جنین خیالی

متخصصان, اختلالات کروموزومی و افزایش سن را شایع ترین علت بارداری های بدون جنین می شناسند

شکل‌گیری بارداری بدون جنین پدیده‌ای است که در اوایل زندگی زوج‌های جوان را دچار ترس و هراس می‌کند. زن باردار پس از آگاهی از بارداری شاهد تغییرات جدید خوشایندی است که باعث انس و پیوند عاطفی او با جنین می‌شود این تغییرات به گونه‌ای است که مادر و پدر را آماده پذیرش مسئولیت‌های جدید می‌کند. با این حال احتمال وقوع بارداری پوچ یا سقط جنین در یک‌چهارم از بارداری‌ها وجود دارد و در این شرایط پدر و مادر کنجکاوانه به دنبال علت هستند.

تخمک لقاح یافته‌ای که رشد آن پس از قرار گرفتن در دیواره رحم متوقف می‌شود، باعث ایجاد بارداری پوچ می‌شود.

تقسیم سلولی فرایندی است که از طریق آن سلول تخم شکسته می‌شود تا با تقسیمات مکرر رشد خود را تکمیل کند.

پس از آن سلول‌های جفت شروع به رشد و ترشح هورمون می‌کنند و به دنبال افزایش سطح هورمون‌ها، علائم بارداری یکی پس از دیگری تظاهر پیدا می‌کند در حالی که ممکن است جنینی وجود نداشته یا رشد سلول‌های جنینی متوقف شده باشد.

در این حالت زن باردار به‌رغم اطمینان از بارداری متوجه می‌شود بارداری او پوچ است و فقط جفت و پرده‌های جنینی رشد کرده‌اند.

این نوع بارداری که در نهایت منجر به سقط می‌شود دلیل ۵۰ درصد از سقط‌هایی است که در سه ماهه اول بارداری خود به خود و بدون علت صورت می‌گیرد.

در حال حاضر، اطلاعات زیادی در مورد علل وقوع بارداری پوچ وجود ندارد اما بررسی‌های گوناگون اختلالات کروموزومی را شایع‌ترین علت آن می‌داند.

مریم امین‌زاده، متخصص زنان، ناهنجاری‌های کروموزومی سلول‌های جنسی والدین را مسئول ۶۰ درصد از بارداری‌های پوچ می‌داند و می‌گوید: اختلال در ساختمان و یا تعداد کروموزوم‌های به ارث رسیده از زن یا مرد باعث می‌شود تا پس از تشکیل، سلول تخم نتواند تقسیمات سلولی را کامل کند و به رشد خود ادامه دهد در این زمان جنین در مرحله دو یا چند سلولی باقی مانده و رشد نمی‌کند.

با توجه به این‌که تشکیل سلول تخم ۵۰ درصد به مادر و ۵۰ درصد به پدر وابسته است، احتمال انتقال این عارضه از هر دو والد به یک میزان است.

عضو هیأت علمی دانشگاه ایران در مورد دیگر عوامل مؤثر در این مشکل می‌گوید: عوامل محیطی مانند مصرف بیش از اندازه قهوه، کافئین، سیگار، اختلالات ساختمانی رحم، بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، اختلال در عملکرد یا پرکاری و کم‌کاری تیروئید و اختلالات هورمونی از جمله کاهش سطح هورمون پروژسترون مانع از رشد و تکامل جنین می‌شوند.

افزایش سن نیز با تأثیر بر روند تقسیم کروموزوم‌های سلولی نه تنها باعث ناهنجاری‌هایی مانند عقب‌ماندگی ذهنی می‌شود بلکه احتمال بارداری پوچ را افزایش می‌دهند زیرا تقسیمات سلولی با افزایش سن کندتر انجام می‌شوند. به این ترتیب با افزایش سن ازدواج و با توجه به این‌که ۲۲ الی ۲۸ سالگی مطلوب‌ترین سن برای ازدواج است، توصیه می‌شود زنان به منظور پیشگیری از این عوارض در سنین بیش‌تر از ۳۵ سالگی باردار نشوند.

بلوغ ناکافی و ازدواج در سنین پائین به دلیل رشد و تکامل ناکافی بدن و کمبود برخی مواد مغذی ممکن است باعث بارداری پوچ شود.

