یک طنز نوآر عالی

▪ نگاهی به «در رویای بابل» نوشته ریچارد براتیگان
وقتی یک کتاب ناشر خصوصی به چاپ سوم و چهارم می‌رسد، یعنی اینکه اقبال خود را در جذب خواننده پیدا کرده است ولو اینکه تیراژ نهایی …

نگاهی به «در رویای بابل» نوشته ریچارد براتیگان

وقتی یک کتاب ناشر خصوصی به چاپ سوم و چهارم می‌رسد، یعنی اینکه اقبال خود را در جذب خواننده پیدا کرده است ولو اینکه تیراژ نهایی آن در حد چهار یا پنج هزار در مجموع چاپ‌ها باشد. «در رویای بابل» کاری متفاوت از ریچارد براتیگان، نویسنده آمریکایی است که در ظاهر، قالب آن در ژانر کارآگاهی قرار می‌گیرد. داستان تمام عناصر لازم یک اثر نوآر – رمان سیاه کارآگاهی- را دارد:

یک کارآگاه خصوصی بی‌پول به فلاکت افتاده،‌یک افسر پلیس خشن بزن بهادر، ماموران رشوه‌بگیر ادارات دولتی، چند نزاع خطرناک، جسدهای بی‌نام و نشان و شخصیت اصلی زن داستان که تداعی‌گر زنان حیله‌گر و سنگدل قصه‌های نوآر در پس‌زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی روزهای آغازین جنگ‌ جهانی دوم در آمریکا به‌درستی یک داستان کلاسیک کارآگاهی را تداعی می‌کند.

با این حال، داستان تفاوت‌های چشمگیری دارد که عمده آن به قلم طناز براتیگان و نوع زاویه دید متفاوت وی نسبت به حوادث باز‌می‌گردد. براتیگان بدترین موقعیت‌های موجود داستان را که در آن نیاز به تعلیق و گره‌افکنی وجود دارد با طنز خاص خودش پر می‌کند و از این رو به متن همتایانی نظیر ویتر چی نی (لمی کوشن) و فردریک دارد (سان آنتونیو) نزدیک می‌شود. وی در نمایش تعارضات اجتماعی و سیاسی موجود حاکم بر آن دوران، به قلم نویسندگانی چون وودی آلن (در سلسله داستان‌های طنز ‌کارآگاهی) یا چارلز بوکرفسکی (در رمان عامه‌پسند) نزدیک می‌شود. با این حال «در رویای بابل» مولفه‌های خاص خودش را دارد که در بدترین شرایط و خطرناک‌ترین حوادث روی داده در داستان، لبخند را بر لبان خواننده می‌نشاند و نشاط می‌آفریند. نام کتاب از تخیلات منحصر به فرد سی. کارد (کارآگاه داستان) گرفته شده است که در آن وی به شهر خیالی بابل می‌رود و در ۵۰۰ سال قبل از میلاد به شکار آدم‌های فضایی‌ها می‌پردازد!

براتیگان در این کتاب سعی می‌کند تا سریال‌های تلویزیونی قهرمان‌پردازی چون فلاش گوردون یا مجموعه‌های بازاری پلیسی را زیر سوال ببرد و بی‌مایگی آنها را به رخ خواننده بکشد. تصورات غیرقابل باور شخصیت اصلی داستان، بهانه‌ای برای نقد اجتماعی است که در بدترین شرایط اجتماعی سیاسی، درگیر جنگی است که ژاپنی‌ها در پرل‌ هار بر آغاز کرده‌اند.

نکته‌ خاص دیگری که در کتاب دیده می‌شود دیالوگ‌های آن است که همگی متاثر از سبک ابداعی دشیل همت و پس از آن چندلر و راس مک دانلد هستند. وی با استفاده از گفتارهای محاوره‌ای خاص عامه‌پسند، ادای دینی به رمان واقع‌گرایانه پلیسی و به‌خصوص شاهین مالت (دشیل همت) می‌کند. این موضوع از توجه وی به بازیگران فیلمی که توسط جان هیوستن از روی این داستان اقتباس شد، مشهور است چرا که سیدنی گرین استریت و پیتر لوره نقش ویژه‌ای را در رویاهای سی کارد برعهده دارند. خود سی کارد نیز کاراکتر کاریکتاتور‌یزه‌ای از سام اسپید همت است. وی برای دستیابی به پول دست به هر عمل ناجوانمردانه‌ای می‌زند به‌طوری که با دیدن هم‌رزم قدیمی خود در جنگ‌های داخلی اسپانیا، پس از ۱۵ سال پنج دلار تیغ می‌زند.

کتاب از سویی، تشبیهات فوق‌العاده‌ای دارد. برای مثال صدای زن صاحبخانه به حمله هواپیما‌های ژاپنی در بندر پرل‌هاربر تشبیه می‌شود. در تمام توصیفات نیز به نوعی ردپایی از یک نویسنده، بازیگر یا به‌طور کلی هنرمند دیده می‌شود که گاهی برای هجو و گاه برای تایید است.

«در رویای بابل» روی هم رفته، اثری خواندنی و جذاب است که خواننده تا آن را تمام نکند، دچار درگیری ذهنی پایان آن خواهد بود.