چرا می خواهیم زیبا باشیم

دختربچه که بودیم, گیلاسی دور لاله گوش هایمان می انداختیم, گلبرگی روی ناخن هایمان می چسباندیم, با شاتوت لب هایمان را قرمز می کردیم, کفش های پاشنه بلند مادرمان را می پوشیدیم و زیبا می شدیم

دختربچه که بودیم، گیلاسی دور لاله گوش‌هایمان می‌انداختیم، گلبرگی روی ناخن‌هایمان می‌چسباندیم، با شاتوت لب‌هایمان را قرمز می‌کردیم، کفش‌های پاشنه‌بلند مادرمان را می‌پوشیدیم و زیبا می‌شدیم.

امروز بهترین لوازم آرایش خارجی را استفاده می‌کنیم، آخرین ژورنال‌های مد را ورق می‌زنیم، لباس مارک‌دار می‌پوشیم، هر روز وزنمان را اندازه می‌گیریم، مرتب به آرایشگاه می‌رویم و.... ولی زیبا نمی‌شویم. ما خود را با الگوهای رسانه‌ای مقایسه می‌کنیم و کم می‌آوریم. به فکر چاره می‌افتیم و جراحی می‌کنیم. بزرگ‌تر، کوچکتر، چاقتر و لاغرتر می‌شویم، اما زیبا نمی‌شویم. بلندتر، کوتاه‌تر، تنگ‌تر، گشادتر، تیره‌تر، روشن‌تر و... می‌پوشیم اما زیبا نمی‌شویم. چرا؟

علت این امر را کارشناسان در تصویر‌سازی و الگوسازی رسانه‌ها می‌دانند. الگو‌سازی‌ای که اگر چه به ظاهر در پی ترویج بهداشت و سلامتی است، اما در حقیقت برای اهداف تجاری و سودآوری صاحبان صنایع زیبایی طرح‌ریزی شده است. صنعتی که حوزه‌هایی چون جراحی‌های زیبایی، خالکوبی و لیزر، لوازم آرایش و پوشاک را در بر می‌گیرد. حضور گسترده زنان در این تصویر‌سازی موجب شده است تصور شود زنان مخاطب هدف الگوسازی رسانه‌ها هستند.

● زنان بیشتر از مردان

عاطفه کریمان دختر ۲۵ ساله‌ای است که فکر می‌کند زنان بیشتر از مردان به زیبایی خود می‌پردازند. او علت را انتظارات فرهنگی متفاوت از دختران و پسران می‌داند و می‌گوید: « همه از دختران انتظار دارند زیبا باشند در حالی‌که چنین انتظاری از پسران وجود ندارد».

مرضیه محسنی نیز به اثرات تبلیغات اشاره می‌کند و می‌گوید: «تصویری که از زنان در رسانه‌ها بخصوص در برنامه‌های ماهواره‌ای و فیلم‌های آمریکایی نشان داده می‌شود، باعث شده است همه از زنان انتظار داشته باشند شبیه آنها باشند. در واقع باریک‌اندامی دختران، مد شده است و تعاریف خاصی برای معنای زیبایی به وجود آمده است. زیبایی یعنی غربی بودن؛ چشم رنگی داشتن؛ لاغر و قد بلند بودن؛ بلوند بودن و... این موضوع تلاش زنان برای زیباشدن را افزایش می‌دهد. چون فاصله زیادی بین خود و تصویر مطلوب احساس می‌کنند».

الهه خوشنویس روانشناس نیز در این باره توضیحات مفصلی دارد، او می‌گوید: «واقعیت جسم تحت تاثیر محیط خارجی و ژنتیک است و جسم ایده‌آل تحت تاثیر هنجارهای فردی، اجتماعی و فرهنگی قراردارد. تفاوت این دو است که موجب تمایل به آرایش، جراحی و تلاش برای لاغری یا چاقی و... می‌شود. هر قدر که این تفاوت بیشتر باشد موجب پایین آمدن اعتماد به نفس شخص و افزایش نیاز او به تغییر ظاهر خود می‌شود. حتی در مواردی ممکن است فرد دچار اضطراب دائمی و تنفر از بدن خود شود». نکته دیگری که این روانشناس به آن اشاره می‌کند محدود نبودن صنعت زیبایی به زنان است. او می‌گوید اگرچه در ابتدا صاحبان این صنعت روی جلب زنان متمرکز شده بودند اما آنها برای تداوم حیات خود نمی‌توانستند از مردان به عنوان نیمی از جامعه غفلت کنند. به همین خاطر امروزه دیگر مشتریان این بازار محدودیت جنسی و سنی ندارند و صاحبان صنایع برای پوشش همه اقشار تلاش می‌کنند. با این حال تصویر مطلوبی که از زنان و مردان ارائه می‌شود متفاوت است. در حالی‌که روی لاغری زنان تاکید می‌شود، برای مردان داشتن اندام موزون و عضلانی توصیه می‌شود و البته تاکید روی زیبایی زنان هنوز بیش از مردان است.

همچنین مدل‌ها دیگر تنها غربی نیستند. اکنون پوست برنزه، موهای تیره با بافت آفریقایی، خالکوبی‌های هندی و زیورآلات سرخپوستی نیز مشتریان خاص خود را دارند. با وجود آنکه هنوز برتری با مدل‌های غربی است اما صاحبان صنایع زیبایی دریافته‌اند که برای تضمین رونق تجارت خود نیازمند ارائه مدل‌های متنوع هستند و تبلیغات روی این مدل‌ها چنان قدرتمندانه پیش می‌رود که روز به روز به مشتریان آرایشگاه‌ها، فروشگاه‌ها و مراکز جراحی افزوده می‌شود.

● جراحی؛ پرهزینه‌ترین راه زیبایی

جراحی‌های زیبایی را می‌توانیم به دو دسته اصلی تقسیم کنیم؛ جراحی‌های زیبایی که در ناحیه گردن و صورت انجام می‌شود از جمله بینی، پلک‌ها، کشیدن پوست صورت و گردن و جراحی‌هایی که به منظور تنظیم حدود بدن روی تنه و اندام‌ها انجام می‌شوند. مانند اعمال جراحی سینه، شکم و لیپوساکشن چربی‌های اضافی بدن. به طور کلی جراحی پرهزینه‌ترین حوزه صنعت زیبایی را تشکیل می‌دهد و هزینه‌های آن بسته به شهرت و مهارت پزشک، ناحیه مورد جراحی، مکان جراحی و شرایط فیزیکی بیمار متفاوت است و از حدود چند صدهزارتومان تا چند میلیون تومان را دربرمی‌گیرد. همچنین جراحی‌ها پرخطرترین راه زیبایی هم هستند و تغییرات ناشی از آنها اغلب غیر قابل بازگشت است. به همین خاطر پزشکان توصیه می‌کنند به‌جز موارد ضروری از اقدام به جراحی خودداری شود.

● آرایش، خالکوبی و لیزر:

▪ بکش و خوشگلم کن!

آمارها نشان می‌دهد در منطقه خاورمیانه ایرانی‌ها دومین مصرف‌کننده لوازم آرایش هستند و متاسفانه به زودی مقام اول این حوزه را کسب خواهند کرد.

شاید تصور شود که با این شرایط باید بازار تولید لوازم آرایش در ایران پر رونق باشد اما در حقیقت چنین نیست و لوازم آرایش وارداتی با وجود هشدارهای مسوولان وزارت بهداشت، همچنان مشتریان پر و پا قرص بیشتری نسبت به تولیدات داخلی دارند. صنعت زیبایی در ایران با وجود داشتن بازار مصرف، هنوز نتوانسته است جایگاه مطلوبی بیابد.

از سوی دیگر در کنار لوازم آرایش این روزها تاتو و خالکوبی در آرایشگاه‌های زنانه متداول شده و مشتریان مخصوص خود را یافته است اما مریم پاداش، متخصص پوست و زیبایی، گسترش گرایش افراد به تاتو و خالکوبی را غیرضروری و گاهی خطرناک می‌داند و می‌گوید: توصیه می‌شود افراد به هیچ عنوان از این شیوه مداخله در چهره استفاده نکنند. تاتو و خالکوبی هم برای مردان و هم برای زنان با خطرات گوناگونی مانند احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند ایدز، انواع هپاتیت، سفلیس و عوارضی از جمله اگزما، ایجاد گوشت یا بافت اضافه در موضع یا تورم همراه است. این متخصص پوست می‌افزاید: تقریبا بیش از نیمی از افرادی که تاتو می‌کنند پس از مدتی از انجام این عمل پشیمان می‌شوند و در پی یافتن راه‌‌حلی برای بازگشت به شرایط سابق هستند. در صورتی که همه عوارض ناشی از تاتو قابل ترمیم و از بین رفتن نیست. در حال حاضر درمان با لیزر تنها راه علمی، بهداشتی برای کسانی است که از خالکوبی‌های خود پشیمان شده‌اند که این کار نیز کاملا بی‌خطر نیست.

