فرصتی آسمانی در راه است

شمیم قدر با مناجات عاشقانه و خلوص بندگی

در لحظه ملاقات محبوب، چشم ها خواب را به یاد نمی آورند. دل در تب و تاپ یک فصل عاشقی می جوشد. شب قدر لحظه دیدار حق است و در دل مومن گل معطر ایمان شکوفا می شود. عطر این گل یادآور بهشت است و تا پایان عمر رستگاری در برابر حق را در روح مومنین زنده نگه می دارد.

در حدیثی از پیامبر اعظم(ص) درخصوص شب زنده داری شب های قدر نقل شده است که فرموده اند: «کسی که شب قدر را شب زنده داری کند تا شب قدر آینده عذاب دوزخ از او دور می شود.»

در شب قدر فرشتگان به زمینیان نازل می شوند، درهای استغفار باز است و تقدیر یک ساله انسان در این شب رقم می خورد. گویی فرشتگان به دل یکایک حاجتمندان و دعاگویان سرزده و بر تضرع قلبی شب زنده داران آمین می فرستند.

امام زمان(عج) نیز همچون مهتابی به سلام ستارگان سجده کننده بر حق و حقیقت پاسخ می فرستند و برنامه یک سال آینده هر مومنی را امضاء می کنند. «راضیم به رضایت محبوب من» مرا به خودم وامگذار.»

دریغ که این فرصت بگذرد و کاری نکنیم و این سخن معروف را که از تو حرکت و همت و از خدا توفیق و برکت. به فراموشی بسپاریم.

شب زنده داری مومنی مورد قبول قرار می گیرد که تسلیم شده باشد. تسلیم چه چیز؟ تسلیم حقیقت زیستن که همانا به جرگه «بندگان خدا درآمدن» است. مقام بندگی، مقام بزرگی است که به هر خس و خاشاکی اعطا نخواهد شد.

زمانی که گل شدی، معطر شدی در برابر خورشید حق برگ ها را گستراندی، آنگاه بنده می شوی. بنده یعنی همه چیزم از آن خداست و من را با غیرخدا کاری نیست. وقتی تو را با غیر خدا کاری نیست، چه لزومی دارد برای پیشبرد کارهایت هر روز، هر لحظه دروغ بگویی؟ وقتی تو را با غیر خدا کاری نیست، چه لزومی دارد برای رسیدن به خواسته های دنیوی به دامن هر رهگذری چنگ بزنی؟ وقتی تو را با غیر خدا کاری نیست، از همه حرام ها مبرا و به همه حلال ها نزدیکی. پس دست هایت را با نور حق شست و شو بده و داخل شد. بسم الـ... به وادگی بندگی و مقام آدمیت خوش آمدی.

● چه چیز را طلب کنیم؟

محمد بن مسلم از امام باقر(ع) درباره علامت شب قدر پرسید، پس امام(ع) فرمودند: علامت لیله قدر این است که بوی خوشی از آن پخش می شود. اگر در سرمای زمستان باشد، گرم و ملایم می شود و اگر در گرمای تابستان باشد خنک و معتدل و نیکو خواهد شد.

علامه طباطبایی نیز در مورد علائم شب قدر می گویند: «روایات در معنی و خصایص و فضایل شب قدر بسیار است. در بعضی از آن روایات علامت هایی برای شب قدر ذکر کرده اند از قبیل این که شب قدر، صبح آن شب آفتاب بدون شعاع طلوع می کند و هوای آن روز معتدل است.»

حجت الاسلام رمضانعلی یک کارشناس فرهنگی با تأکید بر این که شب قدر، بهترین زمان برای توبه کنندگان است، می گوید: «اگر می خواهید به خدا نزدیک شوید، در شب قدر شب زنده داری داشته باشید. آنهایی که دارا هستند در این ایام مبارک دستگیر نیازمندان باشند تا رحمت الهی بر زندگی شان نازل شود. آنهایی هم در طبقه متوسط اجتماع قرار می گیرند، صدقه کوچکی در حد وسع و توان خود خرج بینوایان کنند. شب قدر لحظه مناجات و استغفار و طلب حاجت است. قرآن در این شب مبارک نازل شده و ظاهرا مراد به قدر، تقدیر و اندازه گیری است. خدای تعالی در این شب حوادث یکسال بعد یعنی از این شب تا شب قدر سال آینده مقدر می کند؛ زندگی، مرگ، رزق، سعادت، شقاوت و... همگی در این شب برای یکایک افراد مقدر می شود.»

