کاش دیگر در رختخوابم باران نبارد

باز هم بی نتیجه بود با دو دست شقیقه هایش را فشار داد سرش گیج می ر فت این بار دیگر می خواست به معلم مدرسه پسرش بگوید که او را در کلاس و جلو دانش آموزان دیگر برای این عادت زشتش سرزنش کند

باز هم بی نتیجه بود. با دو دست شقیقه هایش را فشار داد. سرش گیج می ر فت. این بار دیگر می خواست به معلم مدرسه پسرش بگوید که او را در کلاس و جلو دانش آموزان دیگر برای این عادت زشتش سرزنش کند. همه راه ها را امتحان کرده بود.انواع تنبیه ها و تشویق ها را برای ترک این عادت ناپسندش در نظر گرفته بود. اما هیچ کدام موثر نبود. شب ها همه چیز خوب بود. پسرک قول می داد و با وعده های مادر به خواب خوش فرو می رفت. اما صبح روز بعد، مادر می ماند و یک رختخواب خیس. پسرک انکار می کرد: «من این کار را نکردم.» مادر درمانده شده بود. شاید در تربیت کودکش سستی و سهل انگاری کرده بود.

به چشمانش نگاه کرد، معصوم بودند و ترسان، دستش پایین افتاد و در برابر کودک بی گناه شرمگین شد... شاید یکی از کابوس های کودکان در سنین پایین، عدم کنترل دفع ادرار در خواب شبانه باشد، کابوسی که باعث خجالت کودک هنگام خارج شدن از رختخوابش می شود. شب ادراری مشکلی است که برخی از والدین، کودکان را به خاطر آن تنبیه می کنند، غافل از این که، این امر کاملا بدون اختیار کودک رخ می دهد. اصطلاح «شب ادراری» (Enuresis) به دفع غیر ارادی و ناتوانی در کنترل ادرار در طول ساعات شب اطلاق می شود که عارضه شایعی است. بیش از ۱۵ تا ۲۰ درصد از کودکان ۵ تا ۶ ساله و حدود یک درصد از نوجوانان، شب ادراری را تجربه می کنند. شایع ترین سن بروز شب ادراری، حدود ۳ سالگی است.

این مشکل معمولا بین سنین ۶ تا ۸ سالگی و همزمان با بزرگ شدن مثانه و بهبود قدرت کنترلی مثانه از بین می رود. معمولا شب ادراری پدیده ای ارثی بوده و در پسران بیش از دختران رواج دارد که به طور معمول پس از بلوغ متوقف می شود. به طور کلی این عارضه در ۱۵ درصد کودکان در سن پنج سالگی دیده می شود و هرچند اغلب سیر آن رو به بهبود است، ولی در سنین بالای پنج سالگی باتوجه به عوارض روحی و اجتماعی که برای کودک و خانواده وی ایجاد می شود، درمان ضروری می شود. آنچه اهمیت دارد دانستن این موضوع است که شب ادراری بیماری نیست بلکه وضعیتی است که نیاز به درمان موثر و مداوم دارد. پاتوفیزیولوژی شب ادراری پیچیده است و همین امر، درمان را دشوار می کند. در برخورد با این بیماران نکات مهمی را باید در تاریخچه و معاینه کودک استخراج و براساس آنها درباره درمان یا ارجاع به ارولوژیست اطفال تصمیم گیری کرد. گاهی شب ادراری علامتی از وجود مشکلی مهمتر است که از جمله می توان به موارد زیراشاره کرد:

▪ ادرارکردن غیرطبیعی (ضعیف بودن جریان ادرار، زورزدن، درد و بالاخره وضعیت غیرطبیعی گرفتن حین ادرار).

▪ خیس کردن کودک در حین بیداری.

▪ سابقه عفونت ادراری.

▪ وجود آنومالی های آناتومیک دستگاه ادراری یا عصبی.

▪ تکرار ادرار یا احساس ناگهانی نیاز به ادرار.

▪ وجود یبوست مزمن هم زمان. ¤ علاوه بر اینها، اگر کودک سابقه اختلال خواب مانند خرخر دارد، بهتر است از سوی متخصص گوش و حلق و بینی نیز معاینه شود. علت شب ادراری علل ایجادکننده شب ادراری ناشناخته اند: اما عوامل متعددی با این عارضه ارتباط دارند.

- حجم مثانه: شب ادراری ممکن است به دلیل ظرفیت کم مثانه باشد.

- سابقه خانوادگی: کودکان والدینی که شب ادراری داشته اند، بیشتر احتمال دارد که به این عارضه دچار شوند

- عفونت: عفونت کلیه ها یا مثانه ممکن است باعث شب ادراری کودکی شود که سابقه این مشکل را نداشته است. - کمبود هورمون ضد ادرار: میزان این هورمون در بدن کودکانی که رختخواب خود را خیس می کنند کمتر از سایرین است. این هورمون ساخت ادرار را کاهش می دهد. بنابراین افراد دارای سطح پایین هورمون ضدادرار ممکن است ادرار بیشتری بسازند و مستعد شب ادراری باشند.

