اورژانس اجتماعی نیاز جامعه

در هر جامعه ای برای پاسخگویی به نیازهای مردم و حل یا کاهش مشکلات آنها, برنامه هایی تدوین و اجرا می شود

در هر جامعه ای برای پاسخگویی به نیازهای مردم و حل یا کاهش مشکلات آنها، برنامه هایی تدوین و اجرا می شود. کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. گرچه این برنامه ها می تواند حسب شرایط مختلف موجود در کشورها متفاوت باشد، اما مهم شناخت و اجرای مسائل و راهکارهای مناسب، است. یکی از این برنامه ها اورژانس اجتماعی است که تلفیقی از بخشهای مداخله در بحران فردی، خانوادگی و اجتماعی (مرکز اورژانس اجتماعی)، خط تلفن اورژانس اجتماعی (۱۲۳)، تیم سیار اورژانس اجتماعی (خدمات اجتماعی سیار) و پایگاه اورژانس اجتماعی (پایگاه خدمات اجتماعی) می باشد. ویژگی مهم این مراکز، ارائه خدمات اجتماعی متنوع، تخصصی بودن، بموقع و در دسترس بودن است تا از این طریق ارائه خدمات اجتماعی به مردم محدود به زمان و مکان نگردد.

از اصول مهم در اورژانس اجتماعی، انجام کار تیمی، توجه به فرد و جامعه، مداخله با رویکرد علمی و توانمندسازی مددجویان است. این برنامه قصد دارد تا مداخلات روانی-اجتماعی را پیش از مداخلات قضایی و انتظامی و حتی در کنار این نوع مداخلات جایگزین کند، این مسئله در پیشگیری از وقوع جرم و قضازدایی نقش مهمی ایفا می کند. شناسایی آسیبهای اجتماعی شایع و در حال شیوع به صورت کشوری و منطقه ای و محلی نیز از طریق این برنامه صورت خواهد پذیرفت. مضافاً اینکه از این پس در ارتباط با وقوع آسیبهای اجتماعی، قبل از ورود فرد به حوزه قضایی، فرد آسیب دیده در مقابل مشاور و کارشناس مسائل اجتماعی بهزیستی قرار خواهد گرفت. افزایش این مراکز (مداخله در بحران) و تخصصی شدن آن می تواند تاثیرات شگرفی در سلامت جامعه داشته باشد. با این حال، بی توجهی به عوامل آسیبهای اجتماعی، مداخله موثر در جهت کاهش آسیبها را کاهش می دهد.

هدف از راه اندازی اورژانس اجتماعی، پیشگیری و کنترل آسیبهای اجتماعی شایع و در حال شیوع بصورت کشوری و منطقه ای و محلی می باشد؛ در واقع این نوع مداخلات، گسترش آسیبها را در جامعه به حداقل خواهد رساند و زمینه برای توانمندسازی افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی و بازگشت آنها به زندگی سالم را فراهم می آورد. مهمترین هدفی که مراکز اورژانس اجتماعی با مراکز مداخله در بحران دنبال می کنند فراهم آوردن پایگاهی امن برای ارجاع اولیه هر نوع آسیب اجتماعی است. از جمله فعالیتهای تخصصی اورژانس اجتماعی این است که این اورژانس بطور اختصاصی روی ۳ محور خودکشی، همسر آزاری و کودک آزاری فعالیت می کند.

در حال حاضر، در تمام مراکز استانها و برخی از شهرهای بزرگ مراکز اورژانس اجتماعی فعالیت می کنند. در مجموع ۵۰ مرکز اورژانس اجتماعی در کل کشور و از این میان ۳ مرکز در تهران وجود دارد. این مراکز براساس جمعیت و وسعت هر شهر، به سه گروه یا تیپ طبقه بندی شده اند. و تیپ های فعالیت این مراکز با یکدیگر متفاوت است.

تیپ ۱، مراکز مداخله در بحرانی می باشد که بطور شبانه روز فعالیت می کنند، در شهرهای بزرگ مراکز تیپ ۲ تا شب فعالیت می کنند و مراکز تیپ ۳ که تا ظهر فعالیت می کنند و در شهرهای کوچک دایر هستند.

● ساختار سازمانی اورژانس اجتماعی

اورژانس اجتماعی متشکل از خط ۱۲۳، خدمات سیار، مداخله از بحران، پایگاه اورژانس اجتماعی می باشد و زیر نظر سازمان بهزیستی فعالیت می کند.