از وی سؤال می کنم: آیا می توان با دعا و استغفار آن چه را که به زیان مقدر شده، تبدیل به خیر کرد؟ وی پاسخ می دهد: «عشق سراسر درد است. بنده ای که به درگاه خدا سجده کرده، همه چیز را جز خیر نمی بیند. آیا عاشقی بی رنج دیده اید؟ چرا اکثر ما خیال می کنیم حوادث تلخ زندگی مان جز رنج و زیان نیست، درحالی که خدا گاه به بنده اش تلنگری می زند برای بیداری و گاه تلنگری می زند که مقام معنویتش از یک پله به پله بعدی ارتقا پیدا کند. این طور نباشد که در شب قدر و برای شب زنده داری مان نعوذبالـ... خدا را ملزم به دادن نعماتی کنیم و اگر داده نشد، مأیوس از اصحاب شیطان باشیم. استغفار کنید و آن چه را که به صلاحتان است بطلبید، البته که در خیلی از موارد تقدیر انسان به واسطه توبه و مناجات به گونه دیگری رقم می خورد. داستان زندگی آزادمردی چون حر را به یاد بیاورید. به همین خاطر است که وقتی از پیامبر اکرم(ص) پرسیدند: در شب قدر چه چیز را طلب کنیم؟ فرمودند: عافیت و عاقبت به خیری.»

● تغییر مقدرات ممکن است؟

اگر از شما بپرسند که مهمترین شب زندگی تان کدام است، بی شک اکثر آدم ها شب تولد خود، شب ازدواج و یا شب تولد فرزندانشان را به عنوان مهمترین شب زندگی شان عنوان می کنند. صدیقه

آل اسحاقی طلبه جوان در باب اهمیت شب قدر می گوید: «در اهمیت این شب همین بس که خداوند متعال یک سوره اختصاصی درباره این شب نازل فرموده است. در این شب از لحاظ تاریخی نیز اتفاقات مهمی رخ داده، نظیر رهایی قوم بنی اسرائیل از فرعون و نیز نزول مائده آسمانی بر مسیح(ع) و حواریون. اما تأثیر شگرف شب قدر به گونه دیگری معنا می شود، این شب اساسا شب تحول و دگرگونی است. چه شبی می تواند مهمتر از شبی باشد که به ناگهان بر پایه یک تصمیم عظیم از وادی جهل به وادی نور درآئیم؟ این شب، شبی است که به همه روزها و شب های زندگی ما معنا می دهد و اگر از آن بهره نبریم در دام جهالت ها می سوزیم و گویی هرگز تولدمان، ازدواجمان و زندگی مان معنایی نداشته است!»

آل اسحاقی در پاسخ به این سؤال که آیا می توانیم تقدیرمان را به سمت خیر تغییر دهیم، می گوید: «در بحث های فلسفی و مذهبی به تفصیل علما کوشیده اند به این سؤال که ذهن خیلی از افراد را به خود مشغول داشته، پاسخ مناسبی بدهند. لیله القدر و کلمه قضا و قدر در این مباحث دائماً کنار هم آمده اند.

شب همواره در عرفان و مذهب فرصت مناسبی برای خودسازی معنا شده است. در حقیقت روز بازتاب آن چیزی است که در شب دریافت کرده ایم. معنویتی که در شب به روح تزریق می شود در طول روز بازتابش در تعاملی است که با دیگران داریم.

قدر به معنای ارزش و میزان اندازه گیری است و قضا هم به معنای حکم قطعی و جبری می باشد. خداوند که بی نهایت است می تواند برنامه هر موجودی را از کلان تا ریز پیشاپیش دانسته و برایش مقدر کند،اما اگر این برنامه قضا و جبر مطلق باشد پس ارزش ثانیه های زندگی چگونه تعریف می شود؟ تلاش آدمی کجا معنا پیدا می کند؟»