- تاخیر در رشد و نمو: کودک ممکن است به علت تأخیر رشد دستگاه عصبی خود قادر به دریافت پیام از مثانه پر نباشد.

- خواب بسیار عمیق: تعدادی از پزشکان به درنظرگرفتن این عامل به تنهایی اعتقادی ندارند.

- رژیم غذایی: مصرف شکلات و مواد کافئین دار و محصولات غذایی حاوی مواد رنگی مصنوعی کودک را مستعد شب ادراری می کند. علل روانی و عاطفی: برخی از کودکان دچار مشکلات روانی و عاطفی اند و اعتماد به نفس کافی برای کنترل ادرار پیدا نکرده اند. این کودکان نیز مستعد شب ادراری اند.

- اضطراب: این اضطراب ممکن است ناشی از عصبانیت والدین، نقل مکان به خانه ای جدید، جدایی از دست دادن یکی از اعضای خانواده، موقعیت های اجتماعی ناآشنا، بروز اتفاقات دشوار خانوادگی برای کودک مانند نوزاد جدید است. البته به یاد داشته باشید که خود شب ادراری هم پدیده ای اضطراب آور است و انقباضات مثانه و دفع ادرار در طول روز ممکن است باعث شرمساری کودک و ایجاد اضطرابی گردد که منجربه شب ادراری می شود. چطور باید کودک را با این مشکل آشنا کرد؟ گاه کودک از شما می پرسد:«من نمی خواهم رختخوابم را خیس کنم. نمی خواهم شما را به دردسر بیندازم. پس چرا این اتفاق می افتد؟» ابتدا باید به کودک بفهمانید که شب ادراری گناه نیست. خودتان هم باور کنید که کودک بدون هیچ غرضی این کار را انجام می دهد.

پس تنبیه یا شرمنده کردن او وضع را بهتر نخواهد کرد. برای کودکتان توضیح دهید که احتمالاً کلیه او بیشتر از کلیه دیگران ادرار می سازد یا مثانه اش قادر به نگهداری ادرار نیست. می توانید با یادآوری این مسئله که شما و پدرش هم مثل او بوده اید، فرزند خود را متوجه کنید که تنها نیست. یک بادکنک را از آب پر کنید. به کودک بگویید که این بانک شبیه مثانه است. وقتی پر می شود به دیواره هایش فشار می آید و کشیده می شود. تا زمانی که دهانه بادکنک بسته باشد، آب از آن خارج نمی شود. هرگاه مغز دستور دهد، دهانه بادکنک باز می شود و ادرار بیرون می ریزد. به کودک بفهمانید که فرمان مغز همان چیزی است که او باید هنگام خواب دریافت کند. همچنین، کودک باید از نظر مشکلات و بیماری های مربوط به شب ادراری بررسی شود. بخصوص کودکی که علاوه بر شب، در طول روز هم دچار مشکل درکنترل ادرار است.

این کودک را باید پزشک معاینه کند و تحت آزمایش های ادراری قرارگیرد. خوشبختانه بجز در مورد کودکانی که دچار بیماری های زمینه ای مانند دیابت و عفونت یا ناهنجاری های مادرزادی اند، اغلب معاینات کودک را طبیعی نشان می دهند. اقدامات درمانی شب ادراری اقدامات درمانی برای بیماران مبتلا به شب ادراری می تواند به دو شکل دارو درمانی و روان درمانی انجام گیرد. در دارو درمانی، داروی انتخابی برای این بیماری قرص ایمی پرامین می باشد که بر روی حدود ۷۰-۵۰ درصد بیماران موثر است. به خاطر داشته باشید که نباید بیش از سه ماه از این دارو استفاده کنید زیرا می تواند موجب رفتار کودک شود. البته در دارو درمانی، داروهای موثر دیگری هم وجود دارد. روان درمانی یا سایکوتراپی که گاها از طرف پزشک متخصص توصیه می شود، برای بعضی کودکان مبتلا به شب ادراری و والدین آنها می تواند اثرات مطلوبی داشته باشد. توصیه های کاربردی زیر را برای جلوگیری از شب ادراری کودکان به خاطر بسپارید:

۱-نوشیدن مایعات را قبل از خواب کودک محدود کنید. بعد از شام، نوشیدن حداکثر یک لیوان آب کافی است. مقدار دقیق مایع مورد نیاز بدن کودک خود را از پزشک بپرسید.محدودسازی مصرف مایعات در طول روز هیچ کمکی به بهبود شب ادراری نمی کند. محدودسازی مایعات باید حداکثر دو الی سه ساعت قبل از خواب کودک باشد.

۲-کودک را پیش از خواب به توالت بفرستید. اگر مثانه اش پر نیست. مجبورش نکنید که آن را خالی کند. این کار باعث می شود که رختخوابش را خیس کند زیرا درکار مثانه اختلال به وجود می آورد.