افرادی که می توانند از مرکز اورژانس اجتماعی، خدمات فوری دریافت کنند عبارتند از: دخترانی که اقدام به ترک خانواده کرده اند (دختران فراری)، افراد آسیب دیده از خشونتهای خانگی (کودکان آزاد دیده و همسران آزاردیده) زنان آسیب دیده اجتماعی، افرادی که قصد خودکشی دارند یا اقدام به خودکشی کرده اند زوجین متقاضی طلاق و سایر افرادی که در شرایط بحرانی قرار دارند. (منظور از بحران وضع آشفته ای است که در آن افراد در هدفهای مهم زندگی خود با ناکامی مواجه شده یا در مسیر زندگی بنا به دلایل متعدد دچار گسیختگی می شوند.)

خدمات تخصصی در مراکز اورژانس اجتماعی به صورت شبانه روزی و به شکلهای مختلف و رایگان ارائه می شود.

▪ خدمات سرپائی: شامل خدمات تخصصی مددکاری، روانشناسی، پزشکی، روانپزشکی و... به افرادی که مشمول خدمات مرکز می شوند.

▪ خدمات نگهداری موقت: شامل خدمات تخصصی به دختران و زنان در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی، این افراد می توانند به مدت ۲۰ روز از خدمات اقامت استفاده کنند (این مدت تنها با تائید تیم تخصصی برای یک دوره دیگر قابل تجدید است)

- خدمات تخصصی خارج از مرکز: این خدمات از طریق استقرار تیم تخصصی در سازمانها، نهادها و... با هماهنگی مسئولان سازمانهای مربوطه به منظور ارائه خدمات تخصصی به افراد نیازمند این خدمات و شناسایی افرادی که مشمول بهره مندی از خدمات سازمانها، نهادها و... صورت می پذیرد.

▪ خدمات تخصصی تیم های سیار: این خدمات از طریق تیم تخصصی مرکز با حضور آنان در مناطق آسیب زا به منظور شناسایی و ارایه خدمات تخصصی مورد نیاز در محل به افرادی که مشمول بهره مندی از این خدمات می شوند صورت می گیرد.

● نحوه پذیرش و ترخیص

▪ پذیرش:

خود معرف، ارجاعی، توسط خط اورژانس اجتماعی ۱۲۳، توسط خدمات سیار اورژانس اجتماعی، توسط مراجع قضایی، توسط نیروی انتظامی و یا توسط سایر نهادها (دولتی/ غیردولتی)

نحوه ترخیص خدمت گیرندگان با نظر تیم تخصصی مرکز و به صورت موارد زیر انجام می شود:

ـ بازگشت به خانواده: مهمترین هدف این مراکز در صورت امکان با توجه به ملاحظات متعدد ترخیص و باز گرداندن خدمت گیرندگان به کانون خانواده است با وجود این در صورت نامناسب بودن شرایط خانواده جهت پذیرش فرزند با توجه به نظر تیم تخصصی گزینه های دیگر جهت حل مشکل مورد بررسی قرار می گیرد.

ـ ارجاع به مراکز سازمان بهزیستی

ـ ارجاع به سایر سازمان ها و نهادهای حمایتی ذیربط.

ـ اجزاء مختلف اورژانس اجتماعی شامل خط تلفن ۱۲۳، خدمات سیار، مداخله در بحران، پایگاه اورژانس اجتماعی به طور مختصر به شرح ذیل می باشد.

● تلفن ۱۲۳:

با عنایت به اهمیتی که نظام جمهوری اسلامی ایران برای کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی و جرایم قائل است و با توجه به وظایف سازمان بهزیستی کشور درخصوص لزوم حمایت از افراد در معرض آسیب اجتماعی از قبیل: کودک آزاری، همسر آزاری، دختران فراری، کودکان خیابانی، خانواده های در معرض طلاق، خودکشی... ضرورت راه اندازی خط سه رقمی تلفن اورژانس اجتماعی به منظور دستیابی آسان و سریع برای افراد گروه های هدف آشکار شد.

(۱۲۳) این خط در ابتدا با موضوع انجام مداخلات برای موارد کودک آزاری آغاز به کار کرده است، اما درحال حاضر با توجه به امکانات و تجهیزات فراهم شده، این فعالیت از حوزه خاص کودک آزاری فراتر رفته و سایر گروه های در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی را نیز شامل می شود. ضمن اینکه سایر گروه های هدف بهزیستی که در شرایط اورژانسی باشند را نیز دربرمی گیرد. درواقع هدف کلی از ایجاد این خط تلفن، مداخله تخصصی موثر به منظور کاهش جرایم، مداخلات سریع تخصصی به اقشار آسیب پذیر جهت دستیابی به حقوق خود و ارایه راهنمایی های لازم درخصوص فعالیت های سازمان بهزیستی است.