این طلبه جوان پس از مکث کوتاهی ادامه می دهد: «درست است که یک دفعه در شب قدر کل برنامه یکسال آینده مان بر ما مقدر می شود، درست مثل این که قرآن دفعتاً در این شب بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد، ولی روزها و شب های دیگر عمر نیز باز هم فرصت هایی دست می دهد که بلکه بتوانیم با دعا و عمل خیر این تقدیر را به سمت خوبی ها تغییر دهیم. پس تلاش آدمی از شب قدر امسال آغاز و تا شب قدر سال آینده ادامه می یابد و در این بین چه بسیار قضا و قدرها که تغییر کرده اند و چه بسیار قضا و قدرهایی که از دید محدود ما به خواست ما نبوده و در انتها معلوم می شود که به صلاحمان بوده است. مهم این است که تلاش ما در جهت آمادگی روح مان برای دریافت نزولات الهی ادامه داشته باشد. هرچه روح بسط بیشتری پیدا کند، به همان میزان ظرف دریافت نعمات و نزولات الهی برای او بیشتر خواهد شد. آنچنان که روح پیامبراکرم(ص) دارای چنان فضیلتی بود که توانست تمامی آیات قرآن کریم را در یک شب دریافت کند.»

● معنویت، دارویی برای آرامش روح

انسان امروز در حلقه ای از تشویش و اضطراب به اسارت درآمده است. مشاوره ها، جلسات روانشناسی، داروهای مهارکننده تشویش های روحی و... به تجربه ثابت شده هیچ یک تأثیر معنویت و نزدیکی به خدا را ندارند.

مهدی باقرزاده مشاور خانواده توضیح می دهد: «درگاه الهی آغوش امن برای همه رستگاران است. اگر به این نقطه برسیم که «نخواستن» محور رهایی و رستگاری است، به مرزهای آرامش و فراغت روح دست پیدا می کنیم. نخواستن هرچیز غیر از خدا مرحله ای است که انسان را به اهداف کلان تری رسانده و از تشویش های زندگی روزمره دور می سازد.»

وی به برگشت به ریشه ها تأکید کرده و می گوید: «به این فکر کنید که آخرین بار چه زمانی بوده که تنها به نیت عمل خیر فعل خیر و کمکی را انجام داده ایم؟ خانم ها و آقایانی که حرص پول و زمین و خانه و ماشین را دارید، خودتان را روی صندلی زندگی رها کنید و قدری نفس بکشید! چه قدر در طول روز مراقبیم که همه ما را انسان خوبی بپندارند و قبولمان کنند؟ به راستی قبولی در نزد غیرخدا و رد شدن در نزد خدا چگونه می تواند آرامش بخش باشد؟ در زندگی خودتان باشید. به افق های بالاتری دست پیدا کنید، وگرنه این اهداف مادی دم دستی را که خیلی از مردم به دست آورده و آخر سر هم در جهالت رخت سفر بسته اند. فرصت کوتاه است. به فرموده حضرت علی(ع) طوری زندگی کنیم که گویی این شب و این روز، لحظه آخر است.»

این مشاور خانواده ادامه می دهد: «در شب قدر به فکر تضرع و استغفار می افتیم و دربه در به دنبال آرامش روحی هستیم. باید آن چه را که از این سفره معنوی برمی داریم، غذای روحمان در تمام ایام سال کنیم. این طور نباشد که روزهای عزیزی را به عبادت سطحی و بدون تفکر بپردازیم و مابقی ایام سال از نو در دام تشویش ها و اضطراب های دنیوی گیر بیفتیم.»

باقرزاده به دور کردن کینه ها از روح، آشتی و صمیمیت، جمع های معنوی و جویا شدن از احوال یکدیگر و دستگیری از نیازمندان تأکید کرده و همه این حرکت های خوب را که ماحصل شب زنده داری و معنویت رمضان است، زمینه ساز آرامش و تعالی روح می داند.

● فرصت ها چون ابر در گذرند

در آن ساعات شب به شوق محبوب خواب را از چشمانمان دور کرده و به مجلس دعا و نیایش درمی آییم.

مریم صفری دانشجوی الهیات می گوید: «حتماً پتانسیل اش را داشته که دعوت شده است و خوشا به حال دعوت شدگان! گویی عشق از هر دریچه بر روح مؤمن سرک می کشد و او را به سمت «اناالحق» شدن می کشاند. آنچنان که حلاج بر سر دار جز خدا نمی دید و جدایی از دنیای مادی برایش سهل ترین کار بود.»