۳- شب ها چراغ توالت را روشن بگذارید. گاه ترس از تاریکی باعث می شود که کودک رختخوابش را ترک نکند.

۴-می توانید از روش جایزه و ستاره کمک بگیرید. جدولی برای کودک رسم کنید و هر روز درآن یادداشت کنید که شب قبل را از خشک گذرانده یا خیس. به ازای شب های خشک به او ستاره بدهید و بعد از آنکه چند ستاره گرفت، تشویقش کنید.

۵- استفاده از زنگ هشداردهنده: درکودکی که رختخوابش را خیس می کند، باید راه عصبی مغز به مثانه تقویت شود. زنگ های هشداردهنده برای تقویت این مکانیسم به کار می روند. یک گیرنده رطوبت، بلافاصله پس از شروع ادرار کردن کودک، دررختخواب او فعال می شود و زنگ را به صدا در می آورد. برخی از این زنگ ها لرزشی هستند که برای کودکان دچار مشکلات شنوایی یا آنهایی که به همراه سایرین دریک اتاق می خوابند به کار می روند. هنگامی که کودک بیدارمی شود و به سمت توالت می رود، این زنگ هشدار دهنده عضلات سقف لگن را تحریک و منقبض می کند. در نتیجه، جلو خروج بیشتر ادرار گرفته می شود. به تدریج کودک می آموزد که پیش از به صدا درآمدن زنگ از خواب بیدار شود یا تمام شب را بدون نیاز به ادرار کردن به خواب رود. به این ترتیب، مشکل شب ادراری حل می شود. استفاده از این روش برای کودکان زیر هفت سال مناسب نیست.

زیرا کودک باید آن قدر بزرگ شده باشد که مشکل شب ادراری را دریابد. و به عنوان بخشی از درمان، با والدین و پزشک همکاری کند.براساس آمار به دست آمده، این زنگ ها می توانند تا ۷۰ درصد در درمان شب اداری مؤثر باشند. اما در ۱۰ الی ۱۵ درصد موارد، احتمال عود شب ادراری وجود دارد. توصیه می شود که استفاده از این زنگ ها حداقل سه هفته پس از خشک شدن رختخواب کودک ادامه یابد. به نظر می رسد که درمان هر کودک با این روش به چهار الی پنج ماه زمان نیاز دارد. شروع مجدد شب ادراری پس از درمان گاه کودکانی که مدت های طولانی رختخواب خود را خیس نکرده اند، دوباره شروع به شب ادراری می کنند. این عارضه در اغلب موارد علت روانی دارد. کودک به دلیلی که می تواند تولد یک خواهر یا برادر جدید باشد مضطرف و نگران است. چنین کودکی نیاز به مشاوره روانی دارد و لازم است با او درباره آنچه نگرانش می کند صحبت شود.

از هر صد کودک مبتلا به شب ادراری، یک تا دو کودک تا پانزده سالگی رختخواب خود را خیس می کنند. شب ادراری عارضه ای پردردسر ولی خوش خیم است و در بیشتر موارد به سادگی برطرف می شود. بسیاری از کودکان سعی می کنند بیدار بمانند تا جلو این اتفاق را بگیرند. باید به چنین کودکانی اطمینان داد که این مسئله دیر یا زود حل خواهد شد. پزشک و پدر و مادر درکنار او هستند و او را حمایت می کنند تا مشکل به طور کامل برطرف شود. این مشکل ممکن است با بیماری های زیر اشتباه شود: - انسداد قسمت تحتانی دستگاه ادراری. - عفونت (عفونت مزمن دستگاه ادراری که انسداد در آن نقش ندارد و معمولا موجب تکرر ادرار در طول روز، شب و درد موقع دفع ادرار می شود) - بیماری هایی با ریشه عصبی؛ بچه ای که از ناهنجاری های طناب خاجی یا ریشه های نخاعی رنج می برد، ممکن است در طول روز یا شب کنترل ناقصی روی ادرار خود داشته باشند. عوارض شب ادراری عوارض شب ادراری می تواند به دو شکل عوارض زودرس و دیررس بروز کند. در مورد عوارض زودرس یا شب ادراری فونکسیونل، مسائل به صورت روانی نه عضوی تظاهر می یابند و بیشتر در سنین ورود به مدرسه تشدید می شود.

عوارض دیررس گاها اتفاق می افتد و معمولا در سنین بالاتر دیده می شود. مثلا فرد بالغ تحت فشارهای روانی، دچار تکرر ادرار شبانه می شود، بدون آنکه در روز مشکلی داشته باشد. هم چنین تکرار ادرار شبانه می تواند تظاهری از شب ادراری در دوران بلوغ نیز باشد. چنان که شب ادراری تا بعد از سن ۳ سالگی وجود داشته باشد، بایستی به فکر درمان بیماری افتاد. والدین باید تنش و اضطراب کودکان خود را تا حد امکان کاهش دهند. از سخت گیری های بی مورد پرهیز کنند.

مریم سادات کاظمی