تجارت در دنیای الكترونیك را جدی بگیریم

تجارت الكترونیكی دادوستد تجار را وارد عصر الكترونیكی كرده است این نوع تجارت به دلیل سرعت عمل بالا و صرف هزینهء كم در جهان از جایگاه خوبی برخوردار است تجارت الكترونیك در تمام ابعاد خود رشد افزونی كرده است

تجارت الكترونیكی دادوستد تجار را وارد عصر الكترونیكی كرده است. این نوع تجارت به دلیل سرعت عمل بالا و صرف هزینهء كم در جهان از جایگاه خوبی برخوردار است. تجارت الكترونیك در تمام ابعاد خود رشد افزونی كرده است. در قرن ۱۹ میلادی برای اولین بار دادوستد از طریق تلفن صورت گرفت. در اواسط قرن ۲۰ نخستین كارت‌های اعتباری عرضه شدند و در دههء ۱۹۶۰ از شبكه‌های رایانه‌ای‌، پست الكترونیكی و صندوق اتوماتیك بانكی استفاده شد.

ظهور اینترنت در سال ۱۹۸۹ و استفادهء گسترده از رایانه‌های شخصی در سال ۱۹۹۰ از جملهء مهم‌ترین عوامل در تحول تجارت الكترونیك به حساب می‌آیند و مهم‌ترین ركن در تجارت الكترونیك نوع سازوكار پرداخت است. خریداران و فروشندگان با توجه به میل شخصی خود یكی از این نوع روش‌های پرداخت را انتخاب می‌كنند. انتخاب روش‌های پرداخت الكترونیكی و حذف واسطه‌گری‌ها در این نوع پرداخت موجب شكوفایی اقتصادی و افزایش منافع شده است. این نوع سازوكار پرداخت تنها محدود به كشور خاصی نیست بلكه جنبهء بین‌المللی دارد. نكتهء قابل توجه این است كه نوع سازوكار پرداخت در تجارت الكترونیك داخلی با تجارت در سطح بین‌الملل متفاوت است. تجار در تجارت بین‌الملل از روش پرداختی استفاده می‌كنند كه منافع‌شان تامین شود.

كارت‌های اعتباری، پول الكترونیكی، كارت‌های حافظه‌ای، كارت‌های هوشمند، چك‌های الكترونیكی در تجارت بین‌الملل كارآیی ندارد بلكه در تجارت داخلی از این نوع روش‌ها به جهت صرف هزینه و وقت كم می‌توان استفاده كرد. امروزه شاهد گسترش استفاده از این نوع روش‌های پرداخت در كشورمان هستیم. حال به بررسی هر یك از این روش‌های پرداخت می‌پردازیم.

● كارت‌های اعتباری و هویت كاربران

این نوع كارت‌ها ممكن است با كارت‌های بدهی الحاق شده و تحت عنوان «سیستم‌های انتقال بدهی» ارایه شوند مانند كاری كه هم‌اكنون در بعضی از بانك‌های كشور برای پرداخت بدهی انجام می‌شود. استفاده از هر یك از این نوع كارت‌ها جهت پرداخت ارتباط تنگاتنگ با خرید و فروش اینترنتی دارد كه شباهت بسیاری با روش‌های دیگر پرداخت اعم از فكس،تلفن و پست دارد. در این نوع سیستم پرداخت، كارت به معنای واقعی دریافت‌كنندهء وجه روءیت نمی‌شود. میزان وجه و روز انقضا از طریق اینترنت توسط پست الكترونیكی یا وب سایت انتقال داده می‌شود.

در حال حاضر استفاده از این نوع كارت‌ها به دلیل صرف هزینه و وقت كم جهت آشنایی با آن‌ها بسیار رایج است. سازوكار كارت اعتباری به این ترتیب است كه خریدار (دارندهء كارت) به بانكی دستور می‌دهد كه وجه درخواستی فروشنده را از محل قرضی كه از بانك كرده است، بپردازد. در انتهای هر ماه بانك برای صاحب كارت صورت حسابی مبنی بر پرداخت‌های انجام گرفته، ارسال می‌كند. در حقیقت مبادلات از طریق كارت‌های اعتباری متضمن یك تعهد (دریافت وام) است. در صورتی كه بین كشورها و بانك‌های آن‌ها ارتباطات لازم وجود داشته باشد توسط این كارت‌ها می‌توان پول نقد را در خارج از كشور نیز دریافت كرد.