وی به برکت جمع های معنوی ماه رمضان اشاره کرده و می گوید: «خیلی از سردرگمی های دنیای جوانی در همین جمع ها و شب زنده داری های معنوی محو می شود و جایش را به پختگی و وسعت اندیشه می دهد. انسان هدفمند از هر فرصتی برای سازندگی استفاده می کند. هدف از زندگی تنها خوردن و خوابیدن و رفع نیازهای غریزی و داشتن مقام مادی نیست. باید فکرهای بالاتری را جایگزین فکرهای دم دستی کرد و حالات روحی را ارتقا بخشید. تحقق این هدف بویژه برای قشر جوان از اهمیت بسزایی برخوردار است.»

صفری با اشاره به خاطرات دانشجویی اش می گوید: «در خوابگاه خیلی از شب ها دانشجویان تا صبح بیدارند و به خنده و شوخی و خدای نکرده غیبت مشغول می شوند. باید یادآوری کرد که فرصت خیلی اندک است، چرا به این شب زنده داری ها جهت ندهیم؟ حتی در طول سال هم می توان شب های جوانی را به جمع ها و بحث های سازنده معنوی اختصاص داد. درمورد کتابی صحبت کرد، خاطره و تجربه ای را منتقل ساخت و یا مناجاتی دست جمعی به درگاه خدا داشت.»

شبانگاهان که خورشید رخ در نقاب غروب می کشد و تاریکی دامن می گسترد، مرگ رنگ فرا می رسد، رنگ ها که در روز تمام چشم را پر می کردند و دیدن ورای آن را مانع می شدند، با رفتن خورشید، رخت بربسته، دیدن بی واسطه را ارزانی می دارند چراکه رنگ ها خود پوشاننده حقایق اند. با این حال باید اذعان داشت شب قدر که شاه شب های همه ایام است رستن از تمام رنگ ها و وابستگی ها و پیوستن به حقیقت وبی رنگی است.

امشب به عنوان اولین شب ازشب های پرفضیلت قدر عالی ترین لحظات برای پیوند بنده و خالق و بهترین فرصت برای اندیشه در جهت بازگشت به خویشتن در اوج غرق شدن در دنیای مادی است.

آنان که مأمن و پناهگاه امنی برای توسل می جویند، آماده شده اند تا در این شب های دل کندن از هر آنچه انسان را به پستی وفراق از اصل کشانده، رهایی یابند و همچون آیینه ای، مهیا و آماده تجلی نور حق و خداشناسی شوند.

اکنون که بیش از نیمی از ماه پرفیض رمضان سپری شده، دل ها و قلب ها در دریای بیکران این ماه شسته و مطهر شده، تا در این شب های ریزش باران رحمت الهی، به درگاه حضرتش انسی دوباره گیرد و برای کسب عافیت به دور از هر آلودگی دعا کند. درحقیقت حلقه اتصال بندگان با خالق هستی که از اول رمضان آغاز گشته، در این شب ها به اوج خود رسیده است.

امشب شب نوزدهم ماه مبارک رمضان است که گفته می شود درهای رحمت الهی گشوده شده و فرشتگان نظاره گر اعمال و شب زنده داری بندگان عاشقی هستند که سر بر سجده شکر سائیده و او را می خوانند تا اندکی از خوان بیکران رحمتش برای ادامه زندگی و ره توشه سفر آخرت به روی آنان گشوده شود.

● درهای آسمان گشوده شده

«انا انزلناه فی لیله القدر» آیه ای از کلام وحی الهی که بارها شنیده و زمزمه کرده ایم، کلامی که انسان مانده در قفس دنیا و در بند مادیات را به سوی شبی فرا می خواند که گو یند از هزارشب برتر است.

فاطمه مظهری کارشناس مسائل دینی واستاد دانشگاه در گفت وگو با سرویس گزارش روز کیهان با اشاره به اینکه قدر به معنای اندازه گیری است و از اسرار شب قدر نزول قرآن می باشد، می گوید: «در این شب حوادث یک سال تا شب قدر سال آینده اعم از زندگی، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت بندگان تقدیر می شود و اهمیت شب های قدر به حدی است که بسیاری از امامان دین بر احیای این شب ها حتی در حال بیماری نیز سفارش کرده اند.»

