روش و آفرینش

یمون نایت نویسنده داستان های علمی تخیلی و استاد کهنه کار آموزش داستان در پیشگفتار کتاب خود «داستان نویسی مدرن» که به گفته مترجم به دلیل «صداقت کلام و آزادمنشی خاصی در آموزشش» مورد انتخاب وی قرار گرفته است

یمون نایت نویسنده داستان‌های علمی تخیلی و استاد کهنه‌کار آموزش داستان در پیشگفتار کتاب خود «داستان‌نویسی مدرن» که به گفته مترجم به دلیل «صداقت کلام و آزادمنشی خاصی در آموزشش» مورد انتخاب وی قرار گرفته است به سه دلیل عمده در این باره که چرا نباید این کتاب را نمی‌نوشت اشاره کرده، می‌نویسد:

۱) نویسندگی، یاد گرفتنی است نه یاد دادنی.

۲) اگر یاد دادنی هم باشد، شما با خواندن این کتاب نمی‌توانید آن را یاد بگیرد.

۳) حتی اگر به این روش هم آن را یاد بگیرید، ممکن است با یادگیری زیاد در زمینه پرداخت، خلاقیت‌تان را از دست بدهید ص ۱۳.

با این کار او با به درون کشیدن انتقادهای پیرامون این نوع از تعالیم نفس کنش انتقادی در مقابل اقدام خویش را بی‌اثر ساخته و از سویی با توافق بر وجه خلاقه ماجرا، خود را حتی از جرم مربوط به باور موثر بودن این روش‌ها نیز می‌رهاند. اگر به فهرست کتاب نایت نگاهی بیندازیم با این عناوین بعد از یادداشت تقریبا تند و حماسی مترجم و پیشگفتار نویسنده مواجه می‌شویم که به ترتیب به شش بخش تقسیم شده‌اند: پرورش استعداد نویسندگی‌ـ ایده در داستان‌ـ شروع داستان‌ـ هدایت داستان‌ـ تمام کردن داستان‌- نویسنده شدن. به سادگی می‌توان رد نوعی ایده تکامل را در روند آموزش نایت حتی با مرور همین بخش‌بندی نیز درک کرد اما چیزی که در مورد کتاب همواره به شکل یک مفصل یا جمله مشروطه عمل می‌کند همان دلایلی است که نویسنده با زیرکی از طریق آنها قطعیت گفتارش را تعدیل کرده است و لحن یک معلم خشک و مقید به چارچوب را با یک دوست و همکار که می‌خواهد در مورد موضوع مشترکی با خواننده‌اش گپی بزند تعویض کرده است. او می‌داند که : «نویسندگان اصولا اشخاص فرد‌گرا، شکاک، تابو شکن، غیر معمول، گوشه‌گیر و مستقلی هستند که زندگی را به طور عجیبی می‌گذارنند، و ضمنا دوستان عجیبی هم دارند ص ۱۵.» و شاید به همین دلیل همواره بر این موضوع تاکید می‌کند که «تصوری نکنید که اگر با دستورات من مخالفت کنید ضرورتا اشتباه می‌کند ص ۱۷.» شاید یکی از اولین و موثرترین جملات شروع آموزش در کتاب که با مخاطب برخورد می‌کند این جمله است: «شما یک استثنا هستید» این جمله کانونی کردن مسئله فردیت نویسنده نقش عمده‌ای را بازی می‌کند و یکی از اولین گام‌ها در جهت کشف این ظرفیت اساسی در هر نویسنده به شمار می‌رود.

مثال‌های نایت واقعا جذاب و قابل فهمند و روند ساده‌سازی در آنها به عنوان یک اصل اساسی لحاظ شده است «به‌نظر من وقتی که در حال نویسندگی هستیم، در واقع سبدی از کلمات می‌بافیم. در ابتدا سبدهای ما کوچک هستند و ما سعی نمی‌کنیم چیز زیادی در آنها بگذاریم. اما بعد سبدها قوی‌تر و بزرگ‌تر می‌شوند. کم‌کم ما چیزهای بزرگ‌تر و بیشتری داخل سبد می‌گذاریم، اما دوباره آنها جای بیشتری می‌خواهند و سبد می‌شکند تا جایی که ما به یک سازگاری بین سبد و ظرفیت آن می‌رسیم ص ۲۴.» آموزش دیدن یکی از بخش‌هایی است که در گام بعدی می‌توان با آن روند تکاملی مورد اشاره در جهت پرورش استعداد نویسندگی بدان رسید. تمرین دیدن و در گام بعدی تمرین شنیدن و خواندن این بخش برای کسانی که حتی سودای نویسندگی را در سر ندارند نیز واقعا تجربه قابل توجهی را در مواجهه پررنگ‌تر با جهان به بار خواهد آورد که با بخش «به خاطر آوردن» یک روند ضبط و پخش را تکمیل می‌کند.

نایت در پایان کتاب وقتی می‌خواهد به سوال چه کتاب‌هایی را باید خواند پاسخ دهد، می‌نویسد‌«هر کتابی. می‌توانید شکسپیر بخوانید یا ویلیام گیبسون، یا حتی برچسب‌های روی بطری‌های گوجه‌فرنگی را، اما اگر درباره چیزی می‌خواهید بنویسید باید درباره آن مطالعه کنید.» کتاب نایت نه‌تنها به عنوان توضیح دهنده برخی مسائل ریز و درشت نوشتن برای آماتورها کتابی مفید و قابل پیشنهاد است بلکه در جایی هم این مرز بین حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای را در مورد مخاطب قرار دادن صادقانه خواننده‌اش به هم می‌زند. مخصوصا در فصول آخر کتاب که بیشتر در مورد فضای موجود و تلقی‌های پیرامونی یک نویسنده و کار و حرفه‌اش مطرح می‌کند، چیز‌هایی که بیشتر می‌توان با حالتی درد دل گونه به آن اندیشید و شاید هم به این نکته اندیشید که گویی برای نویسنده شدن و ماندن همه جا آسمان تقریبا همین رنگ است و کمتر بهانه گرفت.

در نهایت نباید این موضوع را هم نادیده گرفت که وقتی از دور نمای فاصله‌دار به پیکره آن ایده‌آلی که «دیمون نایت» سعی در شکل بخشیدن آن به عنوان یک نویسنده دارد نگاه می‌کنیم شاید فاصله قابل توجهی‌ را حس می‌کنیم. با آنچه مثلا در خواندن کتابی مثل «رمان، حافظه و فراموشی» اثر میلان کوندرا با آن مواجهیم. شاید این اختلاف‌ها در نتایج کار بهتر دیده شود. در آنسو در نهایت با چیزی مثل «هری پاتر» به‌عنوان کتابی با اقبال بسیار بالا رودرروییم و در این سو با «سبکی تحمل ناپذیر هستی» شاید چیزی به اندازه اختلاف سلایق در جوایزی مثل «کن» با «اسکار»، در هر حال انتخاب با شماست.

فرهاد اکبرزاده

داستان‌نویسی نوین

دیمون نایت

ترجمه: مهدی فاتحی

ناشر: نشر چشمه

شمارگان: ۲۰۰۰ نسخه