در مورد كارت‌های بدهكار بر خلاف كارت‌های اعتباری می‌توان به این امر اشاره كرد كه دارندهء كارت قبل از استفاده باید به مقدار لازم در حساب خود پول داشته باشد و در این نوع كارت‌ها حساب دارنده بلافاصله یا پس از پایان روز معامله بدهكار می‌شود. اساس كار سیستم كارت اعتباری بر پایهء اعتماد است و فروشنده می‌تواند كالا را خریداری كند و پرداخت متعاقبا صورت گیرد.

پرداخت وجه از طریق كارت اعتباری تضمین شده است و تضمین‌كننده مسوول پرداخت صورت حساب مشتری و جمع‌آوری وجه را داراست. در معاملات سنتی، مشتری كارت اعتباری را ارایه می‌دهد، تاجر امضا و انعقاد معامله را جهت دستیابی به رمز تایید شده، تفویض می‌كند. هر زمان كه تاجر كارت اعتباری را از طریق تلفن، پست الكترونیكی و اینترنت تایید كند در این صورت تضمین‌كنندهء كارت ریسك عدم پرداخت را نیز قبول می‌كند.

به هر حال تاجر مسوول خسارات ناشی از استفادهء كارت تقلبی است، به فرض مثال زمانی كه خریدار مالك كارت نباشد و از كارت مزبور استفاده كند، در این صورت هزینهء خسارات قبول كارت‌های اعتباری به دلیل توسعهء تجارت بر عهده تاجر است، البته در قانون بعضی از كشورها دارنده كارت در صورت سوء‌استفاده، از كارت وی تا سقف ۵۰ دلار مسوول خسارت است.

به جهت جلوگیری از كارت‌های تقلبی و كاهش جرایم حاصل از آن به طور معمول از رویه‌های استانداردی تحت عنوان SET استفاده می‌شود. هدف این نوع پروتكل ایجاد امنیت در پرداخت‌های كارتی است. پروتكل SET از یك كلید رمزنگاری و گواهینامه‌های دیجیتالی برای تایید هویت تاجر و مصرف‌كنندگان استفاده می‌كند. مهم‌ترین ویژگی این پروتكل ایجاد امنیت و تایید هویت كاربر است.

● پول الكترونیكی یك جایگزین مناسب

پول الكترونیكی یكی از سازوكار‌های پرداخت الكترونیكی است كه برای معاملات بی‌نام مورداستفاده قرار می‌گیرد و موجب گسترش تجارت الكترونیك شده است.

این نوع پرداخت بیش‌تر برای پرداخت‌های خرد و سریع استفاده می‌شود این كار به علت كم شدن خطر حمل پول نقد و سادگی استفاده بسیار مورد توجه قرار دارد. هیچ‌گونه ابزار پرداخت مادی از قبیل پول كاغذی و سكه در سازوكار پول الكترونیكی دخالتی ندارد. هنگامی كه گرایش به سمت كارت اعتباری به عنوان یكی از سازوكار‌های پرداخت افزایش یافت و سیستم‌های پرداخت اینترنتی مورد قبول جوامع واقع شد، پول الكترونیكی یكی دیگر از انواع پرداخت الكترونیكی برای معاملات الكترونیكی طراحی شد. امروزه در بسیاری موارد پول الكترونیكی در تجارت الكترونیك جایگزین پول نقد شده است. سازوكار‌های دیگر پرداخت از قبیل كارت‌های هوشمند و حتی چك‌های‌الكترونیكی می‌توانند به عنوان اشكالی از پول الكترونیكی طبقه‌بندی شوند.

پول الكترونیكی شكلی از بهای اندوخته شده است كه به آسانی در ساختارهای الكترونیكی قابل معامله است، در صورت حذف عبارت ساختار الكترونیكی از تعریف فوق این تعریف مشمول پول كاغذی و سكه می‌شود.

پول الكترونیكی همانند پول كاغذی است با این تفاوت كه در مورد پول الكترونیكی در زمان وقوع معامله ارزش و بهای كالا نیز انتقال داده می‌شود اما وجه بعدا پرداخت می‌شود.