گروه های هدف تلفن ۱۲۳ هم کودکان و زنان آزاردیده، افراد در معرض خودکشی، زوجین متقاضی طلاق، زنان و دختران در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی، کودکان کار و خیابان، سالمندان و معلولان آسیب دیده، معتادان، افراد بی خانمان و بیماران روانی مزمن هستند. این خط به طور شبانه روزی در خدمت گروه هدف است و نحوه پذیرش این خط از طریق تماس گروه هدف، انجام می شود و در موارد تخصصی روان شناسان و مددکاران پاسخگو خواهند بود. به این صورت که با به صدا درآمدن تلفن مرکز ۱۲۳ مددجو می تواند یا با یک روانشناس یا مددکار ارتباط بگیرد. اگر مشکل با تماس تلفنی حل شد که مکالمه پایان می یابد در غیر این صورت فرد به مرکز مشاوره یا در مراحل حادتر به مرکز درمانی ارجاع داده می شوند.

● مراکز مداخله دربحران:

مراکز مداخله دربحران مرکزی است که در اصل می توان آن را مادر سایر مراکز دانست. این مراکز به عنوان یک اورژانس مسائل اجتماعی عمل می کنند و موارد خشونتهای خانگی، خودکشی، طلاق... را پوشش می دهند و درضمن به عنوان مرجعی، موارد مختلف را به سایر مراکز سازمان ارجاع می دهند.

یکی از ارکان اورژانس اجتماعی، مراکز مداخله بحران هستند که در اغلب کشورها این نوع مراکز با شکل متفاوت وجود دارد.

دراین نوع مراکز، فضایی برای قرنطیه افراد وجود دارد که افراد آسیب پذیر از ۳ روز تا ۲۰روز جهت بازپروری دراین مراکز نگهداری می شوند. در مجموع ۷۰ مرکز مداخله در بحران بصورت فعال در سطح کشور وجود دارد و در شهر تهران ۳مرکز بطور ثابت خدمات اورژانس اجتماعی را ارائه می کنند: «مرکز دولت آباد، مرکز شهید نواب صفوی، مرکز شهید ذوالفقاری» می باشند. مراکز یاسر خیام هم مختص پسران است. دراین مراکز افراد (مددجو) بوسیله تیمی کارشناسی، طبقه بندی و در صورت نیاز به مراکز مرتبط ارجاع می شوند.

● خدمات سیار

خدمات سیار درجهت جلوگیری و رفع مشکلات و آسیب های اجتماعی، تدوین شده است و سه ویژگی خدمات سیار بموقع بودن. تخصصی بودن، در دسترس بودن را دارا باشد. یکی از راههای اجرایی شدن سه ویژگی فوق در اجرای برنامه و ارائه خدمات، ایجاد زمینه ای برای ارائه خدمات بسیار مبتنی بر جامعه می باشد دراین راستا برنامه خدمات اجتماعی سیار تدوین گردید تا از این طریق افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی را به موقع شناسایی شده و مداخلات لازم را درمحل (خارج از مرکز) انجام دهند.

خدمات سیار توسط نفرات مستقر درخودروها که شامل ۳نفر، یک راننده یک مددکار و یک روانشناس می باشند، صورت می گیرد، مددکار، مراحل ابتدایی مددکاری و چگونگی ارایه خدمات و انجام هماهنگی هایی لازم و در صورت نیاز ارجاع به مراکز فعال ذیربط را انجام می دهد.

روانشناس هم بعد از مصاحبه اولیه و بصورت سرپایی خدمات روان شناسی ارایه می دهد. و در صورت نیاز به خدمات بیشتر، مراجعه کننده به مراکز فعال ذیربط ارجاع خواهد شد. فضای داخلی اتومبیل ها بیشتر شبیه اتاق پذیرایی است صندلی های با روکش پارچه ای طوسی در دو ردیف روبروی هم آماده پذیرایی از مددجویان و افراد آسیب دیده است. چند عدد فایل و کشو هم برای نگهداری کتاب و اسناد درخودرو وجود دارد. در آینده وسیله ارتباطی خودروها با مرکز بی سیم می باشد. اما چون هنوز ابتدای طرح است هر خودرو یک دستگاه تلفن همراه داده شده است.

معصومه بااوش