خانم مظهری با استناد به روایتی از امام صادق«ع» چنین می گوید: «امام صادق(ع) به ابوبصیر می فرماید: در هریک از دو شب بیست و یکم و بیست و سوم صد رکعت نماز بخوان، تا می توانی آن دو شب را تا سپیده صبح شب زنده داری کن، در آن دو شب غسل کن. ابوبصیر عرض کرد: اگر نتوانستم ایستاده نماز بخوانم؟ فرمودند: نشسته بخوان. اگر بازهم نتوانستم؟ خوابیده بخوان. اگر بازهم نتوانستم؟ ایرادی ندارد که سرشب کمی بخوابی و باقی مانده شب را به هر نحوی که می توانی به عبادت بپردازی. چون در ماه رمضان، درهای آسمان گشوده و شیطان در زنجیر است و اعمال مؤمنان پذیرفته می شود.»

وی تصریح می کند: «از این حدیث برمی آید که انسان در این شب ها باید به هر شکل ممکن عبادت و راز و نیاز با خالق را ازدست ندهد، زیرا در این شب ها که شیاطین دربند هستند، هیچ واسطه ای بین بنده و خالق نیست.»

● آیینه دل را جلا دهیم

به اعتقاد کارشناسان دینی این شب ها فرصتی زرین و طلایی برای شست و شوی آیینه دل است. این شب ها بهترین فرصت است تا خوبی ها را جایگزین بدی ها، صلح و صفا را جایگزین اختلاف و تفرقه، احسان و نیکی را جایگزین ظلم و ستم، احسان به والدین را جایگزین عاق والدین و صله رحم را جایگزین قطع رحم نماییم.

علی جواهردهی کارشناس مسائل قرآنی در گفت وگو با گزارشگر کیهان درمورد جایگاه، ارزش و عظمت شب های قدر چنین می گوید: «شب قدر در فرهنگ قرآنی دارای ارزش و جایگاه ویژه ای است. افزون بر نزول قرآن که در آیاتی چند ازجمله در سوره «قدر» و «دخان» به آن اشاره شده است

جواهردهی در ادامه می گوید: دلیل دیگری که برای ارزش و اهمیت این شب در آیات قرآنی بیان شده است آن که فرشتگان و روح در این شب بر زمین فرود می آیند و در نزد ولی الله و خلیفه خداوند می روند. این مطلب به صراحت در سوره قدر با کاربرد فعل مضارع «تتنزل» بیان شده است. همان گونه که جبرئیل امین، هرگاه نزول می یافت بر حضرت ختمی مرتبت«ص» نزول می یافت، فرشتگان و روح نیز این گونه بود. این مسئله تا زمان حضور زمینی آن حضرت«ص» ادامه داشت و پس از آن نیز بر جانشینان به حق وی یعنی امامان معصوم«ع» وارد می شوند.»

این کارشناس مسائل قرآنی با اشاره به اینکه علت حضور و نزول فرشتگان و روح در نزد پیامبر«ص» و پس از وی بر امامان«ع» و در زمان ما بر حضرت ولی عصر(عج) چنان که صراحت آیات نخست سوره دخان بر آن است، تفریق کل امر حکیم می باشد، خاطر نشان می کند: «به این معنا که هر چیزی دارای دو جنبه خلقی و امری است، مقام امری مقام کلی و آسمانی آن چیز است که به شکل خلقت خود را در جهان نشان می دهد. در حقیقت مقام امری، مقام الوهیتی آن چیز می باشد که در مسیری به مقام خلقی می رسد. بنابراین در آن مقام است که هر چیزی وضعیت خودش را مشخص می یابد، به سخن دیگر، در شب قدر هر سال که تکرار می شود، امور هر چیزی به شکل مشخص و معین از سوی خداوند بر آن حکم و قضا می شود و فرشتگان آن را به ولی الله اعظم(ع) می رسانند.»

وی در ادامه اضافه می کند: مسایلی از این دست است که این شب را دارای ارزش و اعتبار خاص کرده است تا جایی که خداوند هر شب آن را برتر از هزار ماه برمی شمارد. تکرار این شب ها، بیان گر این مطلب نیز می باشد که زندگی انسان ها و بلکه همه موجودات هستی در هر سال و دوره زمانی آن، ارتباط تنگاتنگی با این شب دارد. از این روست که آن را می توان «لیله الجمع» نیز نامید؛ زیرا هر چیزی در این شب، وضعیت کلی و جامع اش مشخص می شود و خوشبختی و بدبختی اش رقم می خورد و سعد و شقاوتش دانسته می شود.

