توسعه پایدار پاسخگویی ما به نسل‌های آینده

انقلاب صنعتی و توسعه مهارگسیخته صنعت در باختر زمین و سپس در سایر کشورها، با اصل پنداشتن اقتصاد، پیامدهایی را به دنبال داشت که اندیشمندان توسعه را به تفکر و تجدیدنظر در مفروضاتشان …

انقلاب صنعتی و توسعه مهارگسیخته صنعت در باختر زمین و سپس در سایر کشورها، با اصل پنداشتن اقتصاد، پیامدهایی را به دنبال داشت که اندیشمندان توسعه را به تفکر و تجدیدنظر در مفروضاتشان واداشت.

در شرایطی که پیش آمده بود، همه کشورها می‌کوشیدند تا از محیط طبیعی و منابع موجود حداکثر بهره‌برداری را با عنوان «بهره‌وری» به عمل آورند و غارت طبیعت برای نیل به توسعه، به تدریج خود آفت توسعه شد. اقتصاد و صنعت هدف و آرمان همه جوامع شده بود و انسان و زیستگاه او جولانگاه صنعتگران و اقتصاددانانی بود که کارآیی و بهره‌وری را غرض و مقصود نهایی می‌پنداشتند و با دیدی کوتاه نگر، تنها رفاه انسانهای عصر خود را موردنظر داشتند.

تقرب این چنینی به موضوع و عملکردی شتابنده در مصرف منابع و سبقت جستن در بهره‌برداری از ذخایر موجود در طبیعت می‌رفت تا آینده دهشتناکی را برای این کره خاکی تصویر کند: کره‌ای تهی، آلوده و غیرقابل زیستن برای آیندگان. این هشدار و زنگ خطر در کشورهای پیشرفته صنعتی که توسعه یافته‌تر بودند، زودتر احساس شد و مانند هر پدیده دیگری، دیرتر به گوش جهان سومی‌ها رسید. اما به هر حال فاجعه‌ای در حال شکل‌گیری بود و باید راه‌حلی برای مسئله اندیشیده می‌شد.

«توسعه پایدار» در چنین فضا و شرایطی شکل گرفت و محدودیتهایی را برای «توسعه» مطرح کرد. توسعه پایدار، توسعه‌ای دوستدار و حافظ طبیعت بود و به جای آنکه محیط و طبیعت را ابزار توسعه بداند آنها را اصل می‌پنداشت و اقتصاد و صنعت را ابزار حفظ و صیانت از انسان و طبیعت می‌دانست. در توسعه پایدار، انسان و طبیعت مقهور اقتصاد و صنعت نمی‌شد، بلکه حاکم بر آنها بود و هدف حفظ و حراست از طبیعت و محیط انسانی با به خدمت گرفتن اقتصاد و صنعت بود. در توسعه پایدار صرفا به نیازهای امروز توجه نمی‌شود، بلکه نیازها و خواسته‌های نسلهای آینده نیز موردنظر است. به عبارت دیگر هدف توسعه پایدار، تحقق یک زندگی مطلوب برای انسانها در تمامی ادوار است. براساس تعریف کمیسیون جهانی توسعه و محیط، توسعه پایدار، توسعه‌ای است که ضمن برآورده ساختن نیازهای فعلی بشر در جوامع مختلف، هیچگونه لطمه‌ای به ظرفیت‌های موردنیاز نسلهای بعدی وارد نیاورد. هدف توسعه پایدار، بهبود کیفیت زندگی تمامی انسانها با حفظ ظرفیت‌ها و منابع موجود و تداوم بخشیدن به توسعه در طول حیات انسانی است.

در کشور ما که برنامه‌های توسعه در حال اجراست و چشم‌اندازهای آینده ترسیم شده است، توجه به پایداری توسعه، ضرورتی انکارناپذیر است. تمام برنامه‌های راهبردی و عملیاتی باید انسانگرا، طبیعت‌گرا و عدالت‌گرا باشند. باید این اطمینان حاصل شود که توسعه موجب هیچگونه آلودگی زیست محیطی نشود و آلودگی فرهنگی و اجتماعی ایجاد نکند. برنامه‌های توسعه باید خود اتکا، دوستدار محیط زیست، سلامت‌گرا، فقرزدا و دانایی محور باشند و توجهی دائم به ارزش و حرمت و کرامت انسان داشته، حافظ حقوق انسانی باشند. باید همه برنامه‌ها با توجه به این ویژگیها آزمون شوند و مشخص شود که تا چه حد از خصلت «پایداری» برخوردارند. به عبارت دیگر تضمین «پایداری» برنامه‌ها می‌بایست رکن اصلی در برنامه قلمداد شود و توجه به آینده انسان و محیط در هدفها و ابزارهای هر برنامه مورد تاکید قرار گیرد.

برنامه‌ریزان توسعه پایدار باید نگاهی گسترده به مسائل داشته باشند و ملی و منطقه‌ای و جهانی بیندیشند و به یاد داشته باشند که توسعه پایدار، جزیره‌ای تحقق نمی‌یابد، همه ساکنان این کره خاکی باید در توسعه پایدار نقش ایفا کنند و عزمی جهانی لازمه توفیق برنامه‌های توسعه پایدار است.

و سخن آخر اینکه: «توسعه پایدار» پاسخگویی ما به نسلهای آینده است که از ما خواهند پرسید: سهم ما را از منابع و ذخایر این کره خاکی چه کردید و چه بخشی را برای ما به جای گذاشتید؟ تنها با «توسعه پایدار» است که پاسخی قانع کننده برای آنان خواهیم داشت.