۴ تصمیم نادرست تربیتی

آیا می دانید هر کودکی را باید به یک شیوه تربیت کرد

اشتباه کردن، بخشی از پروسه تجربه‌اندوزی برای تبدیل شدن به یک پدر و مادر بهتر است و تربیت بچه‌ها، حوزه‌ای است که والدین در آن دچار بیشترین اشتباه می‌شوند.

تربیت درست کودکان یکی از دشوارترین وظایف است. والدین باید درست‌ترین، منطقی‌ترین، آینده‌‌نگرانه‌ترین و بهترین تصمیم‌ها را برای واکنش در برابر رفتارهای کودکان درست در همان لحظاتی بگیرند که عصبانی و خسته هستند و یا احساس خجالت می‌کنند.

تربیت کودکان حتی برای با‌تجربه‌ترین والدین خالی از اشتباه نیست و این مطلب یادآوری چهار اشتباهی است که ممکن است والدین نسبت به آن آگاه نباشند.

● یک شیوه

این بزرگترین اشتباه والدین بخصوص والدین کم‌تجربه است. کتابفروشی‌ها لبریز از کتاب‌های روانشناسی و کودکیاری‌ای هستند که هر یک بهترین شیوه‌های تربیتی کارشناسان و نویسندگان مختلف را توضیح می‌دهند و به والدین این اطمینان کاذب را می‌دهند که شیوه پیشنهادی آنها تنها شیوه مؤثر است.

دوستان و حتی مادربزرگ‌ها دوست دارند برای شما تعریف کنند خودشان از چه شیوه‌ای استفاده می‌کردند و مطمئناً این تصور که یک شیوه مؤثر تربیتی می‌تواند در مورد همه بچه‌ها مصداق داشته باشد برای هر مادر خسته از بی‌خوابی‌های شبانه و لجبازی‌های کودکانه باعث دلگرمی و آسایش خاطر است اما حقیقت این است که حتی دوقلو‌ها هم در واکنش به یک شیوه واحد تربیتی مثل هم تأثیر نمی‌گیرند وعکس‌العمل نشان نمی‌دهند.

وقتی با تحکم با بعضی بچه‌ها سخن گفته می‌شود دست از شیطنت بر می‌دارند در حالی که عده‌ای به لحن والدینشان اهمیت‌ نمی‌دهند.

بعضی بچه‌ها با یکبار توضیح دادن درمورد چیزی آن را بخوبی یاد می‌گیرند در حالی‌که بعضی دیگر به تکرار بیشتری احتیاج دارند.

بعضی‌ها فوراً به حرف والدین گوش می‌دهند در حالی که عده‌ای ممکن است پس از اعتراض در برابر حرف‌های والدین تسلیم شوند و آن را بپذیرند.

همه این‌ها نه تنها به اخلاق و روحیات یک کودک بلکه به سن و پیشرفت فیزیکی و رشد فکری او بستگی دارد. کار یک کودک نوپا، زیرپا گذاشتن حد و حدود و انجام کارهای عجیب و غریبی است که والدین بارها به او تذکر داده‌اند تا آن را انجام ندهد.

کار یک نوجوان تلاش برای نشان دادن استقلالش از راه‌های مختلف است و هیچ‌کدام از این دو گروه به موعظه‌های والدین گوش نخواهند داد. یک کودک نوپا به شیوه‌های تربیتی کارآمد، ساده و مستمر احتیاج دارد و تربیت یک نوجوان ممکن است زمانی مؤثر واقع شود که او را از گروه همسالانش جدا کنند.

با این‌حال به‌‌رغم تمام تلاش‌‌ها چه یک کودک نوپا و چه یک نوجوان ممکن است برای مدتی دست ازکار اشتباهشان برندارند و یا اصرار به انجام کار خود داشته باشند.

درک این‌که آنها در چه مرحله‌ای از زندگی قرار دارند به والدین کمک می‌کند تا شیوه تربیتی مناسب سن و حال و هوای او را انتخاب کنند و یا حداقل به شیوه‌ تربیتی خود بی‌اعتماد و دلسرد نشوند.

● افراط و تفریط در تنبیه و تشویق

گاهی تنبیهی که برای رفتار بد کودکان در‌نظر می‌گیرید بیش از آن‌که با نوع و شدت رفتار بر آنها تناسب داشته باشد انعکاس بخش حال و هوای خود شما در لحظه تعیین نوع تنبیه است. وقتی کارها عقب افتاده و فرد عصبی است بازی پرسر و صدای بچه‌ها نباید تنبیهی مثل حبس کردن آنها را در اتاقشان در پی داشته باشد. این تنبیه در عین حال باید به گونه‌ای باشدکه دیگر اعضای خانواده همچون خواهر و برادرش را تحت تأثیر قرار ندهد.

یک شیوه مؤثر برای برخورد با کودک وقتی کاری را انجام می‌دهد که نباید انجام دهد (به‌عنوان مثال خواهر یا برادر کوچکترش را کتک می‌زند) این است که به او گفته شود «گوش نکردن همانا و ...» و در ادامه این جمله باید او را از چیزی محروم کرد که دوست ندارد (به‌عنوان مثال بازی با اسباب بازی مورد علاقه‌اش و...) اگر بدرفتاری کودک ادامه پیدا کرد این محرومیت‌ها باید اعمال شوند اما متناسب با نوع اشتباه یا رفتار بد کودک.

