فلسفه وجودی اشک

بد نیست در ابتدای این یادداشت به فلسفه وجودی اشک اشاره‌ای کنم که عبارت است از مرطوب نگه داشتن سطح کره چشم و پلک‌‌ها. ما دو نوع ترشح اشک داریم؛ اول، ترشح پایه‌ای یا Basic که به طور غیرارادی …

بد نیست در ابتدای این یادداشت به فلسفه وجودی اشک اشاره‌ای کنم که عبارت است از مرطوب نگه داشتن سطح کره چشم و پلک‌‌ها. ما دو نوع ترشح اشک داریم؛ اول، ترشح پایه‌ای یا Basic که به طور غیرارادی در طول ۲۴ ساعت به طور مداوم صورت می‌گیرد و همواره سطح قرنیه و کره چشم را در طول خواب و بیداری مرطوب نگه می‌دارد و دوم، ترشح رفلکسی اشک که هنگام هیجانات و تاثیرات روحی و روانی و تحریکات‌ جسمی صورت می‌پذیرد (اشک‌ریزش هنگام گریه و خنده).

از دیگر خواص اشک، تغذیه قسمت‌های سطحی کره چشم است. اشک همچنین به واسطه برخی موارد شیمیایی و آنزیمی خود، مسوولیت مقاومت در برابر میکروب‌ها را نیز بر عهده دارد و بالاخره باید گفت که اشک اولین سطح انکساری چشم است که در تامین دید انسان نقش بارزی را ایفا می‌کند و به همین دلیل، کسانی که اختلالات اشکی دارند، همواره از کاهش دید و کیفیت نامطلوب دید رنج می‌برند.

مطلبی را که به صراحت می‌توان گفت، این است که اولین سد دفاعی چشم، پلک‌ها و سیستم اشکی است و بدون این دو، سلامت کره چشم تضمین نمی‌شود. بنابراین بجاست که اطلاعات اولیه‌ای در این مورد داشته باشیم. تولید و ترشح اشک در بدن ما سیستم پیچیده‌ای دارد. قسمت اول این سیستم که مسوولیت تولید اشک را بر عهده دارد، شامل غدد اصلی مترشحه اشک و برخی غدد فرعی است که به‌طور پراکنده در سطح پلک و ملتحمه هستند. قسمت دوم که سیستم تخلیه‌کننده اشکی نامیده می‌شود، همان مجرای اشکی است که کارش هدایت اشک از چشم به داخل حفره بینی است. اشک چشم ما پس از تولید و ترشح از غدد اشکی در سطح چشم به واسطه حرکت‌های پلک پخش شده و مقداری از آن تبخیر می‌شود (حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد) و مابقی آن نیز در گوشه داخلی چشم جمع شده و از طریق منافذی که در لبه پلک است، وارد مجرای خروجی اشک شده و سپس وارد کیسه و درنهایت از طریق کیسه اشکی وارد فضای بینی می‌شود.

سیستم اشکی ما از دو قسمت تشکیل شده؛ اول، قسمت مترشحه که تولید اشک را بر عهده دارد و دوم، مجاری اشکی که کارشان خروج اشک از چشم و هدایت آن به داخل بینی است. بنابراین بیماری‌ها و اختلا‌ل‌های اشکی را باید در دو سطح بررسی کرد؛ یعنی اصولا اشک‌ریزش می‌تواند ناشی از این دو مورد (یا یکی از این دو مورد) باشد:

ناشی از تولید اشک، بیش از حد طبیعی (ایراد در قسمت اول)

ناشی از اختلال در مسیر خروج اشک باشد که اصطلاحا انسداد مجرا نامیده می‌شود (ایراد در قسمت دوم).

دکتر سیدضیاءالدین طباطبایی

دانشیار چشم‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران