سر باز کردن یک زخم دیرینه

تصمیم انگلیس برای اخراج چهار دیپلمات روس, پس از پاسخ منفی مسکو به درخواست تحویل یک متهم به قتل آلکساندر لیتویننکو افسر سابق امنیتی روسیه به لندن, به بزرگ ترین چالش در روابط دو کشور پس از پایان جنگ سرد منجر شده است

تصمیم انگلیس برای اخراج چهار دیپلمات روس، پس از پاسخ منفی مسکو به درخواست تحویل یک متهم به قتل "آلکساندر لیتویننکو" افسر سابق امنیتی روسیه به لندن، به بزرگ ترین چالش در روابط دو کشور پس از پایان جنگ سرد منجر شده است.

اظهارات و واکنش های تند مقامات روسیه در قبال این موضع انگلیس، نشانگر آنست که مسکو خود را برای اقدامات متقابل برابر انگلیس آماده می کند.

"میخاییل کامنین" سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه این تصمیم انگلیس را اقدامی تحریک آمیز خواند و اعلام کرد: انگلیس باید بداند که این اقدام بدون پاسخ نخواهد ماند.

مسکو مرگ "لیتویننکو" را یک مساله جنایی می داند و لندن را به تلاش عمدی برای سیاسی کردن این مساله متهم می کند.

"آلکساندر لیتویننکو" افسر سابق سازمان امنیت فدرال روسیه و از مخالفان دولت روسیه، در ماه نوامبر(آذرماه) سال گذشته بر اثر مسمومیت ناشی از مواد شیمیایی در لندن جان باخت. دولت و دادستانی انگلیس پس از تحقیقات فراوان، "آندره لوگووی" همکار سابق "لیتویننکو" را به دست داشتن در مرگ وی متهم کرده و از روسیه خواستار تحویل این شخص برای محاکمه شدند.

مطبوعات و برخی مقامات غربی نیز مدعی شدند روسیه در حادثه مسمومیت "لیتویننکو" دست داشته است.

واکنش روسیه به این اتهامات و پاسخ منفی به درخواست لندن برای محاکمه "لوگووی"، در ماه های اخیر، باعث تیرگی شدید روابط مسکو و لندن شده بود و با تصمیم اخیر دولت انگلیس به اوج خود رسید. در روزهای نخست پس از مسمومیت و مرگ "لیتویننکو"، دادستانی کل روسیه برای کمک به تحقیقات انگلیس در روشن شدن علت مرگ این افسر سابق سازمان امنیت فدرال روسیه موافقت کرده بود. یک گروه از کارکنان بخش مبارزه با تروریسم "اسکاتلندیارد" انگلیس نیز با همین هدف به مسکو سفر کردند.

رسانه های خبری انگلیس علت مرگ "لیتویننکو" را مسمومیت ناشی از ماده رادیواکتیو "پولونیوم "۲۱۰عنوان کرده و گفته بودند رد این ماده را در ۱۲ محل در خاک این کشور و در هواپیماهایی که بیش از ۳۳هزار مسافر در ماه گذشته جابجا کرده و برخی از آنها بین لندن و مسکو در پرواز بوده اند را کشف کرده اند.

اگرچه این مساله روابط انگلیس و روسیه را به شدت دچار تنش ساخت ولی باید ریشه درگیری های سیاسی دو کشور را به اختلافات قدیمی تر آنها مربوط دانست. در واقع مناسبات مسکو و لندن پیش از این مساله نیز باتوجه به پناهندگی چند ناراضی روس به انگلیس و عدم استرداد آنها به روسیه، متشنج بود.

"بوریس برزوفسکی" سرمایه دار فراری روس و "احمد زاکایف" رهبر جدایی طلبان چچنی از چند سال پیش در پناهندگی دولت انگلیس بوده و لندن به درخواست های مکرر مسکو برای استرداد آنها پاسخ منفی داده است.

سه سال پیش نیز به دنبال شناسایی و بازداشت چند تن از کارکنان سفارت انگلیس در مسکو به اتهام جاسوسی، روابط لندن و مسکو به تیرگی گراییده و زمینه اختلافات بعدی را فراهم ساخت.

در سال ۲۰۰۴میلادی، سازمان امنیت فدرال روسیه این شبکه جاسوسی انگلیس را در پوشش سفارت این کشورخنثی کرد ولی به تصمیم "ولادیمیر پوتین" و به منظور حفظ روابط دو کشور افراد دستگیر شده از روسیه اخراج نشدند.