می‌توان با صدای بلند گفت: «فکر می‌کنی باید چه کار کنی تا خواهرت دیگر گریه نکند؟» و در این گونه مواقع است که کودک خود مجازات عادلانه خویش را تعیین می‌کند و به‌عنوان مثال پس از بوسیدن خواهر و برادر کوچکش به او اجازه می‌دهد تا چند ساعت با اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش بازی کند.

حالت عکس این مسئله نیز وجود دارد مثل کودکی که دائم اسباب بازی‌هایش را پرتاب می‌کند و به رغم اعتراض والدین به این‌که «اگر این کار را ادامه دهی با تو برخورد می‌کنم.»

به حرف گوش نمی‌دهد. این دسته از کودکان اگر چه تنبیه می‌شوند اما نسبت به نوع تنبیهی که می‌شوند بی‌تفاوت هستند. بعضی از والدین می‌گویند در اتاق را به‌روی آنها می‌بندیم اما آنها در اتاق برای خود سرگرم بازی می‌شوند یا آن‌که اسباب بازی‌اش را می‌گیریم و او با چیز دیگری مشغول بازی می‌شود. حقیقت این است که مجازات یا تنبیه کودک باید چیزی یا اتفاقی باشد که کودک دوست نداشته باشد تکرار شود.

به‌عنوان مثال گرفتن تنها اسباب‌بازی مورد علاقه‌کودک برای چند ساعت، اجازه ندادن به او برای تماشای برنامه تلویزیونی مورد علاقه و یا ... باید ببینید در مورد کودک چه روشی مؤثر واقع می‌شود؟ برای یک کودک اجتماعی دور بودن از دوستان یا نرفتن به گردش مؤثر است و در مورد کودکی که بازی های انفرادی را بیشتر دوست دارد محروم کردن او از بازی با اسباب‌بازی یا برنامه تلویزیونی مورد علاقه‌اش می‌تواند مؤثر واقع شود.

● تسلیم شدن و ثبات قدم نداشتن

اگر یکبار به کاری «نه» گفتید (اسباب‌بازی‌هایت را پرت نکن) باید به «نه» گفتن ادامه دهید.

نباید گاهی کوتاه بیایید. بچه‌ها خیلی زود سردرگم می‌شوند و این باور اشتباه در ذهنشان به‌وجود می‌آید که انجام دادن یک کار بد «همیشه» هم بد نیست. اگر کودک عاشق پرت کردن اسباب‌بازی‌هایش است و می‌داند که مامان و بابا گاهی اجازه این کار را به او می‌دهند، دلیلی وجود ندارد تا در مواقع دیگر این کار را انجام ندهد.

همچنین اگر به‌عنوان تنبیه، کودک را از دیدن برنامه تلویزیونی مورد علاقه‌اش محروم می‌کنید و سپس برای آن‌که هنگام شام درست کردن مزاحم شما نشود به او اجازه دهید برای مدت کوتاهی تلویزیون ببیند، این پیام اشتباه را به او می‌دهید که «قانون شکنی» همیشه «مجازات» یا «تنبیهی» در پی نخواهد داشت.

● پررنگ کردن «منفی‌ها» و نه «مثبت‌ها»

برقراری ارتباط با کودکی که دائم از سوی والدین سرزنش می‌شود سخت است و حس لجبازی را در آنها تقویت می‌کند. کودکی که به‌‌رغم چند بار اخطار والدین باز خواهر یا برادر کوچکترش را هل می‌دهد یا اسباب‌بازی‌اش را از دست آنها بیرون می‌کشد؛ مطمئناً در طول روز لحظاتی را بخوبی و مهربانی با آنها سپری می‌کند هرچند کم. این ثانیه‌های طلایی را شکار کنید و از آنها برای تشویق کودک به رفتار خوب استفاده کنید.

این شیوه در موقعیت‌های مختلف می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. وقتی به فروشگاهی می‌روید بجای گفتن: «اگر درست رفتار نکنی از دستت عصبانی می‌شوم و برایت خوراکی نمی‌خرم»، می‌توان گفت: «ما باید خرید کنیم و من به کمک تو احتیاج دارم. اگر گریه نکنی و به من کمک کنی سر راه بستنی هم می‌خرم.»

به این دو گزینه فکر کنید. خودتان ترجیح می‌دهید کدام را بشنوید؟ این‌گونه سؤال‌ها و سؤال‌های مشابه را از خود بپرسید تا به خودشناسی بهتری دست پیدا کنید و واکنش منطقی‌تر و واقع‌گرایانه‌تر نشان دهید. ترجیح می‌دهید کدام گزینه را بشنوید؟ با شنیدن آن چه حسی پیدا می‌کنید.

این‌گونه سؤال‌ها به شما یاد‌آوری می‌کند بچه‌ها در هر سنی تربیت پذیرند و تربیت صحیح کودک در مصون نگه داشتن کودک از خطرات خلاصه نمی‌شود و باید به آنها کمک کرد در بزرگسالی انسان‌های موفق، مهربان و شادی باشند.

به یادداشته باشید عشق به کودک منافاتی با سخت‌گیری درتربیت او ندارد.

رؤیا عابدی