جواهردهی می گوید: «ارزش و جایگاه این شب که در زندگی ما تاثیر شگرف و مستقیمی دارد می طلبد که ما نیز به آن اهمیت خاص و ویژه ای بدهیم؛ هر چند که بنابر تاکید قرآن نمی توانیم به کنه و باطن آن برسیم و درک و فهم درستی از ارزش آن و تاثیرش در زندگی خود و هستی داشته باشیم. با این همه با توجه به آیات و روایات می توانیم کاری کنیم که بتواند تاثیر مثبتی در زندگی ما داشته باشد.»

وی با اشاره به اعمال این شب های پرفیض می گوید: «از جمله آیین ها و اعمالی که در این شب های مبارک بیان شده است، شب زنده داری و احیای آن است که می بایست با تدبر در قرآن و هستی همراه باشد. البته برخی با قرائت تند آیات می کوشند تا ختم قرآنی و یا سوره ای داشته باشند که البته به سبب این که به دور از تدبر در قرآن است نمی تواند تاثیرات کامل و خوبی داشته باشد. بنابراین بهتر است حتی با خواندن تفسیری چون المیزان و مجمع البیان و مانند آن گامی به سوی فهم و تدبر در قرآن برداریم.»

این کارشناس مسائل قرآنی در ادامه گفت وگو تصریح می کند: البته نماز خواندن در این شب ها نیز مورد تاکید و توجه است ولی به نظر می رسد که این نمازها چه در مقام شکر یا انس و یا استعانت و مانند آن باشد تنها زمانی تاثیرگذار است که معرفت ما نیز به همان اندازه رشد کرده باشد.

همچنین خواندن ادعیه و نیایش های خاص این شب هم می تواند بسیار مفید باشد به شرط این که در آن نیز مراعات تدبر و تفکر شود؛ زیرا هیچ تعبدی بی تعقل نمی تواند چنان که بایسته است انسان را به کمال برساند. این شبها شب های استغفار، استعاذه و توبه به سوی خداوند است، باشد با بهره گیری از ظرفیت رمضانی و برکات شب های قدر زندگی خود را دست کم در طول یک سال به سوی کمال و سعادت سوق دهیم و برخلاف خواست شیطان آن را رقم زنیم.»

● تاثیر شبهای قدر بر وجود انسان

«قدر» باران رحمتی است که در جویبار هر فرد به اندازه او جاری است. شخصیت افراد به گونه ای شکل گرفته که بعضی از آنان توان پذیرش جریان رودی وسیع از رحمت و برکت قدر را دارند و برخی دیگر زمینه کمتری برای جذب رحمت و عنایت دارند؛ برخی هیچ گونه آمادگی ندارند تا آنجا که زمینه وجودشان چون سنگی سخت و نفوذناپذیر است.

دکتر محمود خرسندی استاد دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر روزنامه کیهان با اشاره به اینکه حقیقت شب های قدر از نوع حقایق قرآنی است و همانطور که قرآن شفا و درمان است، شب قدر نیز این گونه می باشد، تصریح می کند: «برای درک شبهای قدر باید از یک سال جلوتر سعی وافر کرد تا اعضا و جوارح انسان مرتکب گناه نشود و به نافرمانی از حق تعالی آلوده نگردد، و با توجه به اینکه درک لیالی قدر تأثیرات جدیدی بر وجود انسان دارد، توجه به این نکته موجب دقت در فهم و قدردانی از آنها می گردد.»

دکتر خرسندی در ادامه چنین می گوید: «انسانی که لیله القدر را درک می کند هویتی نو و شخصیتی جدید در خود می یابد که پیش از آن قادر به درک آن نبود. گویا قیامتی در وجودش برپا گشته و تولدی دوباره را آغاز کرده است.»

وی با تاکید بر نشانه هایی از ادراک شبهای قدر چنین خاطرنشان می کند: «فرشته ها که در شب قدر فرود می آیند، از عالم عقلند، بنابراین وقتی با هر مؤمنی ملاقات کنند بر عقلشان افزوده می شود، و از آن لحظه به بعد انسان مؤمنی که به این نعمت الهی مزین گشته است، همواره حکومت عقل بر شهوت و غضب را در وجود خود به عیان می بیند، هیچگاه خشم بر او مستولی نمی گردد و چشمه های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می شود و همه اسرار را درک می نماید.»

