شکوفه بی‌ثمر

هر کسی تا هنگام مرگ، شناختی از دنیا در خور خویش فراهم می‌آورد. برخی دنیا را در حالی می‌شناسند که هنوز فرصت زندگی دارند و از این شناخت سود می‌برند و برخی بی‌آنکه شناختی درست از …

هر کسی تا هنگام مرگ، شناختی از دنیا در خور خویش فراهم می‌آورد. برخی دنیا را در حالی می‌شناسند که هنوز فرصت زندگی دارند و از این شناخت سود می‌برند و برخی بی‌آنکه شناختی درست از دنیا به دست آورند، زندگی می‌کنند و سرانجام که حقیقت را می‌بینند آن را ناآشنا می‌یابند. دنیا را از چه منبعی و چگونه می‌توان شناخت؟ بی‌گمان مراجعه به کلام مولای متقیان علی (ع) می‌توان بهترین و کاملترین شناخت را از حقیقت دنیا برای ما به همراه داشته باشد. امیرالمؤمنین علی (ع) در بیان ارزشمند خود مردم دنیا را به دو گروه تقسیم فرموده‌اند: "و الناس فیها رجلان: رجل باع نفسه فأوبقها و رجل ابتاع نفسه فأعتقها"(۱).

گروهی که هر چه دیدند می‌طلبند، هر چه شنیدند می‌خواهند و هر چه از خیالشان گذشت به فکرش فرو می‌روند و در فراهم کردنش تلاش می‌کنند پس خود را به دنیا فروخته‌اند، آنان در بند دنیا هستند و رهاورد دنیا آنها را به دنبال خود می‌برد، هر پدیده تازه‌ای جذبشان می‌کند و زرق و برق دنیا آنان را می‌فریبد، آنها بنده‌ای ذلیل‌اند: "عبد الشهوه اذلّ من عبد الرقّ؛ بنده شهوت ذلیل‌تر از بنده زرخرید است"(۲). بنده شهوت، خود را از مقام کرامت و ارج انسانی ساقط می‌کند.گروه دوم کسانی هستند که خود را از دنیا خریده‌اند یعنی کالا را به دنیا داده و جانشان را رها ساخته‌اند، چیزی بر آنها حکومت نمی‌کند و تحت تاثیر هیچ زرق و برق فریبنده‌ای قرار نمی‌گیرند آنان پی برده‌اند که زرق و برق دنیا به منزله شکوفه است و هرگز میوه نمی‌شود. در آیه "و لا تمدنّ عینیک الی ما متعنا به ازواجا منهم زهره الحیوه الدنیا"(طه: ۱۳۱) قرآن کریم از دین به شکوفه تعبیر می‌کند و به رسول اکرم (ص) می‌فرماید: چشمانت را به سمت کسی که دنیازده است باز نکن، زیرا آنان از شکوفه دنیا برخوردارند. "زهره" یعنی شکوفه، زندگی دنیا بیش از شکوفه نیست و برای هیچ کس به ثمر نمی‌رسد، تا باغبان می‌خواهد میوه را بچیند رحلت او فرا می‌رسد، هرگز انسان از دنیا میوه نمی‌چیند تا از آن بهره‌مند شود، دنیا در حد شکوفه و گل میوه است و بس.

هر چه غیر خداست دنیاست و دل بستن به آن یعنی بنده وی شدن. مولای متقیان علی (ع) می‌فرماید: "آنان که فردا (روز قیامت) از سعادت برخوردارند کسانی هستند که امروز از دنیا گریخته‌اند"(۳)؛ یعنی اجازه نداده‌اند آنچه غیر خداست اعم از مال، فرزند، عیال، مقام و شئونات دیگر، در قلوب آنان بیاویزد و بر آنها چیره شود، به دنیا دل نبستند، در حدّ یک مسیر به تعمیر آن پرداختند نه اینکه در حدّ یک منزل به پای آن جان ریخته و عمر صرف نموده باشند.حضرت علی (ع) در بیان شیوایی ضمن برحذر داشتن از دلبستگی به دنیا و ترغیب به آخرت، می‌فرمایند: "هر یک از دنیا و آخرت فرزندانی دارند، بر بعضی دنیا حکومت می‌کند و بر بعضی آخرت"، بر بعضی مادیات حاکم است و بعضی محکوم معنویاتند، شما فرزند دنیا نباشید که بر شما حکومت کند، در قیامت هر انسانی به مادرش ملحق می‌شود یعنی به کسی می‌پیوندد که تحت تربیت او رشد کرده است.

اگر کسی تحت تربیت دنیا باشد، یعنی خود را به دنیا فروخته و به آن دلبسته شده باشد، در روز قیامت به دنیا ملحق می‌شود. دنیا همان ریشه جهنم است که به صورتهای افروخته در قیامت جلوه می‌کند. آن گاه حضرت این جمله معروف را می‌فرماید که: "و ان الیوم عمل و لا حساب و غذاً حساب و لا عمل"؛ دنیا محل حرکت، کوشش، عمل و تکامل است و آخرت عالم حسابرسی و نتیجه‌گیری است.حضرت علی (ع) در خطبه‌ای دیگر درباره هدف از بعثت انبیاء و پیامبران الهی می‌فرماید: "اوست خداوندی که آفریده‌هایش را در دنیا جای داد و پیامبران خویش را بر جن و انس فرستاد تا پرده از روی دنیا برگیرند"(۴). کسی که در پشت پرده دنیادوستی قرار دارد، خدادوست نیست. خداوند انبیاء را فرستاد تا پرده از روی این دنیای زشت بردارند و عیب آن را برای مردم بیان کنند تا به زشتی دنیا پی برده، خواهان آن نباشند و برای آنان که اهل استدلال نیستند، مسئله را با مثل حل کنند: "و لیحذروهم من ضرائها و لیضربوا لهم امثالها"(۵). انبیاء آمده‌اند تا آنچه که راس هر خطیئه‌ای است به مردم معرفی کنند که اگر محبت آن از دل رخت بربست، قلب انسان محبّ خدا می‌شود.

پی نوشتها:

۱) نهج‌البلاغه، حکمت۱۳۳

۲) نهج‌الفصاحه ۲: ۴۸۹

۳) نهج‌البلاغه، خطبه ۲۲۳

۴) همان، خطبه ۱۸۳

۵) همان

رضا جاودان