یكی از ویژگی‌های خاص پول الكترونیكی كه منجر به تمایز آن با پول كاغذی می‌شود بی‌نام بودن پرداخت‌كننده (مشتری) است هنگامی كه فرد از پول الكترونیكی صرفا جهت پرداخت استفاده می‌كند. بانك مارك تواین (Mark Twain) در ایالات متحده از جمله بانك‌هایی بود كه آغاز به صدور پول الكترونیكی كرد. این نوع سازوكار پرداخت مشتمل برخرید اعتبارات از بانك با ارزش معین است كه برای تجارت الكترونیك مورد‌استفاده قرار می‌گیرد. بسیاری از تجار و مصرف‌كنندگان به دلیل این‌كه ضرر و زیان در این نوع سازوكار پرداخت كاهش یافته است پول الكترونیكی را جهت پرداخت وجه در معاملات خود انتخاب می‌كنند.

اشخاصی كه توانایی دستیابی به كارت اعتباری را به جهت عدم داشتن اعتبار كافی نداشته باشند می‌توانند از پول الكترونیكی استفاده كنند. هنگامی كه فردی با پول كاغذی كالایی را خریداری می‌كند معمولا تاجر در باب هویت وی سوالی نمی‌كند (حتی اگر فردی كالاهایی از قبیل الكل- تنباكو و... خریداری كند) گرایش به سمت معاملات پول الكترونیكی بی‌نام اینترنتی در آمریكا نسبت به اروپا ناچیز است، البته شایان ذكر است كه اروپاییان نخستین مصرف‌كنندگانی بودند كه از این نوع معاملات استفاده كردند. در اروپا اكثر مصرف‌كنندگان به این نوع روش پرداخت در معاملات اینترنتی گرایش دارند.

صحت و سقم پول الكترونیكی باید مورد تایید قرار گیرد در این صورت باید سیستم تاییدكننده‌ای موجود باشد كه اقدام به این عمل كند. همانند پول كاغذی كه دارای شمارهء سریال است. هنگامی كه شخص كالایی را خریداری و پول الكترونیكی را از حساب شخصی خود در بانكی كه دارای حساب است برداشت می‌كند. بانك مزبور توانایی تایید پول الكترونیكی را داراست بدون این‌كه هیچ‌گونه ارتباطی با این معامله داشته باشد. جهت روشن شدن مطلب می‌توان به این مثال توجه كرد. مصرف‌كنندهء بانك توسط سخت‌افزار خاصی یك سكهء سفید طراحی و این سكه را برای این‌كه ارزش یك دلار را توسط پاكت نامه الكترونیكی برای بانك ارسال می‌كند، بانك یك دلار را از حساب وی كسر و در صورتی كه امضای وی معتبر باشد سكه و پاكت دیجیتالی ارسال شده توسط وی دارای ارزش می‌شود، البته بانك مزبور سكه را نیز با امضای خود تایید می‌كند. هنگامی كه بانك سكه با ارزش یك دلار را برای مصرف‌كننده ارسال می‌كند، وی سكهء مزبور را از داخل پاكت برداشته و می‌تواند آن را خرج كند. تاجر نیز در صورت دریافت سكه آن را جهت تایید صحت برای بانك ارسال می‌دارد، بانك مزبور با مشاهدهء امضا خود صحت سكه را تایید می‌كند. در كشور ما هنوز از این نوع روش پرداخت استفاده نمی‌شود البته امید است كه چنین روش پرداختی نیز در سیستم پرداخت الكترونیكی تجارت الكترونیك رایج شود. از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های پول الكترونیكی صرفه‌جویی در زمان و امنیت این نوع سیستم است اگرچه احتمال كلاهبرداری نیز وجود دارد، اما با وجود پروتكل‌های امنیتی این نوع جرایم نیز كاهش پیدا كرده است.

هم اكنون نیز در كشور ما برخی بانك‌ها می‌توانند معاملات الكترونیكی را پشتیبانی كنند، اما بسیاری از تجار به خاطر نبود فرهنگ مناسب در استفاده از مزایای تجارت الكترونیكی كار با روش قدیمی و دستی را ترجیح می‌دهند كه این امر مستلزم فرهنگسازی در همهء سطوح جامعه است.

سعید نوری‌آزاد