ساغر صالح‌پور، فلوشیپ ناباروری از دیگر علل این عارضه به عوامل ایمونولوژیک اشاره می‌کند و می‌گوید: قدرت سیستم ایمنی بدن زن باردار نقش مهمی در رشد جنین دارد به طوری که اگر سیستم ایمنی مادر ضعیف باشد، علیه سلول‌های پدر آنتی‌بادی ساخته و مانع از تشکیل نطفه سالم می‌شود.

بنابراین توصیه می‌شود در صورت وجود سابقه چنین مشکلاتی و یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی، قبل از بارداری با پزشک متخصص مشورت شود تا با تجویز داروهای لازم، بدن آمادگی بیشتری پیدا کند.

● علائمی شبیه به بارداری طبیعی

علائم بارداری پوچ مانند تأخیر در قاعدگی، تست بارداری مثبت، تهوع و استفراغ و خستگی مانند بارداری طبیعی است، اما هنگامی که رشد جفت متوقف شد و سطح هورمون‌های آن کاهش پیدا کرد این علائم کمتر می‌شوند و ممکن است لکه بینی و حتی خونریزی اتفاق بیفتد.

این در حالی است که سونوگرافی به عنوان بهترین روش برای تشخیص بارداری پوچ شناخته شده است.

دکتر صالح‌پور معتقد است، بارداری پوچ اغلب علامتی ندارد و با سونوگرافی تشخیص داده می‌شود این عارضه در بارداری‌های چندقلویی نیز ممکن است اتفاق بیفتد.

درمان این عارضه براساس نظر پزشک متفاوت است و با توجه به این‌که بارداری‌های پوچ مانند دیگر بارداری‌های غیرطبیعی منجر به سقط خودبه‌خودی می‌شود در صورت فقدان تب، درد و خونریزی پزشک ترجیح می‌دهد ۲ هفته تا ۲۰ روز فرصت دهد و پس از آن اقدام به کورتاژ کند تا از عوارض ناشی از کورتاژ پیشگیری شود.

در این میان وجود دو سونوگرافی که بارداری پوچ را تأیید کرده باشند مجوزی قانونی برای سقط محسوب می‌شود.

● درمان

اگرچه احتمال وقوع بارداری پوچ زیاد است ولی در این عارضه اغلب بیش از یک مرتبه در زندگی انسان تکرار نمی‌شود.

باید گفت اکثر موارد بارداری پوچ قابل پیشگیری نیست، ولی در صورتی که بیش از سه بار تکرار شود نیاز به بررسی و درمان وجود دارد.

دکتر امین‌زاده در این رابطه می گوید: با توجه به این‌که تکرار سقط، احتمال کورتاژ و عوارض آن را افزایش می‌دهد توصیه می‌شود زنان به مدت حداقل شش ماه پس از سقط، باردار نشوند تا علاوه بر بهبود وضعیت تغذیه، رحم آمادگی لازم را برای پذیرش جنین پیدا کند.

به گفته دکتر امین‌زاده، این عارضه تأثیری بر احتمال بارداری‌های بعدی ندارد اما تکرار آن نیازمند بررسی بیشتر است به طوری که زنان با بیش از ۳۵ سال سن به دلیل فرصت کم برای بارداری باید پس از دو مرتبه بارداری پوچ برای بررسی و درمان اقدام کنند.

محمدرضا نوروزی، رئیس انجمن باروری و ناباروری یکی از معضلات مهم زوج‌های نابارور را بارداری پوچ می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر اختلالات ژنتیکی، قدرت و توانایی ناکافی سلول‌های جنسی مردانه و یا زنانه مانع از لقاح صحیح و رشد جنین می‌شود، در نتیجه این قبیل زوج‌ها نیاز بیشتری به بررسی و انجام آزمایشات ژنتیک دارند.

وی درمان نهایی این عارضه را IVF یا لقاح مصنوعی می‌داند که با توجه به هزینه زیاد آن برای همه زوج‌ها قابل استفاده نیست اما اخیراً این نوع تکنولوژی تحت پوشش خدمات بیمه قرار گرفته است و پزشکان موفق شده‌اند با درمان‌های پیشرفته‌ و جداسازی سلول‌های جنسی سالم و لقاح مصنوعی آنها، مشکل بسیاری از زوج‌ها را حل کنند.