جامعه شناس شناخت

کارل مانهایم (۱۹۸۳-۱۹۴۷) جامعه شناس متولد مجارستان، بیشتر به مناسبت جامعه شناسی شناخت خود- یعنی بررسی سازمان ها، نهادها و تحول یادگیری و درک- شهرت دارد. مانهایم در خانواده یی …

کارل مانهایم (۱۹۸۳-۱۹۴۷) جامعه شناس متولد مجارستان، بیشتر به مناسبت جامعه شناسی شناخت خود- یعنی بررسی سازمان ها، نهادها و تحول یادگیری و درک- شهرت دارد. مانهایم در خانواده یی یهودی در بوداپست پرورش یافت. او که از اندیشمندان آلمانی نظیر کانت، هگل، مارکس و ماکس وبر تاثیر پذیرفته بود، درباره برنامه ریزی دموکراتیک به عنوان فرآیند هدایت عقلانی و آگاهانه و خلق ارزش ها و ترتیبات نهادی به کاوش پرداخت و هدفش این بود که تحول اجتماعی را پیش بینی کند و بر آن اثر بگذارد. پس از آنکه حزب های سوسیال دموکراتیک و کمونیست در سال ۱۹۲۰ در مجارستان فرو پاشیدند، مانهایم به هایدلبرگ آلمان گریخت. در دانشگاه هایدلبرگ و در دانشگاه فرانکفورت آم ماین تدریس کرد. در ۱۹۳۳، که نازی ها به قدرت رسیدند، از کار برکنار شد، به انگلستان پناهنده شد و در «مدرسه اقتصاد لندن» و «دانشگاه لندن» به تدریس پرداخت.مانهایم بافت اجتماعی و فرهنگی آنچه مردم می شناسند و می اندیشند و همبستگی میان حوزه های گوناگون فعالیت های آنان را بررسی می کرد. وی دلیل می آورد که جامعه شناسی شناخت باید محور اصلی تلاش روزمره برای وحدت بخشیدن به سیاست و عقل باشد. زندگی شخصی مانهایم به عنوان یک تبعیدی و نیز شبح از هم پاشیدگی اجتماعی بر مضمون های عمده آثار وی تاثیر نهاد. این مضمون ها عبارت بودند از جامعه شناسی شناخت، نظریه برنامه ریزی اجتماعی، تاکید بر اهمیت نقش آموزش همگانی در ترویج وحدت ایدئولوژیک در درون هر کشور و نیز برنامه وی برای عدالت و آزادی اجتماعی . مانهایم عقیده داشت جامعه شناسی شناخت به سه نحو در آگاهی سیاسی تاثیر می گذارد؛

۱) می تواند برای کسانی که در سیاست فعالیت می کنند ابزاری تحلیلی و نیرویی راهنما باشد.

۲) راهی است برای درک فرآیند دوگانه نظم بندی عقلانی و ابراز وجود در جوامع معاصر و به مردم اجازه انتخاب هایی را می دهد که آزادانه، معقول و آگاهانه باشند.

۳) راهی برای مقابله با اسطوره های رایج درباره نظم عمومی و رفتار سیاسی عادلانه فراهم می آورد و بر این نکته تاکید می کند که چگونه ممکن است رهبران دموکراتیک تحصیلکرده برای حفظ نظم و حل و فصل تعارضات در جوامع پیچیده از اقتدار و قانون استفاده کنند. پژوهش های نظری مانهایم در باب شرایط ظهور هوش و اندیشه، نقش عقاید در جنبش های سیاسی و اجتماعی و ارزش شناخت در کنترل واقعی اجتماعی در دو اثر از او با عنوان های «ایدئولوژی و اتوپیا» و «ساختار تفکر» عرضه شده اند. رساله «محافظه کاری؛ خدمتی به جامعه شناسی شناخت» نمونه یی از تحقیقی تجربی در این زمینه است که چگونه سبک های تفکر از تجربه ریشه می گیرند. در این اثر وجوه تحقیق علمی که به شناخت سیاسی می انجامد بررسی شده و دامنه و حدود درک فرد درباره واقعیت غایی نشان داده می شود. مانهایم برای علم سیاست در تفکر دموکراتیک لیبرال سهم عمده یی قائل بود. او سیاست را تجلی پویای نیروهای متعارض تعبیر می کرد و این درک خویش را مدیون تلاش نخبگان روشن اندیشی بود که از لحاظ اجتماعی مستقل بودند و میان سنت فرهنگی و تغییر اجتماعی تعادلی پویا به وجود می آوردند.مانهایم در آثار بعدی خود برای جلوگیری از فروپاشی شخصی و اجتماعی اصلاحاتی را پیشنهاد کرد. در دهه ۱۹۴۰ به دولت پیشنهاد کرد بر اقتصادی برنامه ریزی شده و بر آموزش همگانی نظارت کند و در ارزش های دموکراتیک، شیوه های آموزشی و نقش روشنفکران تجدیدنظر کامل به عمل آورد. اما مانهایم چند پرسش مهم و اساسی را مطرح نکرد؛ چگونه می توان از خشونت در زندگی سیاسی و از زور در نظارت اجتماعی پرهیز کرد؟ و چگونه می توان تشخیص داد چه کسانی باید هدف ها و شیوه های تغییر اجتماعی را طرح ریزی کنند؟