چالش های بلند مدت عربستان و آمریکا

در سال های اخیر مشروعیت آل سعود به سبب برقراری روابط استراتژیك با آمریكا, خدشه دار شده است از سوی دیگر, رشد سریع جمعیت بومی و درآمدهای نسبتاً پایین نفت تا پیش از بحران اخیر و افزایش میزان بیكاری در عربستان سبب شده است كه این پادشاهی هر روز شاهد تنش های سیاسی گسترده ای شود

تحقیق و تامل درباره سیاست های كنونی عربستان سعودی از دیدگاه تاثیر آن بربازار جهانی انرژی اهمیت زیادی دارد. این بررسی به ویژه در حال حاضر كه تهدیدهای نیروهای اسلام گرا هر روز پایه های حكومت سعودی ها را می لرزاند، اهمیت ویژه ای می یابد. برای مثال كولین پاول، وزیر امور خارجه آمریكا، اخیراً در این باره اظهار داشت: عربستان سعودی اكنون می داند كه در دوران پادشاهی خود با مشكل جدی روبه روست. آنها می دانند كه برای مقابله با تروریسم به تمام منابع خود نیازمندند.ملك عبدالله، ولیعهد عربستان سعودی، برای مقابله با این مشكلات اقتصادی همچنین آزادسازی و مدرنیزه كردن اقتصاد این كشور، فعالیت های گسترده ای را آغاز كرده است. ملك عبدالله ممكن است برای بازگرداندن مشروعیت ضعیف شده خاندان خود زمینه را برای چرخش تدریجی به منظور دوری از آمریكا، پشتیبان ژئوپلتیك، خود آماده كند.در ذیل روابط استراتژیك آمریكا- عربستان سعودی را بررسی می كنیم. سپس درباره شریك ژئوپلتیك دیگری به جز آمریكا كه می تواند حامی خوبی برای عربستان سعودی باشد، بحث خواهیم كرد و به عملكردهای احتمالی آمریكا در صورتی كه تمایل داشته باشد روابط استراتژیك خود را با عربستان حفظ كند، خواهیم پرداخت.

روابط استراتژیك آمریكا و عربستان سعودی

پیشینه روابط استراتژیك آمریكا و عربستان سعودی طولانی و اندكی پس از تشكیل عربستان سعودی مدرن (23 سپتامبر 1932) آغاز شده است. در سال 1933 شاه عبدالله عزیز بن سعود، قرارداد اكتشاف نفت با شركت «استاندارد اویل» كالیفرنیا منعقد كرد. همین كه تولید نفت عربستان و ذخایر اثبات شده آن به ویژه در نیمه دوم قرن بیستم افزایش یافت، روابط استراتژیك میان آمریكا و عربستان سعودی زیر توسعه یافت. از دیدگاه سعودی ها افزایش ثروت نفتی آنها سبب می شود كه موقعیت قدرتمندتر و جذاب تری برای همسایه های قدرتمند خود به ویژه مصر، ایران و عراق داشته باشند.از دیدگاه آمریكا اعتماد روزافزون جهان به نفت خاورمیانه دست كم تا دهه 1970 و رقابت جنگ سرد با آمریكا سبب شد كه مسئله امنیت انرژی اهمیت ویژه ای بیابد. از هنگام جنگ جهانی دوم به بعد، آمریكا امنیت عربستان سعودی را پنهان و آشكار (قبل و بعد از جنگ خلیج فارس) در عوض عرضه مطمئن نفت از عربستان سعودی تامین كرده اند؛ البته در این میان استثنای كوتاه مدتی هم وجود دارد و آن هم تحویل نفتی كوتاه مدت كشورهای عرب تولیدكننده نفت دراواخر سال 1973 است.

روابط كنونی آمریكا و عربستان سعودی

عربستان سعودی و آمریكا در سال های اخیر در روابط استراتژیك خود بازنگری كرده اند. پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر و حمله به برج تجارت جهانی و پنتاگون، بسیاری از سیاستمداران و دولتمردان آمریكایی، عربستان را نكوهش كردند. این حمله را یكی از ثروتمندان خاندان سعود به نام «اسامه بن لادن» و گروهش موسوم به «القاعده» طراحی و اجرا كردند، 15 تن از 19 تروریست با پاسپورت سعودی رسمی یا غیررسمی وارد خاك آمریكا شده بودند. در تابستان 2002 لارنس مورادیس، یكی از محققان ماجرای 11 سپتامبر درجمع سیاستمداران گفت: سیاستمداران سعودی در هر حلقه زنجیره ترور 11 سپتامبر دست داشتند، از طراحی حمله تا تامین بودجه، از كادر اصلی تا سربازهای پیاده، از ایدئولوژی تا رهبری این ایدئولوژی، عربستان دشمن اصلی ماست نه هم پیمان ما، پس باید میدان های نفتی آن توقیف شود. اما اندكی بعد، نظر آمریكا درباره عربستان به دلایل زیر تغییر یافت:دلیل اول این بود كه در مه 2003 هنگامی كه چند حمله تروریستی در عربستان سعودی اتفاق افتاد، ملك عبدالله مجبور شد در اوت 2003 جنگ با تروریست را اعلام كند. نیروهای امنیتی چندین مظنون به عضویت در عملیات تروریستی و گروه القاعده را دستگیر كردند و دولت هم توافق كرد كه هرگونه كمك های مالی از سوی هواداران بن لادن را در داخل كشور متوقف كند و دومین دلیل را می توان در وابستگی شدید آمریكا به نفت عربستان سعودی دست كم در آینده نزدیك جست وجو كرد. این در حالی است كه حوادث اخیر در عراق، مشكلات اشغال یك كشور در خاورمیانه را به دنبال كشتار مردم و تلفات زیاد نیروهای آمریكایی و ویرانی و خرابی به ویژه خراب شدن زیرساختارهای نفتی عراق پررنگ تر كرده است. از سوی دیگر، اگر سناتور جان كری در نوامبر 2004 به عنوان رئیس جمهوری آمریكا انتخاب شود، نظر آمریكایی ها نسبت به سعودی ها تغییر خواهد كرد، زیرا براساس سیاست خارجی این كشور، وابستگی آمریكا در یك دوره 10 ساله به نفت خلیج فارس پایان خواهد یافت. در آن هنگام آمریكا می تواند درزمینه حمایت مالی و ایدئولوژیك سران عربستان سعودی از گروه القاعده بدون نگرانی تصمیم گیری كند.