● تکالیف و اعمال شبهای قدر

برای عبادت و درک فضیلت و فیض شبهای قدر به مساجد می رویم، اما برای اینکه با انجام اعمال جنبی- که خود نیز اعمال پرفضیلتی است- خویشتن را برای درک عظمت و فضایل عمیق شب قدر آماده تر گردانیم تا بتوانیم در نورانیت قرآن، نورانی شویم و با فرشتگان پاک آسمانی هم نوا گردیم و موجی در دریای روح خود ایجاد کنیم، پیشوایان والامقام اسلام، ما را به انجام تکالیفی دعوت نموده اند.

دکتر خرسندی نیز در این باره با اشاره به اینکه اعمال شب قدر بر دو نوع است، می گوید: «یکی آن که در هر سه شب انجام می شود و دیگر آنکه مخصوص هر شبی است. اما اعمالی که در هر سه شب مشترک است شامل موارد متعدد و مبارکی است که غسل کردن در شبهای قدر یکی از آنها می باشد.»

وی می گوید: «غسل، از یک سو عبادت است چون می بایست به نیت تقرب و اطاعت خداوند انجام شود و از سوی دیگر نظافت و بهداشت می باشد، چون با شست وشوی بدن، هر مؤمنی خود را برای حضور در مجامع عمومی و ملاقات سالم و جاذب با اهل ایمان آماده و منظم می گرداند و امام صادق(ع) در این باره فرمودند: «هر کس برای شبهای هفدهم، نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان که امید شب قدر بودن آنها می رود، غسل انجام دهد، از گناهان پاک می گردد و مانند روزی می شود که از مادر متولد گردیده است.»

دکتر خرسندی با استناد به مطالبی از کتاب سیره پیامبر(ص) احیا و بیدار بودن شبهای قدر را از تکالیف دیگر در این شبها ذکر کرده و تصریح می کند: «شب زنده داری یا عبادت و دعا، وظیفه ای برای همه شبهای قدر است. همانطور که امام حسن عسگری(ع) هم فرمودند: اگر نتوانستی در شبهای دیگر احیا داشته باشی، سعی کن احیا و شب زنده داری شب بیست و سوم را از دست ندهی. و اما نکته بسیار مهمی که درباره احیا باید مورد توجه باشد این است که اولا: شب را تا سپیده صبح به دعا و عبادت بگذرانیم و ثانیا به بیداری چشم قناعت نکنیم، زیرا آنچه دارای اهمیت فوق العاده است، بیداری دل و آگاهی و بصیرتی است که انسان را در محضر الهی و قرآن کریم و فرشتگان آسمانی مودب، منظم و لایق گرداند، زیرا فرشتگان آسمانی که به زمین نزول می کنند، طبق روایت، نخست به محضر حضرت صاحب الامر(ع) شرف حضور می یابند، تا علاوه بر سلامت آفرینی در شب قدر یا سلام رسانی به بندگان، پیام الله را به حجت الله ابلاغ دارند و طبیعی است اگر حجت الله از وضع عبادالله رضایت و خرسندی داشته باشد، وضع تقدیر و سرنوشت سال آینده عبادالله از جانب الله، وضع بهتر و سعادتمندانه تری خواهد بود.

وی می گوید: از دیگر اعمال شب قدر، نمازی است که در آن یک بار حمد و هفت بار «قل هوالله احد» خوانده می شود و بعد از پایان نماز هفتاد بار ذکر «استغفرالله ربی و اتوب الیه» گفته می شود و سپس حوائج از خدا خواسته می شود.

همچنین به جا آوردن صد رکعت نماز و خواندن دعاهایی که در بین آن وارد شده از دیگر اعمال این شب است، زیرا مضامین آن برآمده از سینه امامان دین بوده و در این ادعیه علوم گران بهایی است که جز پیامبران و جانشینان آنان کسی از آن آگاه نیست.

دکتر خرسندی در ادامه چنین می گوید: «خواندن دعای گشودن قرآن و قرآن را روی سر گذاشتن از دیگر اعمال شب قدر است به این نیت که عقل و اندیشه با این عمل تقویت شده و با دانش های قرآن کامل شود و نور عقل با نور قرآن ضمیمه گردد.»