بنابراین، مرگ مشکوک "لیتویننکو" افسر امنیتی ناراضی روسیه در لندن، آتش اختلافات دیرینه مسکو و لندن را شعله ور ساخت.

خرداد ماه امسال زمانی که لندن از مسکو خواست "آندره لوگووی" را برای محاکمه به این کشور تحویل دهد، با پاسخ منفی روسیه مواجه شد.

"مارینا گریدنوا" سخنگوی دادستانی کل روسیه گفته بود: "آندره لوگووی" در صورت اثبات اتهام، تنها در روسیه قابل محاکمه است.

وی تاکید کرد طبق بند ۶۱قانون اساسی روسیه، شهروندان روس به کشورهای دیگر تحویل داده نمی شوند.

سخنگوی دادستانی کل روسیه با اشاره به این که انگلیس، اسناد مربوط به اتهام شهروند روس را ارایه نداده گفت: دادستانی کل روسیه در صورت دریافت این اسناد، آنها را در چارچوب پرونده مسمومیت "لیتویننکو" بدقت مورد بررسی قرار خواهد داد. "دفتر پیگیری قضایی سلطنتی انگلیس" حکم احضار "آندره لوگووی" را صادر کرده بود. "لوگووی" خود نیز اتهام وارده از سوی لندن را رد کرده و آنرا اقدامی سیاسی خواند. "کن مک دونالد" از مدیران دفتر پیگیری قضایی انگلیس ادعا کرده: لوگووی با استفاده از مواد تشعشع زا، در پاییز سال گذشته در رستورانی در لندن "آلکساندر لیتویننکو" را مسموم کرده و به قتل رسانده است.

آندره لوگووی" افسر سابق "کا.گ.ب"، در مقابل این اتهام، سرویس ویژه انگلیس "ام.آی- "۶را به قتل "آلکساندر لیتویننکو" پناهنده روس در انگلیس متهم کرد و گفت: شواهد کافی برای اثبات این اتهام در دست دارد.

وی افزود: "لیتویننکو" و حامی وی "بوریس برزوفسکی" (سرمایه دار روس پناهنده در انگلیس) به استخدام سرویس ام.آی- ۶انگلیس در آمده بودند.

این بازرگان روس با اشاره به دیدارش با لیتویننکو در سال گذشته گفت: لیتویننکو از برزوفسکی و ام.آی- ۶ به خاطر کم توجهی به خود و پرداخت ناکافی بابت خدماتش دلسرد شده بود.

به گفته لوگووی، "ام.آی- "۶در تلاش برای به دست آوردن مدارکی برای رسوا کردن رییس جمهوری روسیه و خانواده اش بودند و به وی پیشنهاد کردند که به این کار بپردازد.

لوگووی همچنین به روابط لیتویننکو و "احمد زاکایف" یکی از رهبران شورشیان چچنی پناهنده در انگلیس اشاره کرد و گفت: لیتویننکو به درخواست زاکایف در استانبول با نمایندگان گروههای شورشی چچنی دیدار کرده و به دره "پانکیسی" در گرجستان هم سفر کرده بود.

سفارت انگلیس در مسکو دست داشتن سازمان اطلاعاتی انگلیس در قتل لیتویننکو را رد کرده است.

"سرگئی لاوروف" وزیر امور خارجه روسیه در ماه های اخیر در مورد اثرات منفی رویکرد دولت انگلیس در تحقیق پیرامون مرگ "الکساندر لیتویننکو" عامل امنیتی سابق روس هشدار داده بود. وی گفت: انگلیس تلاش می کند از این مساله جنایی برای اهداف سیاسی استفاده کند. "دیوید میلیبند" وزیر امور خارجه انگلیس روز گذشته با اشاره به خودداری روسیه از تحویل "آندره لوگووی" تبعه روس متهم به قتل لیتویننکو به انگلیس گفت: دولت این کشور تصمیم به اخراج چهار دیپلمات سفارت روسیه از لندن گرفته است.

وزارت امور خارجه روسیه، این تصمیم دولت انگلیس را "نشانه تشدید روحیه ضد روسی در محافل انگلیس" که به دستگاه دیپلماسی لندن انتقال یافته است، توصیف کرد و نسبت به اقدام متقابل هشدار داد.

مسکو، اقدام دولت انگلیس را عملی برنامه ریزی شده برای سیاسی کردن مساله مرگ "آلکساندر لیتویننکو" افسر سابق سازمان امنیت فدرال روسیه خواند.

کرملین اعلام کرده قانون اساسی روسیه اجازه تحویل اتباع این کشور را به کشورهای دیگر نمی دهد.

وزارت امور خارجه روسیه همچنین از سیاست های انگلیس در قبال روسیه که طی چند سال اخیر به شماری از اتباع روس از جمله "بوریس برزوفسکی" سرمایه دار فراری روس و "احمد زاکایف" رهبر شورشیان چچنی پناه داده و از تحویل آنها به روسیه خودداری کرده، انتقاد کرده است.

مقامات لندن برای تحویل گرفتن تبعه روس متهم به قتل "لیتویننکو" از روسیه در خواست کردند این کشور قانون اساسی خود را تغییر دهد تا بتواند "لوگووی" را به لندن اعزام کند.

مسکو پس از رد این تقاضا، در مقابل از انگلیس خواست برای پس گرفتن پناهندگی سیاسی "بوریس برزوفسکی" سرمایه دار فراری روس و "احمد زاکایف" رهبر شورشیان چچنی و تحویل آنها به روسیه قانون خود را تغییر دهد.

به نظر می رسد در روزهاو ماههای آینده با توجه به اختلافات دیرینه مسکو و لندن و نیز درگیری های سیاسی غرب با روسیه که اخیرا با تعلیق معاهده نیروهای متعارف دراروپا از سوی روسیه تشدید شده است، باید شاهد کنش ها و واکنش های دیگری از دو طرف بود.

آنچه مسلم است اینکه غرب و آمریکا با گسترش دخالت های خود تحت پوشش دموکراسی و حقوق بشر در امور داخلی روسیه در سال پایانی ریاست جمهوری "ولادیمیر پوتین" و نیز انتخابات آتی دومای این کشور، در تلاش برای تاثیر گذاری بر آینده سیاسی روسیه است.

کارشناسان سیاسی معتقدند حکومت روسیه با درک این واقعیت و احساس نگرانی از فعالیت های اینچنینی اروپا و آمریکا و تحریک کشورهای همسایه روسیه، قصد مقاومت در قبال این گونه دخالت های آشکار را دارد.

● واکنش پارلمان روسیه

چند تن از شخصیت های پارلمانی روسیه، تصمیم دولت انگلیس برای اخراج چهار دیپلمات روس از انگلیس را تحریک آمیز و ضربه ای شدید به روابط دو کشور خواندند.

"گنادی زوگانف" رهبر حزب کمونیست روسیه در جمع خبرنگاران، این تصمیم دولت انگلیس را برنامه ریزی شده توسط سازمان های جاسوسی لندن خواند که با هدف تیرگی روابط با روسیه تنظیم شده است. به گفته این مقام پارلمانی روس، اخراج دیپلمات های روس از انگلیس تاثیر منفی بر روابط دو کشور که در سالهای اخیر رو به گسترش گذاشته بود، خواهد گذاشت.

"ولادیمیر ژیرینفسکی" رهبر حزب لیبرال دموکرات روسیه نیز تصمیم لندن را یک اقدام دسیسه جویانه و ادامه سیاست خصمانه دولت انگلیس در قبال روسیه خواند. وی انگلیس را دشمن روسیه نامید و تاکید کرد لندن از مدتها قبل نسبت به روسیه سیاست خصمانه دنبال می کند.

این مقام پارلمانی روس معتقد است که انگلیس اقدام تحریک آمیز دیگری علیه روسیه انجام خواهد داد و مسکو باید در شرایط فعلی قاطعانه عمل کند تا این گونه ضربات را دفع کند.

"گنادی گودکف" عضو کمیسیون امنیتی دومای روسیه نیز در گفت وگو با "ریانووستی" درخواست وزیر امور خارجه انگلیس برای تغییر قانون اساسی روسیه به منظور رفع مانع برای تحویل "اندره لوگووی" به انگلیس را مورد سرزنش قرار داد. وی به انگلیس پیشنهاد کرد قانون اساسی خود را برای استرداد "بوریس برزوفسکی" سرمایه دار فراری روس و "احمد زاکایف" رهبر شورشیان چچنی به روسیه تغییر دهد. این نماینده دوما تاکید کرد اقدام تحریک آمیز و توام با عصبانیت دولت انگلیس که نیروهای ضدروسی را برمی انگیزد در اروپا و حتی در بین شهروندان انگلیس مورد تایید قرار نخواهد گرفت.

● روابط تیره و تار

انگلیس اعلام کرد که به دلیل امتناع مسکو از استرداد مظنون قتل الکساندر لیتویننکو به لندن، این کشور چهار دیپلمات روس را از انگلیس اخراج خواهد کرد که با توجه به این اقدام به نظر می رسد دو کشور وارد بن بست سیاسی به سبک جنگ سرد شده اند.

گوردون براون نخست وزیر انگلیس، اعلام کرد که به دلیل انجام این اقدام عذرخواهی نمی کند و دولت انگلیس اجازه نخواهد داد بی قانونی در این کشور گسترش یابد.

خبرگزاری فرانسه گزارش داد: اعلام خبر اخراج چهار دیپلمات روسیه از انگلیس در حالی توسط دیوید میلیبند وزیر خارجه انگلیس اعلام شده است که تنش ها میان مسکو و غرب به دلیل موضوع قتل الکساندر لیتویننکو یک مامور سابق کا.گا.ب در سال گذشته در لندن تشدید شده است.

در همین حال، ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه، بحران اخیر میان مسکو - لندن را یک بحران معمولی که در آینده برطرف خواهد شد، توصیف کرد و از مقامات انگلیس درخواست کرد که در راستای انجام اقدامات منطقی گام بردارند و به حقوق مشروع و منافع مسکو احترام بگذارند.

پوتین اظهار داشت: فکر می کنم روابط انگلیس - روسیه به طور طبیعی گسترش خواهد یافت. ما به توسعه روابط هم از طرف روسیه و هم از طرف انگلیس تمایل داریم. وی افزود: مطمئن هستم که این بحران نه چندان جدی، حل خواهد شد. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز، گفت که مسکو هیچ مدرکی از طرف انگلیس دال بر این موضوع که لوگووی، لیتونینکو را مسموم کرده است در دست ندارد.

لاوروف تصریح کرد: حتی یک مدرک مستند که نشان بدهد چگونه بازرسان انگلیس به این نتیجه رسیدند که لوگووی، لیتونینکو را مسموم کرده است دریافت نکرده ایم. وی به قدرت رسیدن گوردون براون نخست وزیر انگلیس را عامل افزایش تنش اخیر میان دو کشور دانست و گفت: اقدام اخیر لندن بی تجربگی بیش از حد دولت گوردن براون، نخست وزیر انگلیس پس از روی کار آمدن در کمتر از یک ماه است. لاوروف به خبرنگاران گفت: هر دولت تازه ای پس از به دست گرفتن زمام امور لازم است خط مشی خاص خود را پیدا کند.

اما وی افزود که امیدوار است عقل سلیم غالب آید. لاوروف در جریان یک کنفرانس خبری در پایان نشست گروه چهارجانبه خاورمیانه در لیسبون گفت: اینکه بحران چقدر طول بکشد بستگی به بریتانیا دارد.

وی افزود: ما متوجه هستیم که وقتی یک دولت تازه در هر کشوری به قدرت می رسد، در پی یافتن جایگاه خود است، یعنی در پی یافتن خط مشی خاص خود است. بنابراین من تا حدود زیادی می توانم در آنچه اتفاق می افتد شاهد ضریب مربوط به روی کار آمدن یک دولت تازه باشم.

لاوروف آنچه را خودداری انگلیس در همکاری با درخواست های روسیه نامید محکوم کرد و گفت: این درحالی است که روسیه فورا با درخواست مقام های انگلیسی برای سفر به مسکو در دسامبر گذشته جهت تحقیق درباره موضوع موافقت کرده بود.

همچنین، میخائیل کامینین سخنگوی وزارت خارجه روسیه، اعلام کرد: این اقدام لندن ممکن است منجر به بروز پیامدهای منفی در روابط انگلیس - روسیه شود و این احتمال وجود دارد که روسیه نیز در پاسخ به اقدام لندن اقدامی تلافی جویانه انجام دهد و دیپلمات های انگلیس را از روسیه اخراج کند.

آخرین مرتبه ای که انگلیس دیپلمات های روسی را از خاک خود بیرون کرد، به سال ۱۹۹۶ برمی گردد. اخراج چهار دیپلمات انگلیسی از روسیه در آن زمان به اتهام انجام فعالیت های جاسوسی صورت گرفته بود.

در این میان روزنامه دیلی تلگراف گزارش داد: درپی اظهارات وزیر خارجه انگلیس مبنی بر اخراج چهار دیپلمات روسی از انگلیس، روسیه تهدید کرد که این اقدام پیامدهای جدی به دنبال خواهد داشت.

در همین حال، روزنامه های انگلیس از تصمیم دولت این کشور حمایت کردند. روزنامه دیلی میل در ستون سرمقاله خود با اشاره به عکس العمل لندن به امتناع مسکو از استرداد مظنون به قتل لیتویننکو نوشت: چه گزینه ای داریم؟ با امتناع از استرداد الکساندر لوگووی مظنون به قتل لیتویننکو به لندن برای محاکمه، ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه مرتکب بی حرمتی شده که نیازمند تنبیه است و همان گونه که پیش بینی می شد گوردون براون نخست وزیر انگلیس مجازات هایی را مطرح کرد که باعث می شود پوتین با مشکلات فراوانی در رابطه با غرب مواجه شود. براون با یک آزمایش جدی رو به رو بوده و به آسانی از آن گذشت.

روزنامه تایمز نیز این تصمیم دولت انگلیس را مورد تقدیر قرار داد و به این نکته اشاره کرد که موضوع مهم در این رابطه این بود که چه نوع تدابیری اتخاذ گردد که حساب شده و مناسب باشد. به نظر می رسد تدابیر اعلام شده درست بوده است. ممکن است منتقدان این موضوع را مطرح کنند که این تدابیر اتخاذ شده از طرف لندن یک اقدام بیهوده و غیرسازنده است اما مقامات انگلیس با این تصمیم این پیام را به تمامی افراد و دولت هایی که منتقدان خود را در خارج از کشورشان سرکوب می کنند فرستادند که لندن از این افراد در خاک خود حفاظت خواهد کرد. در همین حال، روزنامه گاردین نیز نوشت: این موضوع منطقی است که از روسیه انتظار داشته باشیم قانون اساسی خود را برای اجازه دادن به استرداد شهروندان خود به کشورهای دیگر اصلاح کند.

در این مقاله آمده است: اگر روسیه قصد دارد هم راستای مجامع بین المللی حرکت کند، اگر این کشور به دنبال آزادی های گسترده تر و محدودیت های اندک در ویزای شهروندان خود است و اگر قصد دارد در جنگ علیه تروریسم بین المللی همکاری کند باید از قوانینی که دیگر کشورهای اروپایی به آن وفادار هستند تبعیت کند. تقابل به نفع هیچ یک از طرفین نیست، اما نباید اجازه داد تا قتل در خیابان های لندن روی دهد.

یک تحلیل گر امور سیاسی و نظامی در انگلیس معتقد است که به نظر می رسد فضای جنگ سرد در این روابط حاکم شده است و نسبت به این موضوع که اگر روسیه نیز این گونه به انگلیس پاسخ دهد اقدامات تلافی جویانه بیشتر می شود، هشدار داد.

میلیبند در پارلمان انگلیس موضوع امتناع روسیه از استرداد لوگووی به لندن را تاسف انگیز خواند. وی با اشاره به اینکه این اقدام یک اقدام ضد روسیه نیست گفت: لندن همچنین به دنبال بررسی تدابیر دیگر از جمله اقدامات احتمالی در امور ویزای شهروندان روسی است. میلیبند تصریح کرد: این اقدام همان اتخاذ یک اقدام قاطع و شفاف و درست است و این همان چیزی است که ما به دنبال آن بودیم; شرایطی به وجود آمده که حتی دولت انگلیس به دنبال آن نبوده و از آن استقبال نمی کند.

این در حالی است که روسیه به طور رسمی اعلام کرده که لوگووی را برای محاکمه به انگلیس اعزام نخواهد کرد. مسکو معتقد است این اقدام مغایر با اصول و قوانین روسیه است.

مقامات روسیه پیشنهاد داده اند که لوگووی در خود روسیه محاکمه شود; اما دادستانان انگلیس معتقدند که محاکمه لوگووی در روسیه از استانداردهای لازم و حفظ بی طرفی برخوردار نیست.

لوگووی نیز اخیرا در یک مصاحبه تلویزیونی اعلام کرد که وی بی گناه است.

البته اخراج ۴ دیپلمات روسی از انگلیس، تنها نشانه ای از اختلا فات بریتانیا و روسیه است. اختلا فاتی که سابقه دیرینه دارد و امروز با این اقدام انگلیس، جلوه بیشتری به خود گرفته است.

نویسنده : محمد دادخواه