● ایرانی، ایرانی بپوش

به عقیده جامعه‌شناسان لباس در فرآیند هویت‌یابی انسان‌ها اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. در جامعه ما، شاید همین اهمیت موجب تکاپوی مسوولان کشور برای ساماندهی لباس و پوشش مردم و بخصوص خانم‌ها شده است.

عماد افروغ علت شکل‌گیری طرح سامان‌دهی لباس و مد را عرضه نشدن لباس متناسب با نمادهای ایرانی و براساس طراحی ایرانی می‌داند و می‌گوید: «دربازار لباس ایران رقابتی وجود ندارد. در صورتی که ما باید نمایشگاه بین‌المللی مد و سالنی برای مدهای فصلی داشته باشیم تا از موضع مدهای حوزه‌های تمدنی کشورهای اسلامی و شرقی و کشور خودمان دفاع کنیم و آنها را به نمایش بگذاریم. به همین خاطر طرح ساماندهی مد لباس، ابعاد طراحی، تولیدی، اقتصادی، تجاری و تبلیغی را در بر خواهد داشت و سعی شده ساماندهی مد لباس به بخش خصوصی واگذار شود، اما از تشویق‌ها و حمایت‌های لازم دولت برخوردار باشد».

با وجود اینکه دخالت دولت در نحوه پوشش مردم موافقان و مخالفان بسیاری دارد، اما نکته مهم این است که پوشش یکی از بخش‌های مهم و سودآور صنعت زیبایی است که توجه به آن و سرمایه‌گذاری درست می‌تواند هم موجب رونق آن شده و هم دغدغه مردم و مسوولان را از بابت پوشش کاهش داده و از مشکلات هویتی بکاهد.

● عضوی از یک بازار بزرگ

ما امروز عضوی از یک شبکه گسترده تجاری هستیم، ما مشتریان بالقوه صنعت زیبایی هستیم، اما جای تولیدات داخلی ما، مد‌های ما و تصویر مطلوب زیبایی ما کجاست؟در دهه‌های اخیر رشد چشمگیری در صنعت زیبایی و تجارت آن به وجود آمده است. این صنعت از دهه‌ ۹۰ تاکنون‌ سالانه‌رشدی‌ بالغ‌ بر ده‌ تا بیست‌ درصد داشته‌ و به‌ تازگی‌نیز به‌ حدود دو برابر بیشتر رسیده‌ است‌. نتایج یک تحقیق دانشگاهی نشان می‌دهد در انگلستان در سال ۲۰۰۲ مبلغی بالغ بر ۱/۳میلیون پوند برای اعمال زیبایی هزینه شده است و ۶/۴ میلیون نفر از سالن‌های زیبایی استفاده کرده‌اند که نسبت به سال ۲۰۰۱ از رشد ۱۷ درصدی برخوردار بوده است. همچنین جراحی‌های‌ زیبایی ‌نیز ‌۳۲ درصد افزایش‌ داشته‌ است‌. این در حالی است که در همین سال حدود ۱۶ میلیارد دلار ارز در جهان صرف زیبایی افراد شده است. با وجود این، سهم بازار ما از این تبادلات ارزی چقدر است؟ لباس‌ها، مدها، لوازم آرایش و مهارت پزشکان ما چقدر ارزآوری دارد؟ اصلاً تعریف ما از زیبایی چیست؟

شاید یافتن پاسخ این سوالات بتواند جامعه ما از یک مصرف‌کننده صرف به عضو فعال و موثر صنعت و تجارت زیبایی تبدیل کرده و به رشد صنعت و ایجاد اشتغال بینجامد و هم از لحاظ فرهنگی و اجتماعی از مشکلات موجود بکاهد.

مقداد جاوید