عدل و جود اجتماعی از دید امام علی ع

علمای اخلاق جود را از عدل بالاتر دانسته اند, اما امام علی ع در کمال صراحت می گوید عدل از جود و احسان بالاتر است جود و احسان از لحاظ معنی نزدیک به یکدیگرند در آیه قرآن کریم عدل قرین احسان ذکر شده است عدل در اجتماع به منزله پایه های ساختمان است و احسان از نظر اجتماع به منزله رنگ آمیزی و نقاشی و زینت ساختمان است

علمای اخلاق جود را از عدل بالاتر دانسته اند، اما امام علی(ع) در کمال صراحت می‌گوید عدل از جود و احسان بالاتر است. جود و احسان از لحاظ معنی نزدیک به یکدیگرند. در آیه قرآن کریم عدل قرین احسان ذکر شده است. عدل در اجتماع به منزله پایه های ساختمان است و احسان از نظر اجتماع به منزله رنگ آمیزی و نقاشی و زینت ساختمان است.

اول باید پایه درست باشد، بعد نوبت به زینت و رنگ آمیزی و نقاشی می‌رسد. اگر خانه از پای بست ویران است دیگر چه فایده که خواجه در بند نقش ایوان باشد؟ اما اگر پایه محکم باشد در ساختمان بی نقاشی و بی‌رنگ‌آمیزی هم می‌توان زندگی کرد. ممکن است ساختمانی فوق‌العاده نقاشی خوب داشته باشد و ظاهرش جالب باشد اما چون پایه خراب است یک باران کافی است تا آن را بر سر اهلش خراب کند.به علاوه همین جودها و احسانها و ایثارهایی که در مواقعی خوب و مفید و از نظر جود کننده فضیلتی بسیار عالی است، از نظر گیرنده فضیلت نیست،حساب او راهم باید کرد. حساب اجتماع را هم باید کرد. اگر رعایت موازنه اجتماعی نشود همین فضیلت اخلاقی موجب مشکلاتی می‌گردد.

صدقات زیاد و اوقاف زیاد و حساب نکرده که در هرجا وارد شده مانند سیل جامعه را خراب کرده و روحیه‌ها را تنبل و فاسد بار آورده است مصداق کلام خدا بوده درباره بعضی انفاق‌ها که در آیه ۱۱۷ سوره آل عمران می‌فرماید: مثل آنچه [آنان] در زندگی این دنیا [در راه دشمنی با پیامبر] خرج می‏ کنند همانند بادی است که در آن سرمای سختی است که به کشتزار قومی که بر خود ستم نموده‏ اند بوزد و آن را تباه سازد و خدا به آنان ستم نکرده بلکه آنان خود بر خویشتن ستم کرده‏اند. جامعه را هرگز با جود و احسان نمی‌توان اداره کرد. پایه سازمان اجتماع، عدل است، احسان و جودی حساب نشده و اندازه گیری نشده کارها را از مدارخود خارج می‌کند. امام سجاد(ع) می‌فرماید: بسیاری از بس خوبشان و مدحشان را گفتند فاسد شدند بسیاری از مردم چون از عیبشان چشم پوشی شد و مورد انتقاد قرار نگرفتند مغرور شدند، بسیاری از مردم هم چون به آنها احسان شد و از راه احسان زندگی و کارشان اداره شد تدریجا در غفلت فرو رفتند.حضرت علی(ع) می‌فرماید: عدل جریان کارها را در مجرای خود قرار می‌دهد، اما جود جریانها را از مجرای اصلی خارج می‌کند.

بسیاری از مردم ابتدا که می‌شنوند علی(ع)، مظهر کامل جود و سخا عدل را از جود برتر دانسته تعجب می‌کنند که چطور می‌شود عدل از جود بالاترباشد! یعنی چه علی(ع) که سرآمد اهل جود و ایثار و کرم است،درباره جود و کرم می‌فرماید که جود و کرم کارها را از جریان خودش خارج می‌کند؟ما بیشتر اوقات به عدل و جود از جنبه اخلاقی و جنبه فضیلت شخصی و نفسانی توجه کرده‌ایم اما جنبه دیگر و مهم جنبه اجتماعی است و ما کمتر به این جنبه فکر کرده‌ایم و علت این که اگر توجه داشته‌ایم این است که مدت زیادی نیست که بشر به ارزش مطالعات اجتماعی پی برده و قوانین اجتماعی را شناخته است. در سابق کم و بیش بعضی از متفکران ما توجه داشته اند اما به صورت علوم مدونی نبوده است، لذا در قضایا فقط به جنبه های اخلاقی و فردی آنها نگاه می‌کرده‌اند و کسی در هیچ کتابی بحثی در این مورد نکرده است و حال آنکه این جمله در نهج‌البلاغه و در دسترس همه بوده است. کلام امام علی(ع) با مقیاسهای اخلاقی نمی‌توانسته در نظرها معنی درست و قابل توجهی داشته باشد، اما امروزه به برکت پیشرفت علوم اجتماعی، مقیاسهای دیگر غیر از مقیاسهای اخلاقی به دست ما رسیده می‌فهمیم که چه کلام پرارزشی است و چقدر از زمان خودش جلوتر و بالاتر است.