد در درازمدت هم مقدر نمی باشد، شایسته است پیشنهادات زیر مورد توجه و اقدام قرار گیرند.

۱- شورایعالی حفاظت محیط های طبیعی تحت مدیریت استانداری های شمال كشور و مركب از دستگاه های نامبرده ذیل به صورت نهاد رسمی و دارای رأی قابل اجرا شكل گیرد تا نسبت به تدوین و ارائه طرح ها به شورایعالی محیط زیست كشور اقدام نماید. تركیب پیشنهادی: استانداری، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، معاونت سازمان جنگلها و مراتع در شمال، اداره كل منابع طبیعی استان، اداره كل حفاظت محیط زیست استان، سازمان جهاد كشاورزی، دانشكده های منابع طبیعی، مركز تحقیقات منابع طبیعی، مركز تحقیقات دریای خزر، شركت آب منطقه ای، دانشگاه علوم پزشكی، مركز تحقیقات شیلات.

۲- كلیه طرح های توسعه ای استان با محوریت بخش كشاورزی و اصلی ترین زیر بخش آن، یعنی منابع طبیعی و محیط زیست، شكل گیرند. از آنجایی كه كشاورزی پایدار تنها در بستر آبخیزها و محیط های طبیعی و متعادل قابل دستیابی است، حفاظت از منابع آب، خاك، گونه های گیاهی و جانوری محور تمام برنامه ها و طرح ها قرار گیرد.

۳- طرح تفصیلی آمایش سرزمین در مقیاس كاربردی و دارای سامانه و فناوری، به روز رسانی اطلاعات منابع تهیه و به تأیید مراجع ذیربط برسد.

۴- تصمیمات محوری و فراگیر توسط مراجع ذیربط اعم از دستگاه های متبوع قوای مختلف كه به نوعی به منابع طبیعی و محیط زیست ارتباط می یابد، منوط به انطباق با طرح تفصیلی آمایش سرزمین شمال كشور، مبتنی بر توسعه پایدار مصوب شورایعالی محیط زیست كشور باشد.

۵- به رغم اهداف مثبت تصمیم گیرندگان، در امر خطیر واگذاری اراضی به اشخاص ملاحظات غیرفنی و سوء استفاده های بعدی آن خسارت های جبران ناپذیری به انفال وارد نموده است. لذا برای پرهیز از تكرار این واقعه برنامه های خود اشتغالی و واگذاری یا در اختیار گذاشتن اراضی در چارچوب طرح تفصیلی آمایش سرزمین شكل گیرند.

۶- در كشورهای صاحب جنگل های مشابه خزر كه با مسایل اجتماعی نظیر آنچه در این خطه حاكم است روبه رو بوده اند، تجربه های كارآمدی بجا مانده است. آنها این اكوسیستم ها را ویژه تولید محصولات منابع طبیعی و اكوتوریسم تعیین نموده و لذا در یك برنامه میان مدت همه فعالیت های متضاد با آن به سایر كاربری ها منتقل و تبدیل شده است. اتخاذ این راهبرد نیز می تواند در جهت دهی برنامه های مذكور مفید واقع شود.

۷- یكی از مهم ترین مبانی مدیریت مناسب بر این جنگل ها وجود اطلاعات دقیق، روزآمد و فرآیند پردازش اطلاعات و استخراج راهكار اصلاح روش های مدیریت از طریق پژوهش های كاربردی است. در این راستا اولین گام وجود نقشه های مقیاس مناسب برای ثبت مالكیت و حاكمیت بر منابع، اثبات تخلفات، تجاوزات و تغییر كاربری ها با قابلیت تكرار، تصحیح و روزآمد كردن آن است. مدیریت حفاظت و تولید جنگل ها از طریق پایش مجهز به فناوری اطلاعات زمینی و ماهواره ای با آماربرداری های سراسری با تناوب ده ساله قابل حصول است. با توجه به اینكه مدیریت یكپارچه بر فرآیندهای گسترده و متنوع اطلاعات در حوزه وظایف، امكانات و اعتبارات سازمان جنگل ها نمی گنجد و موافقت رئیس جمهوری كشورمان را برای مشاركت دستگاه های مرتبط در سطح دولت را می طلبد.

۸- نظر به اینكه مناسب ترین شیوه اشتغال زایی برای جمعیت های پراكنده، طرح های خرد و محلی است برای تهیه و تدوین طرح های جامع منابع طبیعی شامل: جنگلداری و طرح های چند منظوره الحاقی به آن نظیر پرورش ماهی های سردآبی، پرورش كرم ابریشم، پرورش زنبور عسل، پرورش قارچ، پرورش پرندگان وحشی، جوجه كشی و مرغ محلی، قالی و جاجیم بافی، صنایع دستی، سبد بافی، زراعت چوب و درختان سریع الرشد و غیره با حمایت و ارائه تسهیلات بانكی مناسب مساعدت شود تا بدین ترتیب هم دانش آموختگان دانشگاهی جویای كار و هم جوانان روستایی و شهرك های همجوار جنگل از اشتغال مناسب بهره مند شوند.

۹- تمامی دستگاه ها، نهادها، شركتها یا افرادی كه برای فعالیت خود از منابع طبیعی، آب و خاك استفاده می كنند موظف باشند ارزش طبیعی آن را كه معادل ریال به آنها اعلام می شود به دولت پرداخت نمایند تا در زمینه احیاء و بازسازی و جبران ضایعات وارده از ناحیه همان نوع فعالیت مصرف گردد.

۱۰- استقرار صنایع در شمال كشور منوط به سازگاری آن با محیط های طبیعی و در خدمت مستقیم بخش كشاورزی باشد.

۱۱- برای رفع مشكلات اجرایی طرح «صیانت از جنگل های شمال» تمهیدات لازم اندیشیده شود، این طرح با تمامی ابعاد با سرعت هر چه بیشتر به جریان درآید و دستگاه های متعهد، تعهدات تعریف شده را به عمل رسانند.

۱۲-به رغم صدور دستور برخورد با قاچاقچیان، متخلفین و متجاوزین به منابع طبیعی و محیط زیست توسط رده های عالی قوای مجریه و قضاییه مشكلات همچنان جاری است. تأكید بیشتر برای بررسی و رفع علت یا علت ها بسیار كارساز خواهد بود.

۱۳- شبكه حفاظت محیط های طبیعی با همكاری سازمان یافته فرمانداری ها، شوراهای اسلامی، بسیج، سپاه، نیروی انتظامی و هماهنگی سازمان جنگلها و مراتع و محیط زیست سازماندهی شود.

۱۴- تشكل های زیست محیطی و منابع طبیعی غیردولتی ذی صلاح برای پشتیبانی فرهنگی و بسیج كردن مردم مورد تقویت و حمایت قرارگیرند.

اسماعیل كاظمی

رئیس هیأت مدیره جامعه جنگلبانی ایران- مازندران