شریك ژئوپلتیك عربستان به جز آمریكا

اگر خاندان سعود در نظر داشته باشد شریك ژئوپلتیكی دیگری به جز آمریكا داشته باشد، كدام كشور می تواند برای عربستان شریك بهتری باشد؟ البته در حال حاضر هیچ شریك استراتژیك ایده آلی برای عربستان وجود ندارد، زیرا آمریكا به عنوان تنها ابرقدرت نظامی جهان دارای بیشترین توانایی نظامی و هسته ای در سراسر جهان است، روسیه نمی تواند شریك خوبی باشد، زیرا یكی از صادركنندگان بزرگ نفت و گازطبیعی است. در عوض اتحادیه اروپا مانند آمریكا به شدت وابسته به نفت خارجی وابسته است و چین هم به زودی چنین شرایطی خواهد داشت، زیرا پس از سال 1992 صادركننده نفت شده است. براساس اطلاعات آژانس بین المللی انرژی تا سال 2030 میزان واردات نفت اتحادیه اروپا 8/12 میلیون بشكه در روز خواهد بود كه با 9 میلیون بشكه در روز در سال 2000 قابل مقایسه است. چین به لحاظ برقراری روابط ژئوپولتیك مزیت های زیادی برای عربستان دارد: اول، چین نگرانی روزافزونی درزمینه امنیت انرژی دارد و این مسئله را می توان از دیپلماسی نفتی و سرمایه گذاری گسترده شركت های نفتی دولتی چینی در بخش نفت و گاز كشورهای دیگر به خوبی دریافت. دوم، آسیا بازارطبیعی برای نفت خاورمیانه از نظر هزینه و حمل و نقل است. سوم، چین همواره برای مدرنیزه كردن و توسعه نیروی نظامی خود در تلاش است و در نظر دارد كه به دومین ابرقدرت نظامی جهان تبدیل شود. چهارم، چین و انگلیس دارای سطح بالایی از تجارت نظامی درگذشته است و در اواسط دهه 80 عربستان موشك های بالستیك میانبرد را ازچین خرید و تا دو سال گذشته آن را از آمریكا پنهان كرد و از همه مهم تر آن كه چین روابط خاصی با اسراییل ندارد.

نشانه هایی از تغییر رویه خاندان سعود

به رغم اظهاراتی كه سعودالفیصل، وزیر امور خارجه عربستان ارائه كرده است، نشانه هایی از تغییر رویه خاندان سعود درزمینه شریك ژئوپلتیك وجود دارد. عربستان سعودی اخیراً صادرات نفت به آمریكا را كاهش داد و دیگر بزرگ ترین صادركننده نفت به آمریكا محسوب نمی شود. براساس آخرین آمار اداره اطلاعات انرژی آمریكا، عربستان در نیمه دوم سال 2003 به سومین صادر كننده نفت به آمریكا تبدیل شده است و در چهار ماه اول 2004 حتی به رتبه چهارم سقوط كرده است.از ژانویه تا آوریل 2004 عربستان سعودی روزانه 3/1 میلیون بشكه نفت صادر كرده است؛ این در حالی است كه در همین دوره مكزیك 5/1 میلیون بشكه، كانادا 4/1 میلیون بشكه و ونزوئلای بحران زده هم 35/1 میلیون بشكه در روز صادرات داشته اند. سهم سعودی ها در بازار آمریكا با 1/20 درصد كاهش به 8/15 درصد در نیمه اول و دوم سال 2003 رسید و درچهار ماه اول سال جاری به 9/13 درصد رسید.

نتیجه

چین در بسیاری از زمینه ها می تواند شریك استراتژیك بسیار خوبی برای عربستان سعودی باشد. شراكت با چین، مشكلاتی از قبیل روابط حسنه آمریكا با اسراییل، اصلاحات دموكراتیك و حقوق بشر را ندارد و برای عربستان درآمدهای نفتی بیشتر در پی خواهد داشت. ازسوی دیگر، چین درآینده شریك جذاب تری خواهد بود، زیرا وابستگی این كشور به واردات نفت و گاز افزایش می یابد. آمریكا باید برای ابقای روابط استراتژیك خود با خاندان سعود در سیاست های خود در خاورمیانه به ویژه با توجه به اسراییل و فلسطین، در عراق بازنگری كند. علاوه براین، آمریكا باید در سیاست های انرژی خود، به ویژه درزمینه مالیات در حمل و نقل سوخت و هزینه تحقیقات و توسعه برای پایان بخشیدن به تسلط نفت در بخش حمل و نقل بازنگری كند.

منبع: Arab oil and gas geopolitic of energy