این استاد دانشگاه با تاکید بر این مطلب که مؤمنان در ماه خدا و در خانه خدا، کتاب خدا را می گشایند به سر می گیرند و آن را شفیع خود قرار می دهند تصریح می کند:«مؤمنان باید با قرآن پیوند و پیمان مجدد برقرار نمایند تا با معارف نورانی آن بتوانند همه زوایای زندگی خویش را نورانی و متعالی گردانند.»

وی با استناد به روایتی از امام صادق«ع» در مورد نمازهای لیالی قدر می گوید : در هر یک از دو شبهای قدر صد رکعت نماز می بایست خوانده شود. چنانچه حضرت صادق«ع» خود نیز این عمل را انجام می داد، و از سر شب تا سپیده صبح به دعا و مناجات با خداوند می پرداخت.

از جمله دعاهایی که به خواندن آنها سفارش شده دعای «جوشن کبیر» و «ابوحمزه ثمالی» است، زیرا انسان با یادآوری لطف، گذشت، کرم، رحمت و بخشش بی پایان خدای مهربان او را در کنار و دستگیر خویش می بیند و نور امید در دلش می درخشد.

● بر بال دعا نشینیم

در شبهای قدر انسان وارد مسیر سرنوشت خود گشته و آن را تغییر می دهد، گاهی برای پیمودن مسیر مقدرات بر بال دعا و گاه بر بال عمل می نشیند و با درک این شب، از شر نفس و شیاطین، بر نزد خالق یکتا دست یاری دراز می کند تا همواره نگاهبان او باشد تا بتواند ره توشه ای از اعمال نیک و شایسته برای سفر آخرت خود ذخیره کند.

کارشناسان علوم دینی می گویند : از اعمال شب قدر آن است که انسان به نگهبانان این شب ائمه معصومین«ع» توسل جسته و توفیق در اعمال و احوال را که به آن احتیاج دارد، به دست آورد و تلاش کند تا با استغفار از گناهان خود باران رحمت و جود و بخشش خداوند را شامل حال خود گرداند.

در تفسیر سورآبادی جلد چهارم صفحه ۲۸۵۱ در مورد شبهای قدر چنین آمده است : روح و فرشتگان در این شب به زمین فرود می آیند و می گویند این روح همان جبرئیل است که به اندازه همه فرشتگان توان و قدرت دارد و هرگز به زمین نمی آید مگر شبهای قدر یا هنگام نزول وحی. همچنین در این شب جبرئیل پرچم سبز بر بام کعبه می زند، میکائیل پرچم سفید بر بام مسجدالنبی نصب می کند و اسرائیل هم پرچم سرخی بر فراز بیت المقدس. اما عزرائیل به فرمان خدا فرود نمی آید. پس تمام فرشتگان در همه شهرها، ده ها، محله ها و مساجد و خانه ها پراکنده می شوند تا سلام خدا را به مؤمنان برسانند، اگر کسی خوابیده باشد، برمی گردند و تا هفتاد بار به او سر می زنند تا شاید بیدار گردد و سلام خدا را به او برسانند و در این شب همه جهان پرنور می شود و هر کس هر حاجتی بخواهد برآورده می گردد.

آنچه مسلم است از سوی ائمه اطهار و بزرگان دین شب زنده داری و احیا لیالی قدر بسیار سفارش شده است. اما باید دید در این شب ما هستیم که بیداریم یا این شب قدر است که ما را بیدار نگه می دارد؟ آیا در این شب جسم بیدار، ما را به مقصود می رساند یا آنکه بیداری جان باید ما را به سرمنزل مقصود برساند. در این شبها چشم سر را باید بیدار داشت تا چشم جان بیداری و بینایی یابد، دل از بندها برهد و پرده ها از دیدگان فرو افتد. بیائید در این شبهایی که در پیش رو داریم، این بینایی را در خود حاصل کنیم و چه زیانکاریم اگر از شب قدر تنها بیداری چشم نصیبمان شود و راهی به ورای آن بر اقلیم جان نیابیم. بی تردید دانستن و درک شبهای قدر، فهمیدن، بیداری دل، ایمان آوردن و چشم جان گشودن و دل صافی یافتن رزق های پاک خداوند. امید که در شبی چنین بزرگ از این نعمت ها بی بهره نمانیم.

